SKKN Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn cho học sinh Tiểu học

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT 
LƯỢNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN CHO 
HỌC SINH TIỂU HỌC 
 1 
Phần thứ nhất 
ĐẶT VẤN ĐỀ 
Chương trình toán của tiểu học có vị trí và tầm quan trọng rất lớn. Toán 
học góp phần quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và 
phát triển nhân cách học sinh. Trên cơ sở cung cấp những tri thức khoa học 
ban đầu về số học, các số tự nhiên, các số thập phân, các đại lượng cơ bản, 
giải toán có lời văn ứng dụng thiết thực trong đời sống và một số yếu tố hình 
học đơn giản. 
Môn toán ở tiểu học bước đầu hình thành và phát triển năng lực trừu 
tượng hóa, khái quát hóa, kích thích trí tưởng tượng, gây hứng thú học tập 
toán, phát triển hợp lý khả năng suy luận và biết diễn đạt đúng bằng lời, 
bằng viết, các suy luận đơn giản, góp phần rèn luyện phương pháp học tập 
và làm việc khoa học, linh hoạt sáng tạo. 
Mục tiêu nói trên được thông qua việc dạy học các môn học, đặc biệt là 
môn toán. Môn này có tầm quan trọng vì toán học với tư cách là một bộ 
phận khoa học nghiên cứu hệ thống kiến thức cơ bản và sự nhận thức cần 
thiết trong đời sống sinh hoạt và lao động của con người. Môn toán là "chìa 
khóa" mở cửa cho tất cả các ngành khoa học khác, nó là công cụ cần thiết 
của người lao động trong thời đại mới. Vì vậy, môn toán là bộ môn không 
thể thiếu được trong nhà trường, nó giúp con người phát triển toàn diện, nó 
góp phần giáo dục tình cảm, trách nhiệm, niềm tin và sự phồn vinh của quê 
hương đất nước. 
Trong dạy - học toán ở tiểu học, việc giải toán có lời văn chiếm một vị 
trí quan trọng. Có thể coi việc dạy - học và giải toán là "hòn đát thử vàng" 
của dạy - học toán. Trong giải toán, học sinh phải tư duy một cách tích cực 
 2 
và linh hoạt, huy động tích cực các kiến thức và khả năng đã có vào tình 
huống khác nhau, trong nhiều trường hợp phải biết phát hiện những dữ kiện 
hay điều kiện chưa dược nêu ra một cách tường minh và trong chừng mực 
nào đó, phải biết suy nghĩ năng động, sáng tạo. Vì vậy có thể coi giải toán có 
lời văn là một trong những biểu hiện năng động nhất của hoạt động trí tuệ 
của học sinh. 
Dạy học giải toán có lời văn ở tiểu học nhằm mục đích chủ yếu sau: 
- Giúp học sinh luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức và thao tác thực 
hành đã học, rèn luyện kỹ năng tính toán bước tập dược vận dụng kiến thức 
và rèn luyện kỹ năng thực hành vào thực tiễn. 
- Giúp học sinh từng bước phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương pháp 
và kỹ năng suy luận, khêu gợi và tập dược khả năng quan sát, phỏng đoán, 
tìm tòi. 
- Rèn luyện cho học sinh những đặc tính và phong cách làm việc của người 
lao động, như: cẩn thận, chu đáo, cụ thể... 
Ở học sinh lớp 5, kiến thức toán đối với các em không còn mới lạ, khả 
năng nhận thức của các em đã được hình thành và phát triển ở các lớp trước, 
tư duy đã bắt đầu có chiều hướng bền vững và đang ở giai đoạn phát triển. 
Vốn sống, vốn hiểu biết thực tế đã bước đầu có những hiểu biết nhất định. 
Tuy nhiên trình độ nhận thức của học sinh không đồng đều, yêu cầu đặt ra 
khi giải các bài toán có lời văn cao hươn những lớp trước, các em phải đọc 
nhiều, viết nhiều, bài làm phải trả lời chính xác với phép tính, với các yêu 
cầu của bài toán đưa ra, nên thường vướng mắc về vấn đề trình bày bài giải: 
sai sót do viết không đúng chính tả hoặc viết thiếu, viết từ thừa. Một sai sót 
đáng kể khác là học sinh thường không chú ý phân tích theo các điều kiện 
của bài toán nên đã lựa chọn sai phép tính. 
