SKKN Một số biện pháp giúp học sinh chậm phát triển trí tuệ học tốt môn Toán tại Trung tâm nuôi dạy trẻ khuyết tật Đồng Nai

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH CHẬM 
PHÁT TRIỂN TRÍ TUỆ HỌC TỐT MÔN TOÁN 
TẠI TRUNG TÂM NUÔI DẠY TRẺ KHUYẾT 
TẬT ĐỒNG NAI 
1 
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI 
TRUNG TÂM NUÔI DẠY TRẺ KHUYẾT TẬT 
MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH CHẬM PHÁT TRIỂN TRÍ 
TUỆ HỌC TỐT MÔN TOÁN TẠI TRUNG TÂM NUÔI DẠY TRẺ 
KHUYẾT TẬT ĐỒNG NAI 
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 Trong cuộc sống hằng ngày với bao nhiêu hiện tượng, sự kiện đã, đang và sẽ 
diễn ra đòi hỏi chúng ta phải tìm cách để giải quyết những vấn đề đó, giúp cho 
chúng ta thích nghi với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Cùng với sự 
phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật thì con người cần trang bị cho mình 
khối kiến thức cần thiết để giải các bài toán khó trong công việc cũng như trong 
cuộc sống. Vì thế trong học tập cũng như trong giảng dạy việc sử dụng câu hỏi _ 
bài tập _ trò chơi là một yêu cầu tất yếu nhằm giúp cho trẻ tích cực nhận thức cũng 
như người giáo viên sẽ là người dẫn chương trình hấp dẫn và lôi cuốn trẻ hoạt 
động. Đồng thời qua đó giáo viên cung cấp cho trẻ những kiến thức cần thiết làm 
vốn kinh nghiệm sống khi hòa nhập vào cuộc sống cộng đồng. 
 Dạy học môn Toán cho trẻ Chậm phát triển trí tuệ (CPTTT) nhằm giúp trẻ: 
 Bước đầu hình thành cho trẻ các biểu tượng về tập hợp, số lượng, hình dạng, 
kích thước, định hướng trong không gian, thời gian để giúp các em định hướng tốt 
trong cuộc sống cũng như trong hoạt động lao động sau khi ra trường. Đặc biệt là 
chuẩn bị cho các em cuộc sống lao động có ích cho xã hội. 
 Hình thành và rèn luyện các kĩ năng thực hành đọc, viết, đếm, so sánh các số 
trong phạm vi 10. Nhận biết hình tròn, hình vuông, hình tam giác, đường 
thẳngvà nhận biết số lượng nhiều hơn, ít hơn. Giải một số bài tập đơn giản. 
 Phát triển tính ham hiểu biết, rèn luyện tính cẩn thận, chính xác ở trẻ. Làm 
phong phú kinh nghiệm, mở rộng năng lực hoạt động của trẻ trong các hoạt động 
khác. 
 Sử dụng quá trình dạy toán để góp phần phát triển toàn diện và sửa chữa một 
số khuyết tật trong quá trình hoạt động nhận thức của trẻ. 
 Đối với trẻ bình thường việc lĩnh hội các kiến thức nói chung và kiến thức về 
toán nói riêng đôi khi cũng không dễ, nhưng lại rất khó đối với trẻ CPTTT. Vì thế, 
để trẻ tiếp thu tốt hoạt động làm quen với toán, người giáo viên cần phải tìm ra 
phương pháp, biện pháp phù hợp đối với trẻ CPTTT. Điều này làm tôi băn khoăn 
suy nghĩ và nghiên cứu đề tài: “Một số biện pháp giúp học sinh chậm phát triển 
trí tuệ học tốt môn Toán tại Trung tâm Nuôi dạy trẻ khuyết tật Đồng Nai” nhằm 
giúp trẻ nhận thức thế giới xung quanh về các mối liên hệ về số lượng, kích thước, 
hình dáng, vị trí không gian một cách hiệu quả. 
II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 
1. Cơ sở lý luận 
1.1. Tiêu chí chẩn đoán trẻ chậm phát triển trí tuệ 
 Định nghĩa theo DSM – IV (Tài liệu Chẩn đoán và thống kê các bệnh về tâm 
2 
thần, một hệ thống phân loại) và AAMR (hiệp hội về thiểu năng trí tuệ của Hoa kỳ - 
Luckasonetal - 1992) đưa ra các tiêu chí chẩn đoán cho trẻ khuyết tật trí tuệ: 
- Chức năng hoạt động trí tuệ dưới mức trung bình đáng kể (chỉ số thông minh IQ 
bằng 70 hay thấp hơn). 
