SKKN Một số biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ Văn học cho học sinh Lớp 5 tại Trường Tiểu học số 1 Kiến Giang

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
MỘT SỐ BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG 
NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC 
CHO HỌC SINH LỚP 5 TẠI TRƯỜNG 
TIỂU HỌC SỐ 1 KIẾN GIANG 
 A. Phần mở đầu: 
Tiếng Việt đóng vai trò to lớn trong việc hình thành những phẩm chất quan 
trọng nhất của con người và trong việc thực hiện những nhiệm vụ của hệ thống 
giáo dục. Học sinh tiểu học là lứa tuổi hồn nhiên, ngây thơ, dễ xúc động như K. 
A.U Sinxki có nói “ Trẻ em đi vào trong đời sống tinh thần của mọi người xung 
quanh nó, duy nhất thông qua phương tiện tiếng mẹ đẻ và ngược lại thế giới bao 
quanh đứa trẻ được phản ảnh trong đó chỉ thông qua công cụ này”. Vì thế việc phát 
triển tiếng Việt và bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt có thể nói là một công việc 
lớn đặt ra cho tất cả chúng ta. Vậy nên tiếng Việt có vai trò rất quan trọng, nó 
không chỉ hình thành và phát triển các kĩ năng: nghe, nói, đọc, viết cho học sinh mà 
môn tiếng Việt còn góp phần cùng các môn học khác phát triển tư duy, hình thành 
cho các em nhu cầu thưởng thức cái đẹp, khả năng xúc cảm trước cái đẹp, trước 
buồn- vui - yêu- ghét của con người. Cảm thụ văn học chính là sự cảm nhận những 
giá trị nổi bật, những điều sâu sắc, tế nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong tác 
phẩm, cuốn truyện, bài văn, bài thơ hay trong cả một từ ngữ có giá trị của một câu 
văn, câu thơ... 
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh tiểu học là một nhu cầu 
cấp thiết trong giảng dạy môn tiếng Việt ở tiểu học. Có năng lực cảm thụ văn học 
tốt, các em sẽ cảm nhận được nhiều nét đẹp của thơ văn, được phong phú thêm về 
tâm hồn, nói- viết tiếng Việt thêm trong sáng và sinh động. Bên cạnh đó, cảm thụ 
văn học không những góp phần vào học tiếng Việt nói riêng mà còn giáo dục tư 
tưởng, tình cảm, đạo đức, thẩm mỹ cho học sinh. 
Chương trình tiểu học từ lớp 1 đến lớp 5 luôn coi nhiệm vụ bồi dưỡng năng 
lực cảm thụ văn học là nhiệm vụ quan trọng và cần thiết. Dưới sự gợi mở, dẫn dắt 
của Thầy, Cô giáo, những bài thơ, bài văn hay trong sách giáo khoa sẽ đem đến cho 
các em bao điều kì thú và hấp dẫn. Đặc biệt, đối với học sinh lớp 5, năng lực cảm 
thụ văn học còn giúp các em hiểu sâu nội dung bài đọc, vận dụng vào viết văn, làm 
thơ.... tạo đà tốt cho học sinh học lên cấp trung học cơ sở. 
Với mục đích và ý nghĩa đó, tôi chọn đề tài “ Bồi dưỡng năng lực cảm thụ 
văn học cho học sinh lớp 5” để nghiên cứu, nâng cao năng lực cảm thụ văn học, 
nhằm giúp các em học tốt hơn môn tiếng Việt . 
 B. Phần nội dung 
Chương 1: Cơ sở khoa học và thực tiễn 
I. Cơ sở khoa học: 
 Có thể khẳng định rằng: Môn Tiếng Việt ở trường tiểu học đóng vai to to lớn 
trong việc hình thành các kĩ năng cơ bản cho học sinh. Mặt khác trong quá trình 
học tiếng Việt, học sinh nhận biết được cái chân, cái thiện, cái mĩ của văn học 
thông qua việc nhận biết giá trị thẩm mĩ của các yếu tố ngôn ngữ trong thơ, văn. 
Những nhận biết và cảm xúc đó sẽ là những cơ sở ban đầu của việc học văn ở bậc 
trung học sau này của học sinh. Vậy nên hoạt động cảm thụ văn học đặc biệt được 
coi trọng trong quá trình dạy học môn tiếng Việt cho học sinh. 
 Cảm thụ văn học là gì? Ta có thể hiểu: Cảm thụ văn học là hoạt động mang 
tính đặc thù trong tiếp nhận văn học. Cơ sở, nguồn gốc của cảm thụ là sự nhân hoá 
tự nhiên bên trong của con người thông qua quá trình hoạt động. Cấu trúc của cảm 
thụ là sự đan xen phức tạp của các yếu tố tri giác, lý giải, tưởng tượng, cảm xúc. 
Cũng còn có thể hiểu: Cảm thụ văn học có nghĩa là khi đọc ( nghe) một câu 
chuyện, một bài thơ, ... ta không những hiểu mà còn phải xúc cảm, tưởng tượng và 
thật sự gần gũi, “nhập thân” với những gì đã đọc... Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc 
Tường cũng từng nhớ lại thuở ấu thơ và viết “ Dế mèn phiêu lưu kí” giúp tôi phát 
hiện tình bạn như một sức mạnh kì diệu của tâm hồn.... Khi đói quá sắp chết thì Dế 
Trũi đã đưa càng cho Dế Mèn đề nghị bạn ăn lấy thịt mình để sống. Tôi nhận ra 
rằng chính Mèn và Trũi mới là nhân vật của tâm hồn tôi, đã làm tôi chảy nước 
mắt”. 
 Rõ ràng với học sinh lớp 5, đọc có suy ngẫm, tưởng tượng ( hay liên tưởng) và 
rung cảm thật sự sẽ giúp ta cảm thụ văn học tốt. Đúng như nhà văn Anh Đức đã 
tâm sự : “ Khi đọc tôi không chỉ còn thấy dòng chữ, mà còn thấy cảnh tượng sau 
dòng chữ, trí tưởng tượng nhiều khi dẫn tôi đi rất xa, vẽ thêu ra lắm điều thú vị”. 
 Những điều nói trên về cảm thụ văn học cho thấy : Các em học sinh tiểu học 
tuy ít tuổi nhưng đều có thể rèn luyện, trau dồi để từng bước nâng cao trình độ cảm 
thụ văn học, giúp cho việc học tập môn tiếng Việt ngày càng tốt hơn và trở thành 
học sinh giỏi. 
 Thực tế cho thấy năng lực cảm thụ văn học ở một số em khá tốt nên tôi đã 
mạnh dạn chọn đề tài này nhằm nâng cao hơn nữa năng lực cảm thụ văn học cho 
học sinh. 
II. Cơ sở thực tiễn: 
1. Một số kết quả về việc bồi dưỡng khả năng cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 , 
trường tiểu học số 1 Kiến Giang: 
 Trong những năm qua bản thân tôi đã làm tốt công tác bồi dưỡng năng lực 
cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5. Nhiều học sinh có khả năng cảm thụ văn 
học tốt, vì thế hiệu quả học tập đạt được rất cao. Cụ thể: 
 - Trước hết, tôi đã chú trọng khâu luyện đọc diễn cảm cho học sinh, luyện cho học 
sinh cách dùng từ có hình ảnh; viết câu văn sinh động, hấp dẫn; viết đoạn văn, bài 
văn hay. 
 - Dưới sự gợi mở, dẫn dắt của giáo viên, học sinh đã có giọng đọc diễn cảm, biết 
ngắt- nghỉ hơi đúng chỗ, biết nhấn giọng dưới những từ ngữ gợi tả, gợi cảm, biết 
đọc giọng phù hợp với tính cách của nhân vật. Bên cạnh đó, học sinh đã biết dùng 
từ ngữ có hình ảnh, đặt câu sinh động, viết đoạn văn, bài văn hay. Các em đã biết 
sử dụng các biện pháp nghệ thuật( so sánh, nhân hoá, điệp từ, điệp ngữ...) khi đặt 
câu, viết đoạn văn. 
 - Mặt khác, học sinh rất say mê, hứng thú khi học môn tiếng Việt. 
2. Thực trạng , nguyên nhân về dạy cảm thụ văn học cho học sinh ở trường tiểu học 
số1 Kiến Giang 
* Nhìn chung, năng lực cảm thụ văn học của đại đa số học sinh còn yếu các mặt 
sau: 
+ Vốn từ vựng ít ỏi do các em ít đọc sách, ít giao tiếp, ít tiếp xúc với thực tế. 
+ Học sinh chưa hiểu cái đẹp trong các từ ngữ mặc dù các từ ngữ đó rất có hình 
ảnh và dễ nhận thấy. 
+ Khả năng đọc hay, đọc diễn cảm còn nhiều hạn chế. Một số em còn biểu hiện sợ 
viết văn do học sinh ít đọc, ít đặt câu, ít viết đoạn văn. 
+ Nhiều em học sinh chưa hình dung được thế nào là cảm thụ văn học hoặc chưa 
nắm được những yêu cầu về rèn luyện cảm thụ văn học. 
