SKKN Góp phần rèn luyện sự sáng tạo cho học sinh Lớp 12 Trường THPT số 2 TP Lào Cai trong giờ đọc hiểu tác phẩm văn học

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
GÓP PHẦN RÈN LUYỆN SỰ SÁNG 
TẠO CHO HỌC SINH LỚP 12 TRƯỜNG THPT 
SỐ 2 TP LÀO CAI TRONG GIỜ ĐỌC - 
HIỂU TÁC PHẨM VĂN HỌC 
 PHẦN MỘT: ĐẶT VẤN ĐỀ 
I.Phạm vi đề tài: 
Trong nhiều năm qua, ngành giáo dục đã có nhiều cải cách quan trọng từ giáo 
dục ở bậc tiểu học cho đến đào tạo đại học và sau đại học. Riêng ở phổ thông trung 
học, sự đổi mới thể hiện trên nhiều phương diện, rõ nhất là về chương trình, sách giáo 
khoa và đặc biệt là phương pháp dạy học. 
Mục đích của việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông 
là thay đổi lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo “phương pháp dạy học 
tích cực” nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn 
luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kỹ năng vận dụng kiến thức vào 
những tình huống khác nhau trong học tập và thực tiễn, tạo niềm tin, niềm vui hứng 
thú trong học tập. 
Từ mục đích của đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, tôi xin trao đổi kinh 
nghiệm của bản thân về một số giải pháp nhằm góp phần rèn luyện sự sáng tạo cho 
học sinh trong giờ đọc - hiểu tác phẩm văn học ở chương trình ngữ văn bậc THPT. 
 II. Phương pháp nghiên cứu: 
 Khi đi vào tìm hiểu vấn đề này, mỗi người có một hướng tiếp cận riêng. Trong 
khuôn khổ và phạm vi đề tài này tôi sử dụng chủ yếu một số phương pháp sau: 
1. Đúc rút kinh nghiệm từ bản thân trong quá trình giảng dạy môn ngữ văn ở 
trường THPT. 
2. Học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp. 
3. Tham khảo một số tài liệu nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học văn. 
- Rèn luyện tư duy sáng tạo trong giảng dạy văn chương. 
 ( Nguyễn Trọng Hoàn- NXBGD 2001) 
- Đổi mới giảng dạy văn trong nhà trường. ( ĐHSP Huế- 2002) 
- Văn học 11, 12 ( sách giáo viên chỉnh lý hợp nhất năm 2000 - NXBGD) 
III. Cơ sở của đề tài: 
1. Cơ sở lý luận: 
a. Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII đã phân tích và nhận 
định sâu sắc thực trạng phương pháp giảng dạy ở nước ta thời gian qua còn chậm đổi 
mới, chưa phát huy được khả năng sáng tạo của người học và yêu cầu đổi mới mạnh 
mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện 
thành lối tư duy sáng tạo ở người học. 
b. Luật giáo dục của nước CHXHCNVN trong điều 4 (yêu cầu về nội dung 
phươg pháp giáo dục) cũng chỉ rõ: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực 
tự giác, chủ động , tư duy, sáng tạo ở người học, bồi dưỡng năng lực tự học, lòng say 
mê học tập và ý chí vươn lên” (Luật Giáo dục - trang 9 - 1998) 
2. Cơ sở thực tiễn: 
a.. Trong bộ môn văn học ở trường phổ thông trung học nhiều năm nay thực tế 
đã có nhiều đổi mới đáng kể nhưng vẫn còn có hiện tượng học sinh học theo kiểu cũ: 
đọc thuộc, sao chép, nói lại ý sách vở thầy cô mà không có hoặc ít có sự sáng tạo khi 
tiếp xúc tác phẩm văn chương. 
b. Thị trường sách hiện nay: Sách in ấn nhiều, giảng giải cụ thể tác phẩm, học 
sinh mua về chép lại một cách máy móc mà không suy nghĩ, sáng tạo do đó dẫn đến 
tình trạng mù kiến thức. 
c. Hiện tượng ít tập trung suy nghĩ, ít tìm tòi ở học sinh phải được khắc phục 
dần qua những giờ dạy của giáo viên ở trên lớp và cách học của học sinh. 
d. Khi tiếp xúc với tác phẩm văn học, học sinh chỉ hiểu theo một chiều, ít chịu 
khó phát hiện, vốn từ ngữ nghèo, diễn đạt kém. Vì vậy, không đạt hiệu quả cao khi 
cảm nhận tác phẩm văn chương. 
PHẦN HAI: NỘI DUNG. 
