Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh Tiểu học tự học

Trường Tiểu học Duy Tân 
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
Hướng dẫn học sinh tiểu học tự học 
 Tác giả: Đỗ Thị Mai Trâm 
 1
HƯỚNG DẪN HỌC SINH TIỂU HỌC 
 TỰ HỌC 
I. ĐẶT VẤN ĐỀ: 
“Trẻ em hôm nay, thế giới ngày mai”. Trẻ em là nguồn hạnh phúc của gia 
đình, tương lai của đất nước, là lớp người kế tục sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ 
quốc. Gia đình và Xã hội dành cho trẻ những điều kiện sống tốt nhất cho sự phát 
triển về thể chất, tinh thần, trí tuệ, tình cảm và đạo đức của trẻ. Vâng, trẻ em ngày 
nay đã được tiến lên một vị trí mới trong xã hội, các em được hưởng những điều 
kiện ưu tiên để sống và phát triển nên người. 
Chúng ta thấy rằng, thai nhi trong bụng mẹ tự phát triển thành em bé. Bé tự 
cất tiếng khóc chào đời, tập bú, tập ăn, tập lẫy, tập bò, ê a tập nói Bé tự học, tự 
phát triển trong vòng tay thương yêu của cha mẹ. Lớn hơn một chút, bé tự học, tự 
rèn nào là múa, vẽ, hát ca, làm tóan, làm văn..dưới sự hướng dẫn của cô thầy. 
Như vậy, tự học, tự rèn, tự phát triển là điều kiện cốt lõi giúp phát triển bản thân 
trẻ. 
Đuyết- khem( Durkheim) có một câu nói rất hay: “Giáo dục là việc xã hội 
hóa cá nhân vị thành niên một cách hệ thống”. Như vậy, muốn hình thành và 
phát triển nhân cách theo mục tiêu đào tạo đã định, phải làm cho học sinh liên tục 
tự học, học và hành (tất nhiên phải phù hợp với tâm sinh lí học sinh) , xem đó là 
hạnh phúc trong học tập hàng ngày của bản thân. Phương pháp giáo dục tích cực 
lấy học sinh làm trung tâm coi trọng quá trình tự học, tự đào tạo, rèn luyện của 
người học, cho học sinh nhận thức sâu sắc rằng không phải học để chuẩn bị sống 
mà học trong khi sống và sống trong khi đang học. 
Hiện nay, đổi mới phương pháp giáo dục được thực hiện sâu rộng trong 
trường học nhằm phát huy tinh sáng tạo, chủ động của học sinh , giúp học sinh 
phát huy tính tự học của bản thân. Phát huy nội lực tự học của học sinh vừa là mục 
 2
tiêu, vừa là phương pháp giáo dục, vừa là con đường nâng cao chất lượng và hiệu 
quả của nhà trường. 
II/ NHỮNG ĐIỂM CẦN LƯU Ý TRONG VIỆC TỰ HỌC CỦA HỌC 
SINH TIỂU HỌC 
1/ Khác với việc tự học của người lớn (Học sinh Trung học, Đại học) 
việc tự học của Học sinh Tiểu học bao giờ cũng phải có sự hướng dẫn tự học của 
thầy cô giáo, có thể kết hợp với sự hỗ trợ của cha mẹ các em. Bởi các em đang ở 
lứa tuổi ham chơi hơn ham học, ý thức học tập ở các em chưa cao. 
2/ Hướng dẫn Học sinh Tiểu học tự học cần lưu ý đặc điểm tâm sinh lý lứa 
tuổi các em, không được thoát ly trình độ hiểu biết, sự suy nghĩ của các em. Nếu 
giáo viên đưa ra yêu cầu quá cao thì học sinh sẽ chán và thiếu tự tin vào bản thân; 
nếu giáo viên đưa ra yêu cầu quá thấp thì học sinh sẽ cảm thấy thiếu hứng thú học 
tập. Chính vì thế GV phải bám sát chương trình SGK, bài học ở lớp khi cần mở 
rộng thì GV chỉ nên xoay quanh các kiến thức đang học. 
3/ Thường xuyên động viên khuyến khích học sinh Tiểu học tự giác học 
tập, không áp đặt gò ép trẻ. 
III/ NHỮNG BIỆN PHÁP CỤ THỂ: 
1/ Kết hợp với gia đình: Thông qua các buổi họp Phụ huynh học sinh, yêu 
cầu bố trí giờ tự học cho Học sinh Tiểu học ở nhà, góc học tập của trẻ cần cách 
biệt với không gian sinh hoạt ồn ào của gia đình. Các ngày nghỉ như chủ nhật, 
ngày lễ không buộc trẻ phải tự học, kết hợp cho trẻ vui chơi. 
 3
2/ Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà: Mặc dù không giảng dạy tất cả các 
môn cho các em ( dạy chuyên sâu) nhưng tôi vẫn theo sát bài học ở lớp của các em 
để hướng dẫn học sinh tự học ở nhà. Việc chuẩn bị tốt bài ở nhà sẽ làm cho trẻ 
hứng thú, năng động, tự tin và tích cực trong các tiết học ở lớp. 
a) Học bài cũ: Tôi thường chỉ rõ cho Học sinh kiến thức cơ bản thông qua 
các hoạt động giảng dạy: thảo luận nhóm rút ra nội dung cần nhớ, trao đổi 
ý kiến với mọi người về một vấn đề đang thắc mắc để các em dễ dàng ghi 
nhớ có suy nghĩ, tránh học vẹt, học mà chẳng hiểu gì. 
ƒ Ví du:ï Khi dạy các em môn Luyện từ và câu đến bài “ Câu kể Ai là gì?”, 
tôi cho học sinh thảo luận nhóm so sánh đối chiếu cách tìm bộ phận chính 
của 3 kiểu câu kể: Ai làm gì?; Ai thế nào? và Ai là gì? ( hai kiểu câu Ai làm 
gì?; Ai thế nào? học sinh đã học trước). Khi so sánh như vậy học sinh nắm 
bài chắc hơn, học sinh hiểu rằng trong cả 3 mẫu câu này, chủ ngữ đều trả 
lời cho câu hỏi: Ai? Cái gì? Con gì? Chỉ có cách đặt câu hỏi tìm vị ngữ là 
khác nhau mà thôi! 
b) Làm bài tập có sự gợi ý hướng dẫn những điểm khó 
ƒ Ví dụ: Khi học sinh học tập làm văn bài “ luyện tập miêu tả các bộ phận 
của cây cối” , tôi yêu cầu học sinh dành 5 phút giờ chơi để quan sát kĩ rễ 
cây bàng được trồng trong sân trường trước khi về nhà viết 1 đoạn. Tôi 
không quên hướng dẫn các em sử dụng càng nhiều giác quan để quan sát 
càng tốt: dùng mắt quan sát độ lớn, hình dáng, màu sắcdùng tay để sờ 
vào phần rễ nổi lên trên mặt đất. Tư duy liên tưởng xem bộ rễ cây bàng 
giống với gì, có thể so sánh, nhân hóa với gì. Với phần hướng dẫn như 
vậy thì đa số các em chịu khó quan sát và thực hiện bài viết tương đối tốt. 
 4
c) Chuẩn bị bài mới: 
Đây là điều kiện rất quan trọng giúp các em tiếp thu tốt bài mới, các em dễ 
dàng hơn trong việc nắm bắt kiến thức, giờ học cũng sẽ nhẹ nhàng mà hiệu quả lại 
cao. Giáo viên cần hướng dẫn nội dung các câu hỏi gợi ý cho học sinh suy nghĩ. 
Và đây sẽ chính là những câu hỏi học sinh sẽ thảo luận trong khi học bài mới, giáo 
viên cũng có thể cho học sinh chuẩn bị theo nhóm (nếu các em ở gần nhà nhau), 
nhưng khi học nhóm mỗi học sinh đều phải chuẩn bị cá nhân, cần phải độc lập 
suy nghĩ trước, không ỷ lại, dựa dẫm vào bạn. 
ƒ Ví du:ï Khi chuẩn bị dạy bài “Tóm tắt tin tức” (Tập làm văn- tuần 24- lớp 
4), tôi yêu cầu học sinh chuẩn bị trước các câu hỏi: 
- Tóm tắt tin tức nghĩa là gì? 
- Cần thực hiện những việc gì khi tóm tắt tin tức? 
- Đọc kĩ để nắm nội dung bản tin: “Vịnh Hạ Long được tái công nhận là di 
sản thiên nhiên thế giới” 
 Với sự hợp tác của học sinh trong việc chuẩn bị bài, mặc dù tiết tập 
làm văn chỉ có 35 phút tôi vẫn có thể truyền đạt tốt cho học sinh nắm mục tiêu bài 
học. 
ƒ Khi dạy kĩ thuật bài “ trồng cây rau, hoa”, sau khi hướng dẫn thao tác kĩ 
thuật cách gieo hạt đậu xanh, đậu đen.. tôi cho học sinh tự chọn nhóm, điều 
kiện nhóm có những học sinh ở gần nhà nhau, các em sẽ cùng thực hiện 
việc gieo hạt, chăm sóc cây  phần lớn gia đình các em học sinh của 
trường tôi sinh sống bằng nghề làm giá, chính vì thế khi được giao công 
việc này các em rât thích thú, phấn khởi. 
3/ Hướng dẫn học sinh ôn tập: 
 5
Sau một chủ điểm, một chương.. giáo viên sẽ yêu cầu các em tự hệ thống 
hóa những kiến thức đã học. Khi hướng dẫn học sinh tự học, giáo viên không cần 
đi vào chi tiết (vì các em đã học rồi) nhưng cần phải nêu các kiến thức cơ bản của 
các chương, các mục để học sinh nắm vững và vận dụng vào phần tự học của bản 
thân. 
ƒ Ví dụ: Sau khi học Tóan về dấu hiệu chia hết, tôi yêu cầu học sinh tìm 
những điểm cần lưu ý, những chi tiết giúp em dễ nhớ về dấu hiệu chia hết 
cho 2,5,3 và 9. Học sinh khá giỏi dễ dàng nhận biết đối với dấu hiệu chia 
hết cho 2,5 chỉ cần lưu ý chữ số tận cùng, còn đối với dấu hiệu chia hết 
cho3 và 9 thì ta cần phải xét đến tổng các chữ số của số đó. 
 4/ Chú ý cách đăït câu hỏi kích thích học sinh tư duy: 
Mặc dù đã có những câu hỏi trong sách giáo khoa và sách hướng dẫn giảng 
dạy của giáo viên nhưng giáo viên cũng cần phải suy nghĩ thêm những câu hỏi 
nhằm gợi suy nghĩ cho học sinh khi tự học (hoặc thay đổi hệ thống câu hỏi đã có 
sao cho phù hợp với trình độ học sinh, buộc học sinh phải suy nghĩ để trả lời). Các 
câu hỏi này gợi suy nghĩ thông minh cho học sinh, không phải các câu hỏi để nhớ 
kiến thức hoặc học thuộc lòng. Đặt câu hỏi cũng là một nghệ thuật đòi hỏi sự sáng 
tạo của giáo viên. 
ƒ Ví du:ï Khi dạy môn Đạo đức bài “Giữ gìn các công trình công cộng” 
(bài 11 trang 34 SGK) , ở hoạt động 2, sau khi học sinh làm việc nhóm đôi 
bài tập 1, SGK. Trong khi đại diện từng nhóm trình bày, cả lớp trao đổi 
tranh luận về tranh 3 (vẽ hai học sinh đang khắc chữ trên thân cây), tôi đưa 
câu hỏi: “Đến thăm các di tích lịch sử, có người hay khắc tên mình lên thân 
cây cổ thụ, lên vách đá hoặc viết nhăng nhít lên tường. Làm như vậy có hại 
gì? Để ghi nhớ buổi tham quan di tích lịch sử, tốt nhất ta nên làm gì?” Câu 
hỏi trên đã giúp học sinh ý thức mình cần phải làm gì để giữ gìn các công 
 6
trình công cộng. Sau tiết học, tôi không quên giúp học sinh ghi nhớ và thực 
hiện: 
Những di tích, những công trình 
Ông cha xây dựng, chúng mình giữ chung. 
 5/ Hướng dẫn học sinh tự phát hiện , thắc mắc qua các bài học: 
Giáo viên cần tạo điều kiện, tập cho học sinh phát hiện thắc mắc qua các 
bài học , tự tìm tòi, tự giải đáp, chỗ nào cảm thấy chưa chắc chắn thì trao đổi ở 
nhóm hoặc hỏi lại thầy cô giáo. Giáo viên chỉ là người hướng dẫn, người trọng tài, 
người đạo diễn, “giáo viên không còn là ống dẫn thông tin mà là chất xúc tác của 
quá trình dẫn thông tin đó. Giáo viên luôn ở bên cạnh học sinh kích thích, duy 
trì, thúc đẫy bước đi vừa sức với những giải thích, bổ sung Giáo viên là trợ lực 
viên của tiến trình học tập nhưng không bao giờ học thay cho học sinh” (dẫn 
theo Makiguchi) 
ƒ Ví du:ï Bài “Mở rộng vốn từ: Dũng cảm” (tuần 26, SGK TV trang 83) có 
khá nhiều từ khó hiểu như: can trường, bạo gan, nhu nhược, khí thế, dũng 
mãnh.. và những thành ngữ như: ba chìm bảy nổi, vào sinh ra tử, gan vàng 
dạ sắt, chân lấm tay bùn Tôi vận dụng phương pháp “Thẻ lựa chọn”, tôi 
đưa một số từ trong bài vào giấy A4, học sinh lựa chọn những từ mình hiểu 
và không hiểu, sau đó học sinh đi tìm bạn khác để trao đổi làm rõ nghĩa về 
những từ mình chưa hiểu. Cuối cùng những từ không thể giải thích được, 
học sinh tra tự điển hoặc thảo luận với lớp và giáo viên. 
6/ Tùy theo từng tình huống học cụ thể của trẻ mà giáo viên có nhiều 
cách định hướng cho trẻ tự tìm ra kiến thức: 
a) Định hướng cho học sinh đi từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp. 
Ở lứa tuổi học sinh Tiểu học, tư duy của các em là kiểu tư