Chương II:Một số biện pháp rèn kĩ năng cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 
 Rèn luyện để nâng cao năng lực được cảm thụ văn học là một trong những 
nhu cầu cần thiết đối với mỗi học sinh. Có năng lực cảm thụ văn học tốt, các em sẽ 
cảm nhận được nhiều nét đẹp của văn thơ, làm cho tâm hồn các em được phong 
phú thêm, nói - viết tiếng Việt thêm trong sáng và sinh động. Cho nên, trong quá 
trình giảng dạy, tôi đã có những phương pháp và định hướng rõ ràng trong việc 
hướng dẫn học sinh cảm thụ văn học thông qua các môn học tiếng Việt.Cụ thể như 
sau: 
1. Luyện kĩ năng cảm thụ văn học thông qua Luyện từ và câu. 
*Về vốn từ: 
 - Muốn học văn tốt, trước hết phải hiểu “ từ”. Tiếng Việt ta giàu và đẹp, mỗi từ 
mang một nghĩa riêng, một sắc thái biểu cảm riêng. Nét nổi bật trong từ ngữ tiếng 
Việt là sự trong sáng, giản dị, cụ thể, sinh động, bóng bẩy. Muốn cảm thụ văn học 
tốt trước hết phải hiểu từ, phải nắm vững ý nghĩa của các từ để sử dụng thật chính 
xác khi diễn đạt. Ngạn ngữ cũng đã có câu “ Phong ba bão táp không bằng ngữ 
pháp Việt Nam”. Quả đúng vậy. Thật là khó khi hiểu rõ nghĩa của một từ, một ngữ. 
Vậy, hiểu từ như thế nào mới đúng? Sử dụng từ ngữ như thế nào mới chính xác? 
Đó là điều mà tôi luôn định hướng giúp các em nắm và tháo gỡ. Trước hết, tôi giúp 
các em hiểu biết về Ngữ âm và Chữ viết tiếng Việt. Qua mỗi bài học, mỗi tiết dạy, 
tôi luôn cung cấp thêm cho học sinh những từ ngữ có hình ảnh, các từ gợi tả màu 
sắc, âm thanh của sự vật. Và giúp học sinh biết : Để lời văn được sinh động, hấp 
dẫn, khi viết ta phải sử dụng từ ngữ có hình ảnh, có sức gợi tả, gợi cảm. 
 Ví dụ: Đọc đoạn văn tả cảnh làng quê ngày mùa trong bài “Quang cảnh làng 
mạc ngày mùa” của nhà văn Tô Hoài( Tiếng Việt 5- Tập 1), nếu các em nắm vững 
kiến thức về từ ngữ đã học, các em sẽ chú ý ngay tới các sắc độ của màu vàng do 
nhà văn sáng tạo ra bằng sự quan sát vô cùng tinh tế: “ Mùa đông, giữa ngày mùa, 
làng quê toàn màu vàng- những màu vàng rất khác nhau. Có lẽ bắt đầu từ những 
đêm sương sa thì bóng tối đã hơi cứng và sáng ngày ra thì trông thấy màu trời có 
vàng hơn thường khi. Màu lúa chín dưới đồng vàng xuộm lại. Nắng nhạt ngả màu 
vàng hoe. Trong vườn lắc lư những chùm quả xoan vàng lịm không trông thấy 
cuống, như những chuỗi tràng hạt bồ đề treo lơ lửng. Từng chiếc lá mít vàng ối. 
Tàu đu đủ, chiếc lá sắn héo lại mở năm cánh vàng tươi. Buồng chuối đốm quả chín 
vàng. Những tàu lá chuối vàng ối xõa xuống như những vạt áo nắng, đuôi áo nắng, 
vẫy vẫy. Bụi mía vàng xọng, đốt ngầu phấn trắng. Dưới sân, rơm và thóc vàng 
giòn. Quanh đó, con gà, con chó cũng vàng mượt. Mái nhà phủ một màu rơm vàng 
mới. Lác đác cây lụi có mấy chiếc lá đó. Qua khe giậu, ló ra mấy quả ớt đỏ chói. 
Tất cả đượm một màu vàng trù phú, đầm ấm lạ lùng”. 
 Rõ ràng các từ ghép ( có nghĩa phân loại ) chỉ màu vàng khác nhau đã được nhà 
văn biến hóa khôn lường: Vàng xuộm, vàng hoe, vàng lịm, vàng sẫm, vàng tươi, 
vàng đốm, vàng ối, vàng xọng, vàng giòn, vàng mượt.... Có cả những màu vàng 
không nhìn thấy được bằng mắt, mà chỉ có thể cảm nhận được bằng tâm hồn qua 
cách diễn tả của nhà văn: Vàng hơn thường khi, vàng như những vạt áo nắng..... 
*Về câu: 
 Ngoài trình bày ngôn ngữ để người nghe hiểu được ý mình cần diễn đạt, tôi 
luôn hướng dẫn cho các em viết câu văn gợi tả, gợi cảm, sinh động. 
 Ví dụ: Những chiếc lá bàng to như cái quạt lọc ánh sáng lờ mờ ( Tả cây bàng ) 
 Hoặc: Dòng sông như một tấm lụa đào vắt ngang làng em ( Tả dòng sông quê em. 
) 
 Như vậy, nắm vững kiến thức ngữ