Với những lý do đó, trong học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp 
 3 
Năm nói riêng, việc học toán và giải toán có lời văn rất quan trọng và rất cần 
thiết. Để thực hiện tốt mục tiêu đó, giáo viên cần phải nghiên cứu, tìm biện 
pháp giảng dạy thích hợp, giúp các em giải bài toán một cách vững vàng, 
hiểu sâu được bản chất của vấn đề cần tìm, mặt khác giúp các em có phương 
pháp suy luận toán loogic thông qua cách trình bày, lời giả đúng, ngắn gọn, 
sáng tạo trong cách thực hiện. Từ đó giúp các em hứng thú, say mê học toán. 
Từ những căn cứ đó tôi đã chọn đề tài "Một số biện pháp nâng cao chất 
lượng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5" để nghiên cứu, với mục đích 
là: 
- Tìm hiểu nội dung, chương trình và những phương pháp dùng để 
giảng dạy toán có lời văn. 
- Tìm hiểu những kỹ năng cơ bản cần trang bị để phục vụ việc giải toán 
có lời văn cho học sinh lớp Năm. 
- Khảo sát và hướng dẫn giải cụ thể một số bài toán, một số dạng toán 
có lời văn ở lớp Năm, từ đó đúc rút kinh nghiệm, đề xuất một số ý kiến góp 
phần nâng cao chất lượng dạy học giải toán có lời văn. 
 4 
Phần thứ hai 
NỘI DUNG 
I. CƠ SỞ KHOA HỌC: 
1/ Cơ sở lý luận: 
Giải toán là một thành phần quan trọng trong chương trình giảng dạy 
môn toán ở bậc tiểu học. Nội dung của việc giải toán gắn chặt một cách hữu 
cơ với nội dung của số học và số học tự nhiên, các số thập phân, các đại 
lượng cơ bản và các yếu tố đại số, hình học có trong chương trình. 
Vì vậy, việc giải toán có lời văn có một vị trí quan trọng thể hiện ở các 
điểm sau: 
 a) Các khái niệm và các quy tắc về toán trong sách giáo khoa, nói chung 
đều được giảng dạy thông qua việc giải toán. Việc giải toán giúp học sinh 
củng cố, vận dụng các kiến thức, rèn luyện kĩ năng tính toán. Đồng thời qua 
việc giải toán của học sinh mà giáo viên có thể dễ dàng phát hiện ra những 
ưu điểm hoặc thiếu sót của các em về kiến thức, kĩ năng và tư duy để giúp 
các em phát huy hoặc khắc phục. 
 b) Việc kết hợp học và hành, kết hợp giảng dạy với đời sống được thực 
hiện thông qua việc cho học sinh giải toán, các bài toán liên hệ với cuộc 
 5 
sống một cách thích hợp giúp học sinh hình thành và rèn luyện những kĩ 
năng thực hành cần thiết trong đời sống hàng ngày, giúp các em biết vận 
dụng những kĩ năng đó trong cuộc sống. 
 c) Việc giải toán góp phần quan trọng trong việc xây dựng cho học sinh 
những cơ sở ban đầu của lòng yêu nước, tinh thần quốc tế vô sản, thế giới 
quan duy vật biện chứng: việc giải toán với những đề tài thích hợp, có thể 
giới thiệu cho các em những thành tựu trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa 
xã hội ở nước ta và các nước anh em, trong công cuộc bảo vệ hòa bình của 
nhân dân thế giới, góp phần giáo dục các em bảo vệ môi trường, phát triển 
dân số có kế hoạch.... Việc giải toán có thể giúp các em thấy được nhiều khái 
niệm toán học. Ví dụ: các số, các phép tính, các đại lượng...đều có nguồn 
gốc trong cuộc sống hiện thực, trong thực tiễn hoạt động của con người, thấy 
được các mối quan hệ biện chứng giữa các dữ kiện, giữa cái đã cho và cái 
phải tìm... 
 d) Việc giải toán góp phần quan trọng vào việc rèn luyện cho học sinh 
năng lực tư duy và những đức tính tốt của người lao động mới. Khi giải một 
bài toán, tư duy của học sinh phải hoạt động một cách tích cực vì các em cần 
phân biệt cái gì đã cho và cái gì cần tìm, thiết lập các mối liên hệ giữa các dữ 
kiện của bài toán giữa cái đã cho và cái phải tìm. Suy luận, nêu lên những 
phán đoán, rút ra những kết luận, thực hiện phép tính cần thiết để giải quyết 
vấn đề đặt ra.... Hoạt động trí tuệ có trong việc giải toán góp phần giáo dục 
cho các em ý trí vượt khó khăn, đức tính cẩn thận, chu đáo, làm việc có hiệu 
quả, có kế hoạch, thói quen xem xét có căn cứ, có thói quen tự kiểm tra kết 
quả công việc mình làm, có óc độc lập, suy nghĩ sáng tạo, tìm ra những lời 
giải mới, hay và ngắn gọn... 
* Nội dung chương trình Toán lớp 5: 
1. Ôn tập về số tự nhiên. 
 6 
2. Ôn tập về các phép tính số tự nhiên. 
3. Dấu hiệu chia hết cho 2, 3, 5, 9. 
4. Phân số (ôn tập, bổ sung). 
5. Các phép tính về phân số. 
6. Số thập phân. 
7. Các phép tính về số thập phân. 
8. Hình học - chu vi, diện tích, thể tích của một hình. 
9. Số đo thời gian - Toán chuyển động đều. 
2/ Cơ sở thực tiễn: 
Toán có lời văn thực chất là những bài toán thực tế. Nội dung bài toán 
được thông qua những câu văn nói về những quan hệ, tương quan và phụ 
thuộc, có liên quan đến cuộc sống thường xảy ra hàng ngày. Cái khó của bài 
toán có lời văn là phả lược bỏ những yếu tố về lời văn đã che đậy bản chất 
toán học của bài toán, hay nói cách khác là chỉ ra mối quan hệ giữa các yếu 
tố toán học chứa đựng trong bài toán và nêu ra phép tính thích hợp để từ đó 
tìm được đáp số bài toán. 
a) Đề bài của bài toán có lời văn bào giờ cũng có hai phần: 
 - Phần đã cho hay còn gọi là giả thiết của bài toán. 
- Phần phải tìm hay còn gọi là kết luận của bài toán. 
Ngoài ra, trong đề toán có nêu mối quan hệ giữa phần đã cho và phần 
phải tìm hay thực chất là các mối quan hệ tương quan phụ thuộc vào giả thiết 
và kết luận của bài toán. 
b) Quy trình giải toán có lời văn thường thông qua các bước sau: 
 - Nghiên cứu kỹ đầu bài: Trước hết cần đọc cẩn thận đề toán, suy 
nghĩ về ý nghĩa bài toán, nội dung bài toán, đặc biệt là chú ý đến câu hỏi bài 
toán. Chớ vội tính toán khi chưa đọc kỹ đề toán. 
 - Thiết lập mối quan hệ giữa các số đã cho và diễn đạt nội dung bài 
 7 
toán bằng ngôn ngữ hoặc tóm tắt điều kiện bài toán, hoặc minh họa bằng sơ 
đồ hình vẽ. 
 - Lập kế hoạch giải toán: Học sinh phải suy nghĩ xem để trả lời câu 
hỏi của bài toán cần thực hiện phép tính gì? Suy nghĩ xem từ số đã cho và 
điều kiện của bài toán có thể biết gì? Có thể làm phép tính gì? Phép tính đó 
có thể giúp trả lời câu hỏi của bài toán không? Trên các cơ sở đó, suy nghĩ 
để thiết lập trình tự giải toán. 
- Thực hiện phép tính theo trình tự kế hoạch đã thiết lập để tìm đáp số. 
Mỗi khi thực hiện phép tính cần kiểm tra xem đã tính đúng chưa? Phép tính 
được thực hiện có dựa trên cơ sở đúng đắn không? 
Giải xong bài toán, khi cần thiết, cần thử lại xem đáp số tìm được có trả 
lời đúng câu hỏi của bài toán, có phù hợp với các điều kiện của bài toán 
không? Trong một số trường hợp, giáo viên nên khuyến khích học sinh tìm 
xem có cách giải khác gọn hơn không? 
Ví dụ 1: Thùng to có 26 lít dầu, thùng bé có 18 lít dầu. Dầu được chứa 
vào các chai như nhau, mỗi chai có 0,8 lít. Hỏi có t