I. Phát huy sự sáng tạo cho học sinh trong giờ đọc hiểu tác phẩm. 
Như chúng ta đã biết tiếp nhận văn học là một hoạt động nhằm chiếm lĩnh giá 
trị tư tưởng, giá trị thẩm mĩ của tác phẩm văn học. Thông qua quá trình đầu tiên là tiếp 
xúc, cảm thụ văn bản ngôn từ đến việc cảm nhận, hiểu ra chân giá trị của hình tượng 
nghệ thuật và cảm hứng của nhà văn, tài năng diễn tả của nhà văn để làm nên tác 
phẩm đó. Và cuối cùng là quá trình kết thúc sự tiếp nhận ở người đọc qua việc hiểu, 
rung cảm, có được những rung cảm, những ấn tượng và chịu ảnh hưởng của tác phẩm, 
của hình tượng nghệ thuật trong đời sống cá nhân. 
Quá trình tiếp nhận tác phẩm văn học đã giúp cho con người có được những 
thói quen, những tình cảm lành mạnh, những suy ngẫm để tự rèn luyện, tự điều chỉnh 
bản thân bởi vì chức năng tiếp nhận văn học không chỉ đơn thuần là quá trình người 
đọc tiếp xúc với tác phẩm văn học mà nó còn diễn ra quá trình nhận thức ở họ khi 
người đọc và người học có ý thức cao về những vấn đề trong tác phẩm văn học. Quá 
trình học văn ở trường THPT đối với lứa tuổi học sinh chính là quá trình thầy cô giúp 
các em tiếp xúc tác phẩm, hiểu ra cái đúng, cái hay của nó và bằng tài năng của mình 
người thầy phải cảm thụ, cảm nhận một cách toàn diện để sau đó từng bước đưa học 
sinh bước vào tác phẩm mà phân tích, cảm thụ và hiểu tác phẩm một cách đầy đủ, 
đúng đắn. 
Trong khi cảm nhận tác phẩm văn học, người đọc phải dùng liên tưởng, tưởng 
tượng để hình dung, để hiểu ý đồ, quan niệm nghệ thuật, tư tưởng nhà văn trong tác 
phẩm, bởi vì nhà văn đã dùng liên tưởng, tưởng tượng làm phương tiện, cách thức, 
thủ pháp nghệ thuật để sáng tác tác phẩm văn học. Quá trình tiếp xúc, tiếp thu một giờ 
giảng văn trên lớp của học sinh phải nhờ vào tài năng, kĩ năng của người thầy qua các 
thao tác đọc, phân tích, bình giảng, nhận xét để bằng các giác quan, học sinh có thể 
hiểu tác phẩm qua hệ thống ngôn ngữ, hình tượng, các thủ pháp nghệ thuật trong tác 
phẩm. Sự dẫn dắt của người thầy rất quan trọng, vì thế thầy muốn dẫn dắt học sinh 
bước vào khám phá tác phẩm thì trước hết phải hiểu tác phẩm, thâm nhập vào tác 
phẩm một cách tự nhiên, thoải mái và có khả năng phân tích, đánh giá tác phẩm và 
qua sự cảm thụ của mình hướng cho học sinh cảm thụ cái hay, chỗ độc đáo của tác 
phẩm để từ đó từng bước hiểu ra vấn đề nhà văn đặt ra và giải quyết trong tác phẩm. 
Đề cập đến bản chất của giờ giảng văn, GS Đặng Thai Mai cho rằng: “giảng 
văn trước hết là theo dõi trong nếp áng văn tất cả cái tinh vi về tư tưởng, cái độc đáo 
về nghệ thuật của một tác giả. Hiểu như vậy giảng văn trước hết là chỉ ra sự thống 
nhất giữa hình thức và nội dung, giữa kĩ thuật và tư tưởng trong một tác phẩm văn 
chương ”( Giảng văn Chinh phụ ngâm- Đặng Thai Mai - ĐHSP I HN; 1992). Vậy thì 
muốn chỉ ra sự thống nhất ấy trong tác phẩm rõ ràng lao động của giáo viên dạy văn 
vừa phải có tính nghệ thuật vừa phải có tính sư phạm. Mà tính nghệ thuật của giờ 
giảng văn tất nhiên lại phải phụ thuộc vào tài năng của giáo viên và trình đô, khả năng 
của học sinh. Như trên đã nói, tiếp xúc với tác phẩm văn chương, học sinh cần có sự 
liên tưởng, tưởng tượng phong phú, rõ ràng mới có thể cảm nhận được cái hay của tác 
phẩm, cái tài của tác giả. Việc đó theo tôi hoàn toàn phụ thuộc vào khả năng tiếp thu 
của học sinh qua tài năng dẫn dắt của giáo viên. Vậy thì, việc đầu tiên theo tôi người 
thầy dạy văn cần phải làm, đó là phải bằng mọi cách tác động vào tư duy sáng tạo của 
học sinh trong quá trình tiếp nhận tác phẩm văn học. Sự tác động ấy có thể bằng nhiều 
hình thức khác nhau. Có thể đó là giọng đọc thiết tha diễn cảm khi phân tích tác phẩm 
trữ tình, giọng đọc hài hước dí dỏm khi tiếp cân tác phẩm trào phúng, giọng đọc đanh 
thép mạnh mẽ khi thể hiện thái độ căm thù, giọng đọc nhẹ nhàng ấm áp khi diễn tả 
tình cảm yêu thương... hoặc có thể đó còn là một hệ thống câu hỏi phù hợp, đúng lúc 
gõ vào trí tuệ học sinh, bắt buộc học sinh phải suy nghĩ, phải căng thẳng chút ít để 
phán đoán mở hướng hiểu, cách khai thác vấn đề. 
