Sáng kiến kinh nghiệm Một số đặc điểm và phương pháp dạy học văn miêu tả cho học sinh Lớp 4

 1 
UBND QUẬN ĐỐNG ĐA 
TRƯỜNG TIỂU HỌC CÁT LINH 
------------------------------------ 
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VĂN MIÊU TẢ 
CHO HỌC SINH LỚP 4 
 Môn: Tiếng Việt 
 Tác giả: Đặng Huyền Anh 
 Giáo viên: Cơ bản 
Năm học 2011 - 2012 
 2 
MỤC LỤC 
 Trang 
Phần I: Đặt vấn đề 3 
I- Cơ sở 3 
II- Thực trạng ban đầu 3 
Phần II: Nội dung 4 
I- Một số đặc điểm và phương pháp dạy văn miêu tả 4 
1- Quan sát trong văn miêu tả 4 
2- Cảm xúc của người viết trong văn miêu tả 6 
3- Ngôn ngữ trong văn miêu tả 6 
II. Những kĩ năng cẩn rèn luyện cho học sinh khi viết văn miêu tả 8 
1- Tìm hiểu đề bài 8 
2- Quan sát, tìm ý, chọn ý 8 
3. Sắp xếp ý 8 
III- Dàn ý một số bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4 9 
IV- Kết quả 9 
Phần III: Kết luận và kiến nghị 10 
Phần IV: Phụ lục 11 
Phần V: Tài liệu tham khảo 14 
 3 
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 
I. CƠ SỞ 
Văn miêu tả là một trong những thể loại văn rất quen thuộc và phổ biến trong 
cuộc sống cũng như trong các tác phẩm văn học. Đây là loại văn có tác dụng rất lớn 
trong việc tái hiện đời sống, hình thành và phát triển trí tưởng tượng, óc quan sát và 
khả năng nhận xét, đánh giá của con người. Với đặc trưng của mình, những bài văn 
miêu tả làm cho tâm hồn, trí tuệ người đọc thêm phong phú, giúp ta cảm nhận được 
văn học và cuộc sống một cách tinh tế hơn, sâu sắc hơn. 
Chính vì thế, văn miêu tả được đưa vào nhà trường từ rất lâu và ngay từ bậc 
Tiểu học. Đề tài của văn miêu tả với các em là những gì gần gũi, thân quen với thế 
giới trẻ thơ, các em có thể quan sát được một cách dễ dàng, cụ thể như: chiếc cặp, 
cái bàn, những vườn cây ăn quả mình yêu thích, những con vật nuôi trong nhà. Với 
học sinh lớp 4, chủ yếu là các em viết được một bài văn miêu tả ngắn. 
II. THỰC TRẠNG BAN ĐẦU: 
Tuy nhiên đối với học sinh Tiểu học, việc học và làm văn miêu tả còn nhiểu hạn 
chế. Các em mới chỉ viết được những câu văn có nội dung sơ sài, chưa có hình ảnh 
và giàu sức biểu cảm. Đặc biệt với học sinh lớp 4, các em chuyển từ giai đoạn viết 
một đoạn văn (lớp 2, 3) sang viết một bài văn nên gặp không ít những khó khăn. 
Trong cùng một lớp, trình độ học sinh không đồng đều. Có nhiều học sinh có khả 
năng quan sát, cảm thụ văn học rất tốt, nhưng cũng còn không ít học sinh khả năng 
diễn đạt chưa tốt. Các em cũng quan sát nhưng không biết viết ra những gì mình đã 
quan sát được. 
Đầu năm, tôi đã tiến hành khảo sát chất lượng học văn miêu tả ở học sinh lớp 4 
(54 học sinh). Kết quả như sau 
GIỎI KHÁ TRUNG BÌNH YẾU 
4 7.4% 23 46.2% 19 31.5% 8 14.9 
Qua bảng tổng kết trên cho thấy chất lượng học văn miêu tả của học sinh còn 
thấp, nhiều học sinh còn ở mức trung bình và yếu. 
Với ý nghĩa quan trọng của phân môn Tập làm văn và thực trạng khi dạy - học 
môn học ngày ở trường Tiểu học hiện nay, tôi đã lựa chọn môn Tập làm văn để 
nghiên cứu, thể hiện trong việc trao đổi về đặc điểm, từ đó có một số phương pháp 
dạy - học môn Tập làm văn ở Tiểu học. Đó chính là lí do tôi chọn đề tài : Một số 
đặc điểm và phương pháp dạy học văn miêu tả cho học sinh lớp 4. 
Ở Tiểu học, môn Tiếng Việt gồm nhiều phân môn như: Tập đọc, Luyện từ và 
câu, Kể chuyện, tập làm văn, Chính tả. Trong các phân môn nói trên, có thể nói 
phân môn Tập làm văn có vị trí hết sức quan trọng. Dạy tốt phân môn này sẽ đáp 
ừng được kĩ năng viết của học sinh: viết đúng và hay. Việc học các bài văn miêu tả 
 4 
sẽ giúp các em có tâm hồn, trí tuệ phong phú hơn, giúp các em cảm nhận được sự 
vật xung quanh tinh tế và sâu sắc hơn. Do đó, việc hướng dẫn các em cách làm văn 
miêu tả có ý nghĩa to lớn. 
PHẦN II: NỘI DUNG 
I. MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY VĂN MIÊU TẢ 
Trước hết cần phải hiểu rõ miêu tả là làm cho đối tượng mà ta đã từng nghe, 
từng thấy .. như được hiện ra trước mắt người nghe, người đọc. Từ việc nắm chắc 
thế nào là miêu tả, giáo viên cần giúp học sinh phân biệt được miêu tả trong văn 
chương và miêu tả trong khoa học. Ví dụ trong bài văn miêu tả con mèo, học sinh 
có viết: "Con mèo nhà em dài 30 cm, nặng khoảng 12 kg, chân nó dài khoảng 10 
cm, lông nó màu vàng nhạt...." Giáo viên cần nói rõ cho học sinh biết đây chưa phải 
là cách miêu tả trong văn học. Miêu tả trong văn học không cần sự chính xác, tỉ mỉ 
đến như vậy. Giáo viên có thể đọc cho học sinh một số đoạn văn miêu tả về con 
mèo để học sinh thấy được sự khác nhau đó. 
Ví dụ 1: Chú mèo mướp nhà em to bằng cái phích nhỡ, lông màu tro có những 
vằn đen. Mặt nó khá xinh. Cái mũi ngắn, lúc nào cũng ươn ướt. Đôi tai như hai 
chiếc lá quất non luôn vểnh lên nghe ngóng. Mắt nó xanh và tròn như hai hòn bi 
ve. 
Ví dụ 2: Chú mèo tam thể nhà em có bộ lông trắng mềm mại, điểm những đốm 
vàng và nâu nhạt. Cái đuôi cong lên tựa dấu hỏi như để làm duyên. Mỗi khi em học 
bài, chú thường nũng nịu cọ bộ ria trắng muốt như cước vào chân em. 
(Nguyễn Quỳnh) 
1. Quan sát trong văn miêu tả: 
Bước đầu tiên để làm văn miêu tả là giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh cách 
quan sát. Trong văn miêu tả, quan sát có một vai trò rất quan trọng. Khi quan sat 
không chỉ sử dụng mắt nhìn mà còn phải dùng tất cả các giác quan: xúc giác, thính 
giác, vị giác,... Nếu không có quan sát thì vốn hiểu biết và trí tưởng tượng của học 
sinh rất khó phát triển. Văn miêu tả gắn chặt với tâm hồn, cũng như với óc quan sát 
tinh tế của con người. Chính những kết quả quan sát đã đem lại cho học sinh những 
cảm nhận về sự vật hiện tượng cần miêu tả. Chẳng hạn, nếu học sinh chưa từng 
nhìn thấy cây chuối thì học sinh sẽ không thể miêu tả về cây và cũng không có ấn 
tượng hay nhận thức gì về cây chuối. 
Khi dạy học sinh quan sát, giáo viên cần nhấn mạnh rằng bất kì sự tưởng tượng 
dù phong phú đến đâu cũng đều bắt nguồn từ thực tế, gắn với đời sống thực tế. Và 
muốn có sự hiểu biết thực tế thì cần phải quan sát. Những câu văn, bài văn miêu tả 
hay, có hồn và sinh động là những câu văn, bài văn của người biết quan sát, có tài 
quan sát và chịu khó quan sát. Chỉ cần chúng ta chịu khó quan sát, chúng ta sẽ có 
thể thấy được rất nhiều điều trong cuộc sống mà các em chưa bao giờ thấy hoặc 
chưa bao giờ để ý thấy. Mỗi một nhà văn muốn viết được những bài văn miêu tả 
 5 
hay cần phải có sự quan sát trải nghiệm thực tế thì mới có thể viết được lên những 
câu văn hay, sinh động mà mỗi khi đọc, người đọc dường như tưởng tượng ra được 
cả sự vật đó. Từ những hiểu biết về quan sát như vậy, khi dạy học sinh về văn miêu 
tả, giáo viên cần dạy các em cách quan sát. 
a) Quan sát: 
Giáo viên cần hướng dẫn các em hiểu rằng: 
- Quan sát bên ngoài là dùng các giác quan như: thị giác, thính giác, xúc giác.... 
mà cảm nhận và phát hiện ra xem sự vật đó có hình dáng, đường nét, màu sắc,... 
như thế nào? Rồi phải xác định vị trí người quan sát, trình tự quan sát như từ xa đến 
gần hay từ ngoài vào trong. Giáo viên cần hướng cho các em làm quen và sử dụng 
tốt các từ ngữ có tính chất "công cụ" trong hoạt động quan sát: hình vẻ, dáng điệu... 
- Quan sát bên trong là quan sát có so sánh, suy nghĩ và cảm xúc. 
b) Quan sát phải gắn liền với so sánh và tưởng tượng: 
Tưởng tượng có vai trò tích cực trong cuộc sống. Tưởng tượng tạo nên những 
hình ảnh rực rỡ, phản ánh rõ ước mơ, lí tưởng của con người. Đối với văn miêu tả, 
tưởng tượng có vai trò đặc biệt quan trọng. Nhờ có tưởng tượng mà tất cả những 
hình ảnh, màu sắc, âm thanh....đều có thể được tái hiện trước mắt chúng ta. Tất cả 
những chi tiết đặc trưng nhất của sự vật trong thực tế không phải lúc nào cũng bộc 
lộ, nhưng nhờ có tưởng tượng mà sự vật mới hiện ra với những nét đặc trưng của 
nó. 
Văn miêu tả nhằm giúp người đọc hình dung ra sự vật, sự việc một cách sinh 
động, cụ thể. Vì thế, khi viết văn, người ta thường dùng liên tưởng, so sánh. Nhờ có 
liên tưởng, so sánh mà văn miêu tả khơi gợi được trí tưởng tượng, óc sáng tạo của 
người đọc. 
Do đó, khi hướng dẫn học sinh quan sát, giáo viên cần hướng dẫn học sinh phát 
hiện ra những nét giống nhau giữa các sự vật hiện tượng. Hay nói cách khác, khi 
quan sát, học sinh phải hình dung được trong đầu xem hình ảnh mình vừa quan sát 
được giống với những hình ảnh nào mà mình đã biết. 
Ví dụ: Khi hướng dẫn học sinh quan sát cây bàng, giáo viên có thể đặt ra hệ 
thống câu hỏi giúp học sinh liên tưởng và so sánh: 
- Khi nhìn từ xa trông cây như thế nào? Cây cao thế nào? Dáng cây ra sao? 
- Rễ cây trên mặt đất trông như thế nào? Nhìn rễ cây em có liên tưởng đến hình 
ảnh gì? Màu sắc của lá thay đổi theo mùa như thế nào?..... 
Với hệ thống câu hỏi như trên, học sinh không những viết ra những điều mình 
quan sát được mà còn có thể viết ra những câu văn giàu hình ảnh. 
Ngoài ra, giáo viên còn có thể đọc cho học sinh nghe những đoạn văn, đoạn thơ 
có nhiều hình ảnh so sánh và liên tưởng hay. 
Ví dụ đoạn văn tả về quả cam: Chao ôi! Trông những quả cam mới thích mắt 
làm sao! Mới ngày nào quả còn nhỏ xíu như trái bóng tennis, da dày và xanh lét. 
Vậy mà giờ đây, nhờ được uống sương mai và tắm trong nắng sớm cùng nguồn 
dinh dưỡng mát lành từ đất mẹ mà chúng như được thay áo mới. Trong những tán 
 6 
lá xanh mướt mỡ màng còn thấm đẫm sương đêm, lấp ló những trái cam vàng óng, 
với lớp da mỏng căng mượt. Mỗi lần cô gió ngang qua trêu đùa, các chú cam tinh 
nghịch lại cười rúc rích và khẽ đung đưa thân hình tròn lẳn của mình làm xôn xao 
cả vườn cam. Không chỉ đẹp mà các chú cam còn rất thơm mát nữa đấy các bạn ạ! 
Khi bổ cam ra, bạn sẽ thấy những tép cam vàng óng, ngọt lành. Hương cam thơm 
mát như mật ong lan tỏa khắp căn phòng. 
Chính vì vậy, khi dạy văn miêu tả cho học sinh, giáo viên cần chú ý hướng dẫn 
các em sử dụng các hình ảnh so sánh, nhân hóa. Muốn được như vậy, giáo viên 
phải hướng dẫn các em quan sát thật kĩ những sự vật mà mình muốn miêu tả, từ đó 
các em có sự so sánh, liên tưởng xem các hình ảnh đó giống với cái gì để viết được 
những câu văn hay và sinh động. 
Dưới đây là một đoạn văn mà học sinh đã quan sát, miêu tả rất kĩ về cây đào. 
Trong đoạn văn này, em đã bi