- Thiếu hay khiếm khuyết trong các hoạt động thích ứng, hạn chế ít nhất hai trong các 
lĩnh vực sau: giao tiếp, tự chăm sóc, sinh hoạt tại gia đình, kĩ năng xã hội và liên cá 
nhân, sử dụng các tiện ích của cộng đồng, tự định hướng, kĩ năng học đường hiệu 
quả, công việc, giải trí, sức khỏe và sự an toàn. 
- Tật xuất hiện trước 18 tuổi. 
* Phaân loaïi chậm phát triển trí tuệ 
Theo söï phaân loaïi hieän ñaïi treân cô sôû nghieân cöùu, chaån ñoaùn taâm lyù thì söï 
phaùt trieån trí tueä chia laøm 4 loaïi: 
- Loaïi nheï: IQ = 40 – 69 
- Loaïi thöôøng: IQ = 35 – 49 
- Loaïi naëng: IQ = 20 – 34 
- Loaïi traàm troïng: IQ < 20 [94]. 
1.2. Hoạt động nhận thức của trẻ chậm phát triển trí tuệ 
 Tư duy mang tính trực quan – cụ thể: Trẻ CPTTT nhận biết sự vật chủ yếu 
bằng cách quan sát hình ảnh. 
 Quá trình hình thành kiến thức chậm và không vững chắc: do chức năng vỏ 
não bị suy giảm nên trẻ CPTTT gặp khó khăn khi tiếp thu kiến thức mới và dễ mất 
kiến thức đã được tiếp thu. 
 Ngôn ngữ chậm hơn so với trẻ bình thường cùng lứa tuổi: trẻ CPTTT có vốn 
từ ít nên gặp khó khăn khi hiểu lời nói, hoặc không có từ để diễn tả, phát âm sai. 
 Trí nhớ ngắn hạn và máy móc: trí nhớ trẻ CPTTT có đặc điểm chậm nhớ, 
chóng quên và ghi nhớ bằng hình ảnh, khó ghi nhớ bằng lời nói. 
 Tính thụ động cao: trẻ CPTTT hay có những biểu hiện thờ ơ với sự vật xung 
quanh và không có hứng thú học tập. 
1.3. Những khó khăn của trẻ chậm phát triển trí tuệ trong học toán 
- Phân biệt màu sắc, dấu hiệu, chi tiết sự việc kém, dễ nhầm lẫn và thiếu chính xác. 
- Tư duy logic kém: Trẻ thường không vận dụng được các thao tác tư duy đối với 
các hành động trí tuệ. 
- Hiểu chậm, quên nhanh, ghi nhớ máy móc. 
- Ghi nhớ dấu hiệu bên ngoài của sự vật tốt hơn bên trong, khó nhớ những gì có 
tính khái quát, trừu tượng, quan hệ logic. 
- Chú ý của trẻ kém hơn so với trẻ bình thường, khó tập trung trong một thời gian 
dài, dễ bị phân tán. 
- Khó tuân theo các chỉ dẫn, khó kiên nhẫn đợi đến lượt, khó kiềm chế phản ứng. 
- Trẻ nói được nhưng không hiểu nói cái gì. 
2.Biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài: 
 Nói đến phương pháp giảng dạy là nói đến cách truyền thụ kiến thức cho học 
sinh có hiệu quả nhất. Vì thế người giáo viên cần phải xây dựng kế hoạch về các 
phương pháp giảng dạy cụ thể. Một trong những thử thách lớn nhất mà giáo viên 
gặp phải là trẻ CPTTT thường gặp khó khăn trong việc khái quát hóa các kỹ năng. 
3 
Liệu trẻ có thể áp dụng các kiến thức, kỹ năng đã học được trong lớp vào các môi 
trường khác nhau như trường học, gia đình hay trong cộng đồng không? 
 Môn toán là môn học mà đòi hỏi ở học sinh tính tư duy cao, khả năng ghi nhớ 
tốt mà đối với trẻ CPTTT khả năng tư duy kém, hiểu chậm, nhanh quên và ghi nhớ 
một cách máy móc nên việc học toán là rất khó. Tôi nhận thấy “Toán học” đóng 
vai trò quan trọng trong cuộc sống hằng ngày của trẻ, giúp trẻ nhận thức thế giới 
xung quanh về các mối liên hệ về số lượng, kích thước, hình dáng, vị trí không 
gian giữa các đồ vật so với nhau một cách hiệu quả, việc tìm tòi, nghiên cứu nhiều 
phương pháp, hình thức tổ chức học tập là một vấn đề thiết thực. 
Biện pháp 1: Nhắc đi nhắc lại nhiều lần. 
