SKKN Đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn Khoa học Lớp 5

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC NHẰM 
NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIẢNG DẠY 
MÔN KHOA HỌC LỚP 5 
PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ 
 Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học gần đây được đề cập rất nhiều, kể từ 
việc đổi mới nội dung, chương trình sách giáo khoa đến việc vận dụng phương 
pháp, hình thức tổ chức dạy học, hay cả đến khâu kiểm tra, đánh giá kết quả học 
tập của HS. Tuy nhiên, việc vận dụng những nội dung đổi mới đó vào thực tế 
giảng dạy lại chưa thực sự hiệu quả. Để việc vận dụng phương pháp, hình thức tổ 
chức dạy học mới sao cho phù hợp, đạt hiệu quả điều quan trọng là cần phải nâng 
cao hiểu biết của người GV về xu hướng đổi mới hiện nay sao cho có thể phát 
huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS. 
 Với giáo dục Tiểu học, bậc học nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân, có 
nhiệm vụ là trang bị những kiến thức cơ sở ban đầu của người lao động trong 
tương lai, đó là những con người được phát triển toàn diện, có tri thức, có tay 
nghề năng lực thực hành tự chủ, sáng tạo. Muốn vậy, với từng môn học, phần 
học, GV cần nghiên cứu, tìm hiểu những biện pháp dạy học cụ thể, nhằm đạt 
được hiệu quả dạy học cao nhất. 
 Ở lớp 5, cùng với các môn học khác như Toán, Tiếng Việt, Đạo đức, Hát nhạc, 
Mĩ thuật, Thể dục, thì Khoa học là một môn học mang tính tích hợp cao, môn học 
cung cấp cho HS những hiểu biết cơ bản ban đầu về các sự vật, hiện tượng trong 
tự nhiên, xã hội và mối quan hệ của chúng với con người. 
Vì vậy, đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giảng dạy môn 
Khoa học lớp 5 là một nội dung rất cần thiết trong các trường tiểu học hiện nay. 
PHẦN 2: GIẢI QUYẾT VẤN ĐÊ 
I. Mục tiêu của môn Khoa học lớp 5: 
1. Có một số kiến thức cơ bản ban đầu: 
- Sự trao đổi chất, nhu cầu dinh dưỡng và sinh sản, cơ thể người, phòng 
tránh một số bệnh thông thường. 
- Sự sinh sản ở động vật và thực vật. 
- Đặc điểm và ứng dụng của một số chất, một số vật liệu, dạng năng lượng 
thường gặp trong đời sống. 
2. Bước đầu hình thành một số kĩ năng : 
- Ứng xử thích hợp trong một tình huống có liên quan đến sức khoẻ bản 
thân, gia đình, cộng đồng 
- Quan sát một số thí nghiệm,thực hành đơn giản, gắn liền với đời sống, 
sản xuất. 
- Đặt câu hỏi trong quá trình học tập, diễn đạt bằng lời nói, bài viết, hình 
vẽ, sơ đồ 
- Phân tích, so sánh, rút ra dấu hiệu chung và riêng của một số sự vật, hiện 
tượng đơn giản trong tự nhiên. 
 3. Có thái độ và hành vi: 
- Tự giác thực hiện các qui tắc vệ sinh, an toàn cho bản thân, gia đình và 
cộng đồng. 
- Ham hiểu biết khoa học, có ý thức vận dụng những kiến thức đã học vào 
đời sống 
- Yêu con người, thiên nhiên, đất nước, yêu cái đẹp. 
- Tích cực tham gia bảo vệ môi trường xung quanh. 
II. Các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh 
Trong dạy học môn Khoa học, ta có thể sử dụng phối hợp một số phương 
pháp dạy học khác nhau một cách linh hoạt, sáng tạo theo hướng tăng cường sự 
tham gia của học sinh vào các hoạt động tìm tòi, phát hiện kiến thức mới. Trong 
đó giáo viên đặc biệt lưu ý: 
- Tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động khám phá nhằm khuyến 
khích sự tò mò khoa học, thói quen đặt câu hỏi, tìm câu giải thích khi các em 
được tiếp cận với thực tế xung quanh. 
- Tổ chức cho học sinh tập giải quyết những vấn đề đơn giản gắn liền với 
những tình huống có ý nghĩa, học sinh sẽ có dịp vận dụng những kiến thức đã học 
vào cuộc sống một cách phù hợp. 
- Tổ chức cho học sinh làm việc theo nhóm nhỏ sẽ giúp các em có nhiều cơ 
hội để nói lên ý kiến của mình, giúp các em rèn luyện khả năng diễn đạt, giao tiếp 
và hợp tác trong công việc. 
- Tăng cường học sinh sử dụng tranh, ảnh, sơ đồ, mẫu vật, đồ vật thí 
nghiệm Sau đây là những gợi ý cụ thể về việc áp dụng một số phương pháp dạy 
học để dạy môn Khoa học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh 
trong học tập. 
1. Phương pháp quan sát: 
 - Phương pháp quan sát dạy học sinh cách sử dụng các giác quan để tri giác 
trực tiếp, có mục đích về các sự vật, hiện tượng diễn ra trong tự nhiên và trong 
cuộc sống hằng ngày mà không có sự can thiệp vào quá trình diễn biến của các sự 
vật hoặc hiện tượng đó. 
 - Phương pháp quan sát có 2 bước: 
 + Quan sát để thu nhập thông tin 
 + Xử lí thông tin đã thu thập được để rút ra kết luận. 
 - Đối tượng quan sát có thể là các tranh ảnh, mô hình, sơ đồ, vật chất các 
hiện tượng xảy ra trong tự nhiên và trong quá trình sống của các sinh vật. 
 - Một số điểm cần lưu ý học sinh khi quan sát: giáo viên cần chú trọng 
hướng dẫn học sinh biết cách quan sát để tìm tòi, phát hiện ra những kiến thức 
mới, đưa ra những thắc mắc, câu hỏi 
2. Phương pháp thí nghiệm: 
 - Phương pháp thí nghiệm dùng để dạy các bài về sinh vật, hiện tượng, các 
quá trình diễn ra trong thế giới tự nhiên. 
 - Các bước hướng dẫn học sinh làm thí nghiệm: 
 + Bước 1: Xác định mục đích của thí nghiệm 
 + Bước 2: Vạch kế hoạch thí nghiệm 
 + Bước 3: Tiến hành thí nghiệm 
 + Bước 4: Phân tích kết quả và kết luận 
 - Một số điểm cần lưu ý: 
Tuỳ từng thí nghiệm, tuỳ từng trình độ học sinh, giáo viên có thể yêu cầu 
học sinh ở các mức độ khác nhau: 
 + Quan sát hình vẽ trong SGK rồi dự đoán kết quả thí nghiệm. 
 + Giáo viên làm mẫu, hướng dẫn học sinh làm theo. 
 + Giáo viên giao nhiệm vụ, giúp đỡ học sinh tiến hành thí nghiệm. 
 + Giáo viên giao nhiệm vụ, học sinh tự làm. 
3. Phương pháp dạy học theo nhóm: 
 - Việc tổ chức cho học sinh học theo nhóm là quan trọng. Nó giúp học sinh 
có nhiều cơ hội để diễn đạt và khám phá lí tưởng, mở rộng suy nghĩ, hiểu biết, 
học sinh có cơ hội để học hỏi bạn bè, phát huy vai trò trách nhiệm. 
 - Dạy học hợp tác theo nhóm gồm những bước sau: 
 + Bước 1: Giao nhiệm vụ cho từng nhóm, hướng dẫn các nhóm làm 
việc. 
 + Bước 2: Từng học sinh làm việc độc lập theo sự phân công của 
nhóm, tập hợp kết quả làm việc của từng học sinhđể thành sành sản phẩm chung 
của nhóm. 
 + Bước 3: Làm việc chung cả lớp (đại diện các nhóm báo cáo kết 
quả; các nhóm bổ sung, góp ý; giáo viên kết luận). 
4. Phương pháp trò chơi: 
 - Trò chơi học tập là trò chơi có nội dung gắn với hoạt động học tập của 
học sinh. 
 - Trò chơi học tập làm không khí lớp học thoải mái, dễ chịu, học sinh thấy 
vui, nhanh nhẹn, cởi mở và tiếp thu tự giác, tích cực hơn. 
 - Cách tổ chức trò chơi học tập: 
 + Nêu tên trò chơi 
 + Cho học sinh chơi thử 
 + Chơi thật 
 + Nhận xét kết quả trò chơi, thái độ của người chơi 
 + Kết thúc: học sinh nêu lên những gì các em đã học được qua trò 
chơi 
 - Một số điểm cần lưu ý: 
 + Nếu giáo viên tổ chức không tốt sẽ khó kiểm soát lớp học 
 + Một số trò chơi có thể làm học sinh quá hưng phấn, có thể ảnh 
hưởng đến các môn khác. 
5. Phương pháp động não 
 - Động não là phương pháp nhằm giúp học sinh nảy sinh nhiều ý tưởng, 
nhiều giả định về một vấn đề nào đó. 
 - Các bước tiến hành: 
 + Giáo viên nêu câu hỏi hoặc vấn đề cần được tìm hiểu trước cả lớp. 
