SKKN Sáng kiến cải tiến việc dạy học diện tích các hình trong chương trình Toán 5 nhằm phát huy tính tích cực sáng tạo trong học tập của học sinh

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
SÁNG KIẾN CẢI TIẾN VIỆC DẠY HỌC DIỆN 
TÍCH CÁC HÌNH TRONG CHƯƠNG TRÌNH 
TOÁN 5 NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC 
SÁNG TẠO TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH 
A/ Đặt vấn đề: 
lí do chọn đề tài: 
Dạy - học là hai hoạt động có quan hệ hữu cơ với nhau, đó là 
hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh. Cả hai 
hoạt động này được tiến hành nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục. 
Dạy học là một quá trình, dưới tác động chủ đạo của giáo 
viên, người học tự giác học, tích cực, độc lập nắm vững những tri 
thức và những kĩ năng, kĩ xảo tương ứng, phát triển năng lức hoạt 
động trí tuệ, đặc biệt là năng lực tư duy, đồng thời hình thành được 
những phẩm chất hoạt động trí tuệ, trên cơ sở đó hình thành và 
phát triển thế giới quan khoa học, những phẩm chất đạo đức của 
người công dân, người lao động. 
Thông qua hoạt động dạy và học, với các vai trò của giáo 
viên và học sinh trong quá trình dạy học, giáo viên và học sinh là 
các nhân tố trung tâm. Trong đó giáo viên là người giữ vai trò chủ 
đạo, người tổ chức , điều khiển quá trình dạy học, còn học sinh là 
người chủ động trong quá trình lĩnh hội những tri thức mới. Giáo 
viên đóng vai trò là chủ thể tác động của quá trình dạy học, học 
sinh vừa là khách thể vừa là chủ của quá trình dạy học. Là khách 
thể nhận thức, 
học sinh chịu sự tác động của giáo viên trong quá trình tiếp thu, 
lĩnh hội tri thức; là chủ thể của quá trình nhận thức, học sinh tiếp 
thu, lĩnh hội tri thức một cách linh hoạt, chủ động, sáng tạo. 
Hoạt động học của học sinh chính là hoạt động nhận thức. 
Hoạt động này chỉ có hiệu quả khi học sinh tích cực hoạt động học 
tập, chủ động, tự giác với một động cơ nhận thức đúng đắn. 
Kết quả học tập của học sinh là thước đo kết quả hoạt động 
dạy 
của giáo viên và hoạt động học của học sinh. Trong quá trình dạy 
học, điểm tập trung là bản thân người học chứ không phải là người 
dạy, tức là hoạt động dạy học cần dựa trên nhu cầu, hứng thú, thói 
quen và năng lực của người học ở các lứa tuổi khác nhau. 
Trong dạy học nói chung và dạy học môn Toán 5 nói riêng, 
cần thực sự coi trọng quá trình học của học sinh, tức là coi trọng 
việc hình thành, phát triển kĩ năng tự học, chủ động tìm ra kiến 
thức, đáp ứng yêu cầu của thời đại bùng nổ thông tin, tiếp cận kho 
tàng tri thức ngày càng phong phú của nhân loại. 
Để đạt được mục đích trên, giáo viên dạy lớp 5 phải nắm 
được một số đặc điểm của nội dung dạy học Toán lớp 5 đó là: Môn 
Toán lớp 5 là môn học thống nhất tích hợp các nội dung giáo dục 
toán học và các nội dung giáo dục khác, với hình học là nội dung 
trọng tâm, là hạt nhận của môn Toán lớp 5. 
Nói hình học là nội dung trọng tâm của môn toán lớp 5 vì : 
+ Hình học góp phần chủ yếu vào việc hình thành và phát 
triển kĩ năng tính toán, một trong những kĩ năng cơ bản của người 
lao động trong giai đoạn hội nhập hiện nay. 
+ Thời lượng dạy học hình học 30/175 tiết, chiếm 17,1% tổng 
thời lượng dạy học toán lớp 5. 
Phát huy các kết quả của đổi mới phương pháp dạy học Toán 
5 cần tiếp tục đẩy mạnh đổi mới phương pháp theo định hướng 
chung là dạy học Toán trên cơ sở giáo viên tổ chức và hướng dẫn, 
học sinh tham gia vào các hoạt động học tập một cách tích cực, chủ 
động, sáng tạo, khuyến khích học sinh tự phát hiện và giải quyết 
vấn đề của bài học để vận dụng rồi chiếm lĩnh kiến thức mới góp 
phần tạo lập hứng thú và tự tin trong học tập toán của các đối 
tượng học sinh. 
B/ nội dung: 
I/ cơ sở lí luận: 
1. Vị trí môn Toán ở Tiểu học: 
Mục tiêu của dạy học Toán ở bậc Tiểu học nhằm giúp học 
sinh có những kiến thức cơ bản ban đầu về số học, các số tự nhiên, 
phân số, số thập phân, các đại lượng thông dụng, một số yếu tố 
hình học và thống kê đơn giản. Hình thành các kĩ năng tính, đo 
lường, giải bài toán có nhiều ứng dụng kiến thức trong đời sống. 
Góp phần bước đầu phát triển năng lực tư duy, khả năng suy luận 
hợp lý và diễn đạt đúng (nói và viết), cách phát hiện và cách giải 
quyết các vấv đề đơn giản, gần gũi trong cuộc sống, kích thích trí 
tưởng tượng, gây hứng thú học tập, góp phần bước đầu hình thành 
phương pháp tự học và làm việc có kế hoạch, khoa học, chủ động, 
linh hoạt, sáng tạo. 
2. Tính tích cực trong học tập: 
Tính tích cực là một phẩm chất vốn có của con người trong 
đời sống xã hội. Con người không chỉ hưởng thụ những gì sẵn có 
trong thiên nhiên mà còn chủ động sản xuất ra những của cải vật 
chất cần thiết cho sự sống, sự tồn tại và phát triển của xã hội loài 
người. Từ đây, con người bộc lộ năng lực sáng tạo, khả năng khám 
phá, tạo ra các nền văn minh ở mỗi thời đại, chủ động cải tiến môi 
trường tự nhiên cũng như môi trường xã hội. 
Tính tích cực được biểu hiện trong hoạt động của mỗi người 
2. Mục đích của đổi mới phương pháp dạy học: 
Mục đích của đổi mới phương pháp là làm thế nào để học 
sinh phải thực sự tích cực, chủ động tự giác, luôn trăn trở, tìm tòi, 
sáng tạo trong quá trình lĩnh hội tri thức và lĩnh hội cả cách thức để 
có tri thức ấy nhằm phát triển và hoàn thiện nhân cách của mình. 
Dạy học về diện tích các hình trong chương trình Toán 5 cũng cần 
đạt được mục đích trên. 
Khi đổi mới mục tiêu và nội dung dạy học, những phương 
pháp đã và đang sử dụng sẽ không đáp ứng với yêu cầu đào tạo nếu 
không có sự đổi mới về cách thức tiến hành phương pháp. 
Đổi mới phương pháp không phải là thay thế các phương 
pháp dạy học cũ bằng một loạt phương pháp dạy học mới. Đổi mới 
phương pháp là cách thức tiến hành các phương pháp, đổi mới các 
phương tiện và hình thức triển khai phương pháp trên cơ sở khai 
thác triệt để ưu điểm các phương pháp cũ và vận dụng linh hoạt 
một số phương pháp mới nhằm phát huy tối đa tính tích cực chủ 
động sáng tạo của người học. 
3. Nội dung về dạy học diện tích các hình ở lớp 5: 
- Hình tam giác - Diện tích hình tam giác. 
- Hình thang - Diện tích hình thang. 
- Hình tròn, đường tròn - Chu vi, diện tích hình tròn. 
- Hình hộp chữ nhật- Hình lập phương. 
- Diện tích xung quanh và diện tích toàn phần của hình hộp 
chữ nhật và hình lập phương. 
- Tính diện tích của một số hình bằng cách chia hình đã cho 
thành các hình đã biết cách tính diện tích. 
II/ Cơ sở thực tiễn: 
Trong nội dung chương trình môn Toán ở bậc Trung học, học 
sinh được làm quen với nhiều loại Toán, với nhiều kĩ thuật tính và 
giải khác nhau, trong đó mạch nội dung về diện tích là kiến thức 
khó và rất quan trọng. 
Cái khó của bài học này là hình thành quy tắc tính và rèn 
luyện kĩ năng thực hành tính. Do đó trong quá trình dạy học, học 
sinh còn lúng túng trong việc áp dụng từ quy tắc tính vào bài toán 
cụ thể với các dạng khác nhau. 
Dạy học sinh về diện tích trong chương trình toán lớp 5 có 
những đặc điểm khó vì nó đòi hỏi năng lực tổ chức tiếp cận tri thức 
và rèn luyện kĩ năng một cách linh hoạt, sáng tạo của học sinh trên 
lớp sao cho phát huy được tính tích cực trong học tập của học sinh. 
Thực tiễn qua dự giờ, khi dạy học về diện tích, hiện tượng 
giáo viên áp đặt kiến thức, bắt học sinh ghi nhớ máy móc về kĩ 
thuật tính, ghi nhớ quy tắc. Kĩ năng vận dụng, kĩ năng tính toán của 
học sinh phần nào vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. 
III/ Thực trạng và tình hình: 
1. Thực trạng: 
- Thực trạng dạy học nội dung về diện tích các hình trong 
chương trình Toán 5 năm học qua và năm học 2009 - 2010 ở 
trường TH số 2 Kiến Giang: 
+ Giáo viên đẫ chú ý giáo dục tính tích cực tự giác và tạo 
điều kiện cho học sinh cố gắng vươn tới nhưng vẫn chưa đồng đều, 
chỉ tập trung ở một số đối tượng. 
+ Giáo viên đã kết hợp một cách nhuần nhuyễn và sáng tạo 
các PPDH khác nhau, nhưng khi dạy học phần này vẫn chưa kết 
hợp được hoặc kết hợp chưa nhuần nhuyễn dẫn đến hiệu quả chưa 
cao. 
+ Phần nào đã biến yêu cầu của dạy học thành nhu cầu nhận 
thức của người học, song các tình huống nhận thức mà giáo viên 
đưa ra đôi lúc chưa thật hợp lí và thiếu tính sáng tạo. 
+ Về phát triển khả năng tự học của học sinh, khi dạy nội 
dung trên, giáo viên đã chú ý song vẫn chưa đưa ra được biện pháp 
hợp lí để giúp học sinh xây dựng biện pháp tự học, tăng cường các 
hoạt động tự tìm kiếm tri thức hay ứng dụng tri thức vào cuộc 
sống. 
+ Dạy học về diện tích các hình trong chương trình Toán lớp 
5 hầu hết giáo viên đã chú ý kết hợp hoạt động cá nhân với hoạt 
động nhóm và phát huy khả năng của cá nhân, tuy vậy vẫn còn 
mang tính hình thức, hiệu quả các hoạt động chưa cao. 
+ Các tiết dạy đã chú trọng kĩ năng thực hành, song biện pháp 
tổ chức thực hành thiếu linh hoạt, nhiều khi lúng túng hoặc rập 
khuôn máy móc. 
+ Sử dụng thiết bị dạy học trong thiết kế bài dạy và lập kế 
hoạch bài học còn nhiều vấn đề cần phải điều chỉnh và định hướng 
cụ thể hơn vì giáo viên sử dụng thiết bị dạy học, học sinh sử dụng 
dụng cụ học toán còn lúng túng. 
+ Trong kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh đã 
được chú trong nhưng việc tổ chức đánh giá và tự đánh giá vẫn còn 
lúng túng. 
2. Kết quả đánh giá thông qua dự giờ và sử dụng phiếu 
điều tra giáo viên trực tiếp dạy lớp 5: 
* Về nhận thức: 
+ Tìm hiểu về nội dung diện tích các hình trong chương trình 
SGK Toán 5 và nội dung chương trình trong phạm vi Toán 5: 
Số người được lấy ý kiến: 2 
Số người có nhận thức tốt: 1 đ/c - đạt 50% 
+ Điều tra nhận thức về những định hướng về đổi mới 
phương pháp dạy học về diện tích các hình nói chung và vận dụng 
vào việc đổi mới phương pháp dạy học phần kiến thức trong 
chương trình toán lớp 5: 
Số người được lấy ý kiến: 2 
Số người có nhận thức tốt: 1 
Số còn lại nhận thức chưa đầy đủ. 
+ Điều tra qua dự giờ giáo viên dạy nội dung về diện tích các 
hình ở lớp 5 năm học 2009-2010: 
Số tiết đã dự giờ: 9 tiết/2 giáo viên 
Xếp loại tốt: 3 tiết đạt 33,3% 
Xếp loại khá: 4 tiết đạt 44,4% 
Xếp loại trung bình: 2 tiết đạt 22.2% 
Chưa đạt yêu cầu: 1 tiết đạt 11,1% 
+ Điều tra học sinh lớp 5 qua khảo sát chất lượng học nội 
dung về diện tích các hình: 
Số học sinh dự khảo sát: 67 học sinh 
Đạt điểm 9-10: 13