Qua nhiều năm giảng dạy bộ môn văn ở trường THPT, tôi thấy rằng để có được 
một giờ giảng văn trọn vẹn quả thật là khó bởi vì đó là cả một nghệ thuật. Giờ giảng 
văn đòi hỏi học sinh phải liên tưởng, tưởng tượng mới có sự sáng tạo trong phát hiện 
tìm tòi trong khi đó thời gian rất eo hẹp. Đã thế lớp học có ít nhất 40 học sinh, thầy chỉ 
có một mà trò thì quá nhiều, sự liên tưởng, tưởng tượng không đồng đều ở học sinh. 
Tất cả chừng ấy yếu tố cũng đủ để chúng ta hiểu rằng khó có thể cầu toàn đối với một 
giờ giảng văn. Tuy nhiên nói như vậy không có nghĩa là chúng ta hoàn toàn không thể 
có được những giờ dạy, bài giảng thành công. Với những gì đã làm, đã học tập ở đồng 
nghiệp và tiếp xúc với nhiều khoá học sinh, tôi thấy rằng: Chúng ta có thể giúp cho 
học sinh có điều kiện rèn luyện tư duy sáng tạo khi tiếp xúc với tác phẩm văn chương 
qua một số vấn đề, một số thao tác sau đây: 
1. Trong giờ giảng văn, trước khi giảng giáo viên có thể dùng lời kể hoặc lời 
dẫn kết hợp với một số hình ảnh, đoạn phim, bài hát, câu thơ minh hoạ để tạo tâm thế 
thoải mái, giúp học sinh có điều kiện thâm nhập được vào tác phẩm, vào bài dạy một 
cách hứng thú. 
Ví dụ: 
- Giảng bài “ Ai đã dặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường, ta có 
thể dẫn dắt học sinh bằng lời giới thiệu, lời dẫn về con sông Hương của Huế ở vẻ đẹp 
tự nhiên, văn hoá, lịch sử; hoặc cho học sinh nghe đoạn nhạc “Dòng sông ai đã đặt 
tên?” kết hợp một số hình ảnh về sông Hương, xứ Huế và hỏi cảm nhận của học sinh 
về dòng Hương Giang. 
- Giảng bài “ Sóng ” của Xuân Quỳnh, ta có thể bắt đầu bằng một đoạn bài hát 
về biển, một bài thơ có cùng chủ đề hoặc một trò chơi từ đó gợi dẫn về vấn đề cơ bản 
cần tìm hiểu trong tác phẩm. 
2. Phải khơi gợi ở học sinh sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú từ những gì 
đã có trong văn bản ngôn từ của tác phẩm bằng hệ thống câu hỏi có khả năng tạo được 
tâm lí thoải mái trong tư duy của các em khi tiếp cận tác phẩm ở các dạng câu hỏi từ 
khái quát đến cụ thể, từ khẳng định đến gợi mở, định hướng. 
Ví dụ 1: Khi tìm hiểu tác phẩm “ Bài ca ngất ngưỡng” của Nguyễn Công Trứ, 
Gv hỏi: đọc xong bài thơ em có cảm nhận như thế nào về nhân vật trữ tình trong bài 
thơ? 
Học sinh: Em tưởng tượng được cảnh nhà nho ngất ngưỡng cưỡi bò vàng 
nghênh ngang giữa phố, tiếng đạc ngựa ngân vang, vài ba cô ả đào lẽo đẽo theo sau.... 
Ví dụ 2: Khi tìm hiểu tác phẩm “ Chiếc thuyền ngoài xa”, GV có thể hỏi: Cảm 
nhận của em về bức tranh thiên nhiên ở đoạn đầu tác phẩm? 
Học sinh: Bức tra