SKKN Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Văn bản Bút Kí trong Trường Trung học Phổ thông

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
HƯỚNG DẪN HỌC SINH TÌM HIỂU 
VĂN BẢN BÚT KÍ TRONG TRƯỜNG 
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 
1 
A. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
B. THỰC TRẠNG 
I. Thuận lợi 
II. Khó khăn 
 C. NỘI DUNG ĐỀ TÀI 
I. Cơ sở lí luận 
II. Nội dung, biện pháp thực hiện 
1. Chuẩn bị 
 Giáo viên 
 Học sinh 
2. Thực hiện trên lớp: 
7 hoạt động 
3. Nhận xét 
 Ưu điểm 
 Hạn chế 
 4. Kiến nghị 
 D. KẾT LUẬN 
C. KẾT LUẬN 
2 
A. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 Để đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới, ngành 
giáo dục đã có những bước tiến khả quan trong cải cách giáo dục, đổi mới 
nội dung, phương pháp giảng dạy ở các cấp học phù hợp với mục tiêu giáo 
dục, đào tạo. Thông qua các hội nghị chuyên đề môn Ngữ văn được tổ chức 
hàng năm, chúng ta đã trao đổi, bàn luận, rút kinh nghiệm về đổi mới phương 
pháp dạy học, về một số bài học khó trong chương trình. Một trong những 
bài học khó của chương trình Ngữ văn ở trường phổ thông là các văn bản văn 
học như thơ ca, truyện kí và kịch. Trong khuôn khổ hạn hẹp, sách giáo khoa 
không thể trích toàn bộ văn bản văn học mà có đôi chỗ lược bớt (hoặc mỗi 
tác giả chỉ học một tác phẩm), chú thích đôi khi không đầy đủ. Điều đó có 
khi gây khó khăn cho học sinh khi tiếp cận, tìm hiểu những văn bản văn học 
ấy (hoặc phong cách sáng tác của tác giả). Trong bài viết này, chúng tôi xin 
nêu ra một số ý kiến cùng trao đổi với quý đồng nghiệp về vấn đề hướng dẫn 
học sinh đọc hiểu tác phẩm bút kí qua kết hợp đọc ngoại khoá, thuyết trình , 
thảo luận và ứng dụng công nghệ thông tin trong chương trình trung học phổ 
thông 
B. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 
Trước khi thực hiện đề tài, chúng tôi xin nêu một số thuận lợi và khó khăn 
như sau: 
 I. Thuận lợi 
- Những tác phẩm văn học hay, hấp dẫn, gần gũi trong cuộc sống được học 
sinh quan tâm, có một số hiểu biết nên sẽ hứng thú khi tìm hiểu. Những 
vấn đề trên có thể dễ dàng tìm tư liệu trên các phương tiện thông tin. 
- Học sinh có ý thức học tập tốt, chăm ngoan, tích cực tìm hiểu bài học, soạn 
bài, có nhiều điều kiện thuận lợi tìm tài liệu. 
- Nhà trường có cơ sở vật chất, thiết bị dạy học tốt (thư viện, máy tính, máy 
chiếu, wifi, phòng học, sách giáo khoa, sách giáo viên) 
 II. Khó khăn 
3 
- Tuy nhiên, có những tác phẩm văn học là những bài học mới trong chương 
trình ngữ văn nên giáo viên chưa có điều kiện tìm hiểu sâu, chưa có nhiều 
kinh nghiệm, tư liệu tham khảo nhiều nên cần chọn lọc 
- Sách giáo khoa khi trích dẫn tác phẩm còn lược bớt một số chi tiết, một vài 
đoạn văn, chú thích không đầy đủ. đôi khi gây khó hiểu cho học sinh khi 
đọc và học tác phẩm, thiếu dẫn chứng khi làm văn. 
- Thời gian tìm tư liệu, đọc ngoại khóa không có trong chương trình học 
chính khóa 
- Một số học sinh chưa quen phương pháp học mới, nhất là tự học, làm việc 
theo nhóm, thảo luận, thuyết trình, tìm tư liệu ở các nguồn sách báo, 
internetmột số học sinh còn thụ động, thiếu nhiệt tình trong những giờ 
ngoại khoá, thuyết trình. 
- Tác phẩm bút kí thường dài, nhiều vấn đề khó, học sinh sẽ khó khăn trong 
việc tiếp thu bài, học bài và làm bài kiểm tra 
Từ đó, chúng tôi có một vài suy nghĩ về cách hướng dẫn học sinh đọc hiểu 
tác phẩm bút kí trong chương trình trung học phổ thông để tạo sự quan 
tâm, hứng thú, tích cực học tập các bài học về văn bản này. 
C. NỘI DUNG ĐỀ TÀI 
 I. Cơ sở lí luận 
- Nghị quyết số 40/2000/QH10, ngày 09 tháng 12 năm 2000 của Quốc hội 
khóa X về đổi mới chương trình giáo dục phổ thông đã khẳng định mục 
tiêu của đổi mới chương trình giáo dục phổ thông lần này là “Xây dựng nội 
dung chương trình, phương pháp giáo dục, sách giáo khoa phổ thông mới 
nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu 
phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, 
phù hợp với thực tiễn và truyền thống Việt Nam, tiếp cận trình độ giáo dục 
phổ thông ở các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới” 
- Văn bản đồng thời còn yêu cầu “Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 
phải quán triệt mục tiêu, yêu cầu về nội dung, phương pháp giáo dục của 
các bậc học, cấp học quy định trong luật giáo dục; khắc phục những mặt 
hạn chế của chương trình, sách giáo khoa; tăng cường tính thực tiễn, kĩ 
năng thực hành, năng lực tự học; coi trọng kiến thức khoa học xã hội và 
nhân văn; bổ sung những thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại phù 
hợp với khả năng tiếp thu của học sinh. Bảo đảm sự thống nhất, kế thừa và 
phát triển của chương trình giáo dục” 
- Xét thấy việc đổi mới nội dung, chương trình, sách giáo khoa, phương 
pháp dạy và học phải thực hiện đồng bộ với việc nâng cấp, đổi mới trang 
thiết bị dạy học, đánh giá, thi cử. Đứng trước yêu cầu trên, chúng tôi giáo 
viên môn ngữ văn suy nghĩ làm sao để giờ học phải thực sự hấp dẫn, học 
sinh nắm vững bài học, thỏa mãn nhu cầu tình cảm, tâm hồn, phát triển trí 
tuệ của học sinh. Trên cơ sở đó, chúng tôi xin đưa ra một số ý kiến để 
chúng ta cùng bàn bạc, trao đổi tìm ra phương hướng giải quyết vấn đề. 
4 
 II. Nội dung, biện pháp thực hiện 
 1. Chuẩn bị 
1.1 Giáo viên 
 Kế hoạch 
 Tìm hiểu, bổ sung bài học trong đọc ngoại khoá là giai đoạn 
phát triển lôgic của học chính khoá nhằm tiếp tục tích cực hoá 
hoạt động nhận thức và sáng tạo của học sinh, củng cố và mở 
rộng những kiến thức văn học cơ bản, phát triển ở học sinh kĩ 
năng đọc và phân tích tác phẩm văn học. Đọc ngoại khoá là 
hình thức tự nghiên cứu tác phẩm văn học một cách có kế 
hoạch, có định hướng của học sinh do giáo viên tổ chức, hướng 
dẫn, theo dõi và kiểm tra. 
 Tuỳ theo điều kiện của từng địa phương, trường học, trình độ 
của học sinh mà vào đầu năm học giáo viên soạn thảo kế hoạch 
trong năm, giới thiệu chương trình, cung cấp danh mục các tác 
phẩm cần chuẩn bị, cung cấp tư liệu, hướng dẫn địa chỉ tìm tư 
liệu, phân công (hoặc cho xung phong) các cá nhân hoặc các 
nhóm tìm tư liệu theo từng bài học. 
 Giáo viên cần lựa chọn các tác phẩm phù hợp, tập hợp theo chủ 
đề, đặt ra các vấn đề cần thảo luận trong quá trình đọc, khái 
quát, định hướng đề học sinh có thể tự đọc, tự tìm hiểu những 
tác phẩm cùng đề tài một cách đúng đắn, nâng cao trình độ đọc 
hiểu, không chỉ bổ sung kiến thức về tác giả, tác phẩm, một 
giai đoạn, trào lưu văn học mà còn phát triển, điều chỉnh hứng 
thú đọc của học sinh, góp phần hoàn thiện mục tiêu giáo dục 
nhân văn trong nhà trường. 
 Thế giới bước vào kỷ nguyên mới nhờ tiến bộ nhanh chóng của 
việc ứng dụng công nghệ thông tin vào tất cả các lỉnh vực. 
Trong giáo dục và đào tạo, công nghệ thông tin đã góp phần 
hiện đại hóa phương tiện dạy học, thiết bị dạy học góp phần đổi 
mới phương pháp dạy học. Theo quan điểm thông tin, học là 
quá trình thu nhận thông tin có định hướng, có sự tái tạo và 
phát triển thông tin; dạy là phát thông tin và giúp người học 
thực hiện quá trình trên một cách có hiệu quả. Trong chương 
trình Ngữ văn trung học phổ thông, giáo viên có thể ứng dụng 
công nghệ thông tin ở một số bài học. Trong phạm vi bài viết 
này chúng tôi xin trình bày một bài học về thể loại bút kí Ai đã 
đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường (giáo viên 
và học sinh cùng thực hiện) – chương trình Ngữ văn lớp 12, kết 
hợp đọc ngoại khóa và ứng dụng công nghệ thông tin. 
 Chuẩn bị: 
5 
 Giáo viên phân công 3 nhóm tìm tư liệu về bài học, soạn trên 
powerpoint và thuyết trình: 
 Nhóm 1: Tìm hiểu vế tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường và thể loại 
bút kí (so sánh với tùy bút đã học trong bài Người lái đò sông Đà – 
Nguyễn Tuân) 
 Nhóm 2: Tìm bổ sung đoạn đầu văn bản (văn bản trích trong sách 
giáo khoa đã lược đoạn này). Tìm chú thích một số địa danh ở 
Huế, nơi sông Hương chảy qua (trong đoạn trích mà sách giáo 
khoa không chú thích) 
 Nhóm 3: Tìm chú thích một số câu ca dao, thơ được sử dụng trong 
đoạn trích. Tìm bổ sung đoạn kết văn bản (văn bản trích trong sách 
giáo khoa đã lược đoạn này) 
* 3 nhóm tìm hình ảnh, phim minh họa trong phần phân công của 
nhóm 
* Mỗi cá nhân tìm tư liệu về bài học (ý kiến của các nhà nghiên 
cứu, phân tích tác phẩm ..) Giáo viên sẽ cộng điểm khuyến khích 
 Cả lớp soạn bài theo 5 câu hỏi trong sách giáo khoa. Lưu ý: nắm bố 
cục, phân tích thủy trình sông Hương (nghệ thuật, nội dung) tiếp cận 
văn bản ở nhiều góc nhìn: địa lí, lịch sử, thơ ca, âm nhạc, hội họa  
 Thời gian 
Linh động về thời gian tiến hành, tùy theo điều kiện của trường, 
lớp mà sắp xếp thời gian cho phù hợp. 
 Có thể tiến hành một buổi (1 đến 2 tiết) hoặc vào tiết cuối của 
ngày mà lớp chỉ học bốn tiết, hoặc buổi chiều học sinh học thể 
dục 2 tiết thì kết hợp 1 - 2 tiết sau để thực hiện. 
 Giáo viên phối hợp với cán sự bộ môn Văn của lớp để sắp xếp 
thời gian và thông báo kịp thời cho học sinh chuẩn bị. 
 Trường chúng tôi mỗi tuần có tăng 2 tiết nên dự kiến: 1 tiết học 
sinh thuyết trình ( mỗi nhóm 15 phút), 2 tiết học chính khóa, 1 
tiết luyện tập. 
1.2 Học sinh 
 Trưởng nhóm sẽ họp nhóm phân công các thành viên tìm tư liệu, 
thảo luận, trình bày sáng kiến riêng của nhóm (chuẩn bị phim hoặc 
tranh ảnh minh họa, photo nhiều bản hoặc soạn để trình chiếu) 
 Các nhóm hoàn thành công việc được giao theo đúng thời gian quy 
định của giáo viên 
 Giáo viên xem qua phần chuẩn bị của các nhóm và góp ý trước khi 
thực hện tại lớp. 
 2. Thực hiện trên lớp 
6 
 Giáo viên lên kế hoạch thực hiện trước 2- 3 tuần và thông báo cụ thể 
để các nhóm chuẩn bị tư liệu, giao công việc và những câu hỏi định 
hướng cho từng cá nhân hoặc từng nhóm 
 Nếu có điều kiện thì nên sắp xếp bàn ghế theo hình chữ U, ngồi theo 
ba nhóm để dễ trao đổi, thảo luận. 
 Cán sự bộ môn Văn của lớp sẽ điều khiển buổi học tăng tiết theo từng 
hình thức mà các nhóm đã chuần bị : thuyết trình trên máy chiếu. 
 Tiến hành: 
 * Tiết 1 
Hoạt động 1: 
Giáo viên giới thiệu: 
Hình ảnh quê hương được khắc sâu qua dòng sông với muôn màu vẻ 
khác nhau, nhất là nhà thơ, nhà văn. Dòng sông trong tim Tế hanh là 
hình ảnh Nước gương trong soi tóc những