 Sự hình thành mối quan hệ có điều kiện ở trẻ CPTTT rất khó khăn và chậm 
trễ so với trẻ bình thường. Mặt khác mối liên hệ mới được hình thành lại không 
bền vững và dễ bị mất đi. Nguyên nhân của tình trạng này là do yếu chức năng 
khép kín của vỏ bán cầu đại não. Vì vậy trẻ CPTTT rất khó tiếp thu kiến thức mới 
và chóng quên những kiến thức đã được hình thành. Nhiệm vụ của quá trình dạy 
toán là phải hình thành được mối liên hệ đó và giữ lại được trong vỏ não, tức là tạo 
ra được đường mòn trong não bộ bằng cách lặp đi lặp lại nhiều lần. Khi trẻ mới 
làm quen với kiến thức kĩ năng mới thì thời gian lặp lại là thường xuyên, dần dần 
giáo viên sẽ giãn cách thời gian để tránh nhàm chán mà vẫn củng cố lại được các 
kiến thức kĩ năng đó. Tuy nhiên giáo viên cũng cần chú ý đặc điểm riêng của từng 
trẻ để sử dụng phương pháp này một cách hiệu quả mà không mất thời gian. 
Ví dụ: Để nhận biết số 6 tôi thường cho trẻ nhắc lại nhiều lần bằng các hoạt động 
như đếm số lượng hình tương ứng với số 6, nối số 6 với số lượng hình tương ứng, 
điền số 6 vào ô trống, viết số 6qua đó giúp trẻ ghi nhớ, khắc sâu hơn về số 6. 
Biện pháp 2: Sử dụng đồ dùng dạy học, đồ chơi có hiệu quả 
 Trẻ CPTTT rất kém khả năng khái quát hóa và trừu tượng hóa. Thường trẻ tư 
duy những hình ảnh rất cụ thể, vì thế trong giờ dạy toán nhất thiết phải có giáo cụ 
trực quan như tranh ảnh, mô hình, hình vẽ, sơ đồ hoặc vật thật. Bằng phương pháp 
này sẽ lôi cuốn sự chú ý của trẻ và giúp trẻ nắm kiến thức một cách tích cực, không 
thụ động. Điều quan trọng là giáo viên phải biết sử dụng giáo cụ trực quan một 
cách hợp lý, sinh động thì mới nâng cao hiệu quả của bài dạy. Thực tế chỉ ra rằng, 
giờ học toán có giáo cụ trực quan sẽ giúp cho học sinh hiểu bài và khắc sâu những 
kiến thức đã học được giữ lại trong trí nhớ trẻ bền lâu hơn. 
Ví dụ1: Em Đan Vy rất thích chơi trò chơi buôn bán, tôi đã tổ chức trò chơi “Bán 
hàng” trong giờ học toán với bài: Nhận biết số 5. 
Chuẩn bị: Mô hình các con vật, mô hình quả 
Tổ chức chơi: Đầu tiên cô đóng vai trò là người cửa hàng trưởng, phân công một 
số học sinh nhanh nhẹn hoạt bát đứng bán ở các quầy hàng. 
 Khi mua hàng người mua phải nói được mình muốn mua cái gì, mua mấy cái. 
Ví dụ: Bán cho tôi 5 củ cà rốt hay 5 con tômvà người bán phải thực hiện theo 
yêu cầu của người mua hàng, người mua trả tiền 5 ngàn (5000 đồng), nhận hàng và 
cám ơn người bán. 
4 
Hình minh họa trò chơi bàn hàng 
Ví dụ 2: Tôi dùng mô hình đồng hồ được khoét thủng các chữ số, yêu cầu học sinh 
tham gia trò chơi ghép các chữ số vào các lỗ thủng trên đồng hồ. 
Hình đồng hồ được khoét các lỗ thủng 
Biện pháp 3: Quan sát. 
 Quan sát giúp trẻ gần gũi với sự vật, hiện tượng xung quanh. Trẻ sẽ ghi nhận 
được hình ảnh qua tri giác nhìn. Bằng tri giác nhìn sẽ làm cho trẻ chú ý, kết hợp 
với những câu hỏi gợi ý của giáo viên, trẻ sẽ so sánh và rút ra được kết luận về 
những điều cần biết, như việc hình thành biểu tượng phải – trái; trước – sau trong 
không gian. 
Ví dụ 1: Trong bài “Nhận biết bên phải – bên trái, phía trên – phía dưới”. Tôi cho 
các em quan sát tranh vẽ con mèo nằm trên bàn, con chó đứng dưới bàn, quả banh 
để ở bên trái, cái ghế để ở bên phải. Sau khi quan sát các em đã nhận biết được 
phía trên – phía dưới, bên phải – bên trái. 
5 
Hình minh họa nhận biết trên – dưới; phải – trái 
Biện pháp 4: Hợp tác nhóm. 
 Để có thể học được các kỹ năng, trẻ không cần phải luôn luôn được dạy một 
thầy một trò mà có thể tham gia vào học trong các nhóm nhỏ. Việc học trong nhóm 
nhỏ sẽ kích thích khả năng học hỏi thông qua quan sát của trẻ