SKKN Biện pháp giúp học sinh Lớp 1, 2, 3 học tốt dạng Toán nhận dạng hình và xác định số lượng hình hình học

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH 
LỚP 1, 2, 3 HỌC TỐT DẠNG 
TOÁN NHẬN DẠNG HÌNH VÀ 
XÁC ĐỊNH SỐ LƯỢNG HÌNH 
HÌNH HỌC 
 Người viết: Lâm Thị Phú 
 Chức vụ: Phó hiệu trưởng 
 Đơn vị: Tấn Tài 3 
A) HOÀN CẢNH NẢY SINH VIẾT SÁNG KIẾN: 
Một trong năm mạch kiến thức cơ bản trong chương trình môn Toán ở 
tiểu học là dạy học các yếu tố hình học. Nội dung dạy học các yếu tố hình học 
được sắp xếp đan xen với các mạch kiến thức khác, phù hợp với sự phát triển 
từng giai đoạn nhận thức của học sinh. Giai đoạn đầu ( gồm các lớp 1, 2 và 3 
), cấu trúc nội dung dạy học các yếu tố hình học được bố trí hợp lí ở các lớp 
như sau: 
Ở lớp 1: giới thiệu về hình vuông, hình tam giác, hình tròn, điểm (điểm 
ở trong và điểm ở ngoài một hình ), đoạn thẳng. Thực hành đo đoạn thẳng, vẽ 
hình trên giấy kẻ ô vuông, gấp cắt hình. 
Ở lớp 2: giới thiệu hình chữ nhật, hình tứ giác, đường thẳng, ba điểm 
thẳng hàng; đường gấp khúc, độ dài đường gấp khúc, khái niệm ban đầu về 
chu vi một hình. Tính độ dài đường gấp khúc, tính chu vi hình tam giác, hình 
tứ giác. Vẽ hình trên giấy kẻ ô vuông, gấp cắt hình. 
Ở lớp 3: giới thiệu góc vuông, góc không vuông, đỉnh góc, cạnh của 
hình đã học; tâm, đường kính, bán kính của hình tròn, diện tích của một hình. 
Tính chu vi diện tích của hình chữ nhật, hình vuông. Vẽ góc bằng êke, vẽ 
đường tròn bằng com-pa. 
Nội dung dạy học các yếu tố hình học ở các lớp 1,2 và 3 thể hiện mức 
độ yêu cầu kiến thức kĩ năng cơ bản theo trình độ chuẩn được tăng cường qua 
các bài luyện tập, thực hành thông qua các dạng bài như: đo độ dài, nhận dạng 
hình, vẽ hình, ghép hình ( lớp 1 ); nhận dạng hình, tính chu vi hình tam 
giác, tính chu vi hình tứ giác, ( lớp 2 ); nhận dạng hình, ghép hình, tính chu 
vi hình chữ nhật, hình vuông, ( lớp 3 ). Trong các dạng bài này, dạng bài 
nhận dạng hình và xác định số lượng hình ( hay phân tích, tổng hợp hình ) là 
dạng bài tập mà khi vận dụng đòi hỏi học sinh phải tư duy, tổng hợp, đòi hỏi 
trí tưởng tượng không gian nên khi làm bài học sinh thường hay mắc phải 
những sai sót. 
Để giúp học sinh tránh đi những sai sót và giúp học sinh phát triển khả 
năng phân tích, tổng hợp hình, phát triển tư duy, phát triển trí tưởng tượng 
không gian, làm cơ sở để học tốt nội dung yếu tