Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế một số trò chơi dạy yếu tố hình học ở Lớp 4

 1 
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
THIẾT KẾ MỘT SỐ TRÒ CHƠI DẠY YẾU 
TỐ HÌNH HỌC Ở LỚP 4 
 2 
A - PHẦN MỞ ĐẦU 
 I - LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
1/ Xuất phát từ vai trò môn Toán ở trường Tiểu học: 
Bậc Tiểu học là bậc học rất quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc 
hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh. Trên cơ sở cung cấp những tri 
thức khoa học ban đầu về tự nhiên và xã hội, phát triển các năng lực phẩm chất, 
trang bị các phương pháp ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực 
tiễn, bồi dưỡng, phát huy tình cảm, thói quen, đức tính tốt đẹp của con người 
Việt Nam. Mục tiêu trên được thực hiện thông qua việc dạy học các môn học và 
thực hiện theo định hướng giáo dục nhằm trang bị cho trẻ những kiến thức, kỹ 
năng cần thiết để trẻ tiếp tục học ở bậc trung học cơ sở. 
Cùng với các môn học khác trong chiến lược phát triển toàn diện, có thể 
nói, Toán học đóng một vai trò quan trọng. Nó rèn luyện cho các em không chỉ 
đơn thuần là tính toán mà còn phát triển năng lực tư duy, khả năng duy luận, giải 
quyết vấn đề có căn cứ khoa học, chính xác. Môn Toán góp phần phát triển trí 
thông minh, tư duy độc lập, sáng tạo kích thích trí tò mò, tự khám phá và rèn 
luyện một phong cách làm việc khoa học. Yêu cầu đó rất cần thiết cho mọi 
người, góp phần giáo dục ý chí, những đức tính tốt như cần cù, chịu khó, nhẫn 
nại trong học tập cũng như trong cuộc sống. 
2 Xuất phát từ yêu cầu đặt ra trong việc đổi mới môn Toán ở Tiểu học: 
Văn kiện hội nghị lần 4 Ban chấp hành TW Đảng cộng sản Việt Nam 
khoá VIII (2/1993) khẳng định: "Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, 
là động lực phát triển kinh tế xã hội". 
Thật vậy trong công cuộc đổi mới của đất nước cần có những người có 
bản lĩnh, có năng lực, chủ động, sáng tạo, dám nghĩ và dám làm, thích ứng với 
đời sống xã hội đang từng ngày, từng giờ thay đổi. Thực tiễn này làm cho mục 
tiêu đào tạo của nhà trường cũng phải điều chỉnh kéo theo sự thay đổi nội dung 
và phương pháp dạy học, cách thức đánh giá học sinh. Hiện nay khi mục tiêu 
giáo dục đã được xác định rõ ràng, chương trình sách giáo khoa tương đối ổn 
định về nội dung thì phương pháp càng trở nên quan trọng trong việc nâng cao 
chất lượng dạy học, thể hiện rõ quan điểm “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm” 
nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. 
 3 
Đặc điểm của cách dạy cũ là sự mất cân đối rõ rệt giữa hoạt động dạy của 
giáo viên và hoạt động học của học sinh. Giáo viên lên lớp truyền thụ kiến thức 
chủ yếu bằng phương pháp thuyết trình, giảng giải theo tài liệu có sẵn trong sách 
giáo khoa, sách hướng dẫn giảng dạy. Học sinh thụ động tiếp thu theo cách 
"Thầy giảng - trò nghe và ghi nhớ". Giáo viên là người duy nhất có quyền đánh 
giá kết quả học tập của học sinh. Học sinh ít có khả năng tự đánh giá và đánh giá 
lẫn nhau. Tiêu chuẩn để đánh giá học sinh là kết quả ghi nhớ, tái hiện những 
điều giáo viên giảng. Cách dạy này có hạn chế là học sinh học tập thụ động, kiến 
thức tiếp thu được không bền vững, hạn chế trình độ tư duy và quá trình nhận 
thức của học sinh, khó thích ứng với yêu cầu học tập cao hơn ở các lớp trên, 
càng khó thích ứng với hoạt động muôn màu, muôn vẻ của cuộc sống xã hội sau 
này. 
Vì vậy một trong những hướng đổi mới quan trọng nhất cần được tiến 
hành sâu rộng hơn nữa trong daỵ học nói chung và dạy học Toán nói riêng là 
nhanh chóng chuyển từ hình thức “Thầy giảng - trò nghe” sang hình thức “Thầy 
tổ chức - trò hoạt động”. Dạy học Toán cần được tiến hành dưới dạng tổ chức 
các hoạt động học. Theo đó, học sinh được đặt vào các tình huống học tập để tự 
khám phá, lĩnh hội các tri thức, các mối quan hệ, liên hệ giữa những yếu tố, 
những tính chất toán học bằng các hoạt động của mình. 
Hiện nay nhiều trường tiểu học đã vận dụng phương pháp và hình thức 
dạy học mới. Thực tế cho thấy những phương phap dạy học mới đã phát huy tối 
đa mặt tích cực hoạt động của học sinh. Học sinh tự lĩnh hội tri thức một cách 
chủ động, tự giác qua việc thực hiện nhiệm vụ học tập trên lớp. Nhiều phương 
pháp dạy học đã kích thích học sinh huy động mọi khả năng sẵn có, rèn luyện 
thao tác tư duy để rút ra một sản phẩm cụ thể đó là tri thức mới, kỹ năng thao tác 
tư duy. 
Một trong những phương pháp dạy học theo hướng đổi mới đó là tổ chức 
trò chơi học tập. Không ai có thể phủ nhận được những mặt tích cực mà việc tổ 
chức trò chơi học tập mang lại sau mỗi tiết dạy, học sinh tiếp thu bài học một 
cách nhẹ nhàng, thoải mái và có chất lượng. 
Trên quan điểm đó, để giúp các em học tốt môn Toán thì giáo viên cần 
biết lựa chọn, vận dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cho phù 
hợp để phát huy hiệu quả nhất trong từng bài học. Đặc biệt phải đưa các trò chơi 
 4 
vào dạy học nhằm kích thích hứng thú ở học sinh, giúp cac em biết vận dụng 
những điều đã học vào đời sống thực tiễn bằng hoạt động trò chơi, từ đó làm nảy 
sinh hoạt động sáng tạo trong học sinh. 
3/ Xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý học sinh Tiểu học: 
Cùng với học tập, vui chơi là một nhu cầu không thể thiếu của học sinh 
Tiểu học. Vào Tiểu học các em bắt đầu chuyển từ hoạt động chủ đạo là vui chơi 
sang hoạt động học tập. 
Ở lứa tuổi này các em rất hiếu động, ham chơi, ưa hoạt động bằng chân 
tay, thích được sử dụng đồ dùng trực quan, tư duy trên trực quan, vật thật hay 
thông qua những hành động cụ thể. Các em rất khó có thể “Khoanh tay lên bàn, 
mắt nhìn lên bảng, nghe cô giáo giảng” một cách nghiêm túc suốt 40 phút của 
tiết học nếu như giáo viên áp dụng cứng nhắc một phương pháp truyền thụ kiến 
thức. Hơn nữa, ở giai đoạn này chú ý có chủ định của các em còn yếu, khả năng 
điều chỉnh chưa cao, những gì mang tính mới mẻ, bất ngờ, dễ dàng lôi cuốn sự 
chú ý của các em. Đặc biệt cuối giờ học, học sinh thường uể oải, ít tập trung chú 
ý. Vì vậy giáo viên muốn lôi cuốn học sinh vào hoạt động học tập thì phải biết 
làm cho giờ học hấp dẫn và lý thú thông qua trò chơi học tập. 
Trò chơi tạo nên những trận cười sảng khoái, làm cho học sinh quên đi 
những giây phút căng thẳng. Chúng góp phần làm cho học sinh nhanh tay, 
nhanh mắt, nhanh trí hơn, hoạt bát hơn, giờ học sôi nổi hơn; đặc biệt trò chơi 
còn tạo cho những học sinh cá biệt dễ hoà đồng với tập thể. Trên tinh thần “Học 
mà chơi, chơi mà học”, “Chơi vui, học càng vui” nhằm thoả mãn được nhiều 
loại nhu cầu cho học sinh với ưu thế như vậy. Trò chơi thực sự là một phương 
tiện hữu hiệu để tạo ra sự hài hoà, thoải mái, không dập khuôn, khô cứng, đảm 
bảo tính tự nhiên cho cuộc sống cũng như trong học tập của học sinh. Do vậy, 
giáo viên cần vận dụng tốt các trò chơi trong dạy học nhằm làm cho học sinh 
hứng thú, vui vẻ, hăng hái trong học tập, say mê với môn học, bầu không khí 
học tập nhẹ nhàng, tự nhiên; học sinh tiếp thu bài nhanh hơn. 
Khi say mê và sống hết mình cho trò chơi, trẻ sẽ tìm thấy niềm vui sướng thực 
sự và được sống trong thế giới của cảm giác dạt dào dấu ấn của những cuộc chơi. 
Có thể nói: "Trò chơi sẽ lắng đọng mãi trong tâm trí trẻ và làm nên nguồn 
sức mạnh thôi thúc trẻ sống tốt hơn, học tốt hơn và phát triển tốt hơn. Với sức 
mạnh như vậy, trò chơi luôn luôn là một phương tiện dạy học và giáo dục phù 
 5 
hợp với đặc điểm học sinh tiểu học". 
4/ Xuất phát từ thực trạng dạy học yếu tố hình học ở Tiểu học: 
Như chúng ta đã biết, dạy yếu tố hình học không những giúp các em có 
kiến thức hình học mà còn phát triển các năng lực trí tuệ cho các em như: Quan 
sát, so sánh, phân tích, tổng hợp. Song để đạt hiệu quả cao trong dạy học yếu tố 
hình học không phải là dễ. Nó đòi hỏi người giáo viên phải biết vận dụng linh 
hoạt các phương pháp và hình thức dạy học sao cho phù hợp đối tượng học sinh 
phù hợp với từng nội dung bài học, đặt biệt là phải biết kích thích hứng thú học 
sinh học tập. 
Nhưng trên thực tế, qua điều tra, dự giờ, thăm lớp tôi thấy một bộ phận 
giáo viên năng lực còn hạn chế, chưa thực sự chủ động trong việc thiết kế bài 
dạy, phụ thuộc nhiều vào tài liệu hướng dẫn, ít có sáng tạo, hình thức dạy học 
còn đơn điệu dẫn đến sự nhàm chán, uể oải của học sinh trong giờ học. Bên cạnh 
đó, mặc dù đa số giáo viên đã nhận thức đúng vai trò, ý nghĩa của hình thức tổ 
chức dạy học thông qua trò chơi. Song nhìn chung vẫn chưa thực hiện tốt việc tổ 
chức trò chơi để hoàn thành mục tiêu dạy học. Giáo viên chưa có hệ thống trò 
chơi đầy đủ, chặt chẽ. Họ mới chỉ thiết kế được một số trò chơi đơn giản như trò 
chơi tìm đúng - sai, trò chơi nối kết quả với phép tính đúng, các trò chơi đó hạn 
chế về nhiệm vụ nhận thức hoặc ít, hoặc thấp về lượng kiến thức và kỹ năng cần 
đạt tới. Giáo viên mới chỉ dừng lại trò chơi với mục đích củng cố kiến thức, rèn 
luyện kỹ năng, chưa tổ chức được các trò chơi để dẫn dắt hình thành tri thức, kỹ 
năng hay để phát triển và bồi dưỡng năng khiếu Toán. 
Các trò chơi đưa ra thường có cấu trúc lỏng lẻo, cốt trò - luật trò - cách 
tiến hành - thưởng phạt chưa chặt chẽ làm cho hiệu quả dạy học không cao, sức 
hấp dẫn thấp. Họ chưa có trò chơi hay, sự chuẩn bị cho trò chơi chưa tốt nên 
không kịp xử lý các tình huống xảy ra trong cuộc chơi, ở bước tiến hành, giáo 
viên còn thả nổi cuộc chơi đến tính tự nhiên át đi tính mục tiêu, trò chơi không 
diễn ra theo dự kiến. Giáo viên tổng kết cuộc chơi còn hời hợt, chỉ chú ý đến 
cho điểm cho đội thắng, ít chú ý đến việc làm nổi bật ý nghĩa cuộc chơi. Phần 
lớn giáo viên thường tổ chức trò chơi chủ yếu ở các môn như Tiếng việt, Tự 
nhiên xã hội còn đối với môn Toán giáo viên rất ngại dùng bởi vì tài liệu giới 
thiệu trò chơi toán học ở lớp 4 - 5 còn ít (đặc biệt trò chơi dạy yếu tố hình học 
lại càng ít hơn, việc thực hành đang mới mẻ. Hơn nữa để tổ chức trò chơi toán 
 6 
học sao cho hiệu quả thì quả là một điều không đơn giản. Bởi nó cần nhiều thời 
gian để đầu tư suy nghĩ, tìm tòi rồi chuẩn bị đồ dùng. Mặt khác, để tổ chức trò 
chơi sao cho sinh động, hấp dẫn lại phụ thuộc vào khả năng tổ chức của giáo 
viên. Chính vì những lý do đó mà giáo vi