 + Khích lệ học sinh phát biểu 
 + Liệt kê ý kiến lên bảng 
 + Phân loại ý kiến 
 + Tổng hợp ý kiến của học sinh 
 - Một số điểm cần chú ý: 
 + Ý kiến phát biểu nên ngắn gọn. 
 + Mọi ý kiến đều cần được giáo viên hoan nghênh, chấp nhận, không 
nên phê phán, nhận định đúng, sai. 
 + Động não không phải là phương pháp hoàn chỉnh mà chỉ là sự khởi 
đầu. Khi danh sách các câu trả lời đã hoàn chỉnh, giáo viên cần phải cho cả lớp 
dùng danh sách này để đánh giá, lựa chọn xem những ý kiến nào phù hợp hoặc 
không phù hợp với vấn đề đưa ra. 
 + Kết thúc phần này giáo viên nên nhấn mạnh Kết luận có được là 
kết quả của sự tham gia chung của tất cả học sinh. 
III. Bài soạn minh họa 
SỰ CHUYỂN THỂ CỦA CHẤT 
I. Mục tiêu: Giúp học sinh: 
 - Phân biệt ba thể của chất. Nêu điều kiện để mỗi chất có thể chuyển tà thể 
này sang thể khác. 
 - Kể tên 1 số chất ở thể rắn, thể lỏng, thể khí. Kể tên một số chất có thể 
chuyển từ thể này sang thể khác. 
 - Giáo dục HS yêu thích học tập môn khoa học 
II. Đồ dùng dạy học: 
- Tranh ảnh trang 73 sgk, phiếu học tập, bảng phụ 
- Các băng chữ, một số hình ảnh về sự chuyển thể của chất 
 - M¸y chiÕu ®a n¨ng projector ..., thanh thẻ,  
III. Hoạt động dạy học: 
1. Kiểm tra bài cũ: 
 Nước tồn tại ở những thể nào? 
Khi nào nước có thể chuyển từ thể này sang thể khác? Nêu ví dụ? 
2. Bài mới: Giới thiệu bài 
Hoạt động 1: Phân biệt 3 thể của chất 
- Chia lớp làm 2 đội 
Mỗi đội cử 5- 6 học sinh tham gia. 
- Các đội sẽ thảo luận theo đội 
- Chơi trò chơi “tiếp sức” 
- GV nhận xét, cho điểm, xếp loại 
nhóm. 
 Hoạt động 2: Đặc điểm của chất rắn, 
- Chia đội, phân đội trưởng 
- Thảo luận, đánh dấu vào phiếu 
nhóm của đội mình 
“Phân biệt 3 thể của chất” 
Thể rắn Thể lỏng Thể khí 
Cát trắng 
Đường 
Nhôm 
Nước đá 
Nước 
Cồn 
Dầu ăn 
Nước 
Xăng 
Hơi nước 
Ôxi 
Nitơ 
- Đọc lại kết luận trên bảng 
 chất lỏng, chất khí 
- Yêu cầu HS thảo luận theo bàn 
- Giáo viên đọc câu hỏi, HS thảo luận và 
trả lời bằng cách giơ thanh thẻ. 
- yêu cầu Hs giải thích 
- Nhận xét, KL 
 Hoạt động 3: Sự chuyển thể của chất 
lỏng trong đời sống hằng ngày 
- Yêu cầu học sinh quan sát tranh trang 73 
sgk và nói về sự chuyển thể của nước. 
Giảng: Khi thay đổi nhiệt độ, các chất có 
thể chuyển từ thể này sang thể khác, sự 
chuyển thể này là một dạng biến đổi lí 
học. 
- Yêu cầu HS lấy ví dụ về sự chuyển thể 
của chất trong cuộc sống hằng ngày. 
- Nhận xét, tuyên dương 
 Hoạt động 4: Trò chơi: “Ai nhanh, ai 
đúng” 
Chia lớp làm 3 nhóm , phát phiếu cho các 
nhóm. 
- GV đưa ra cho HS các ví dụ về sự 
chuyển thể của chất, nhiệm vụ của các 
nhóm là đánh giá xem các nhận định ấy 
đúng hay sai. 
- Mỗi câu đúng được 1 điểm, thang điểm 
10. Kết thúc đội nào được cao điểm hơn 
sẽ tháng cuộc. 
- Nhận xét, tuyên dương 
- Thảo luận chọn đáp án rồi giơ thẻ 
1- B 2- C 3- A 
- Giải thích 
- theo dõi và đọc lại kết luận 
- HS quan sát, trả lời câu hỏi 
H1: Nước ở thể lỏng 
H2: Nước đá chuyển từ thể lỏng 
trong điều kiện nhiệt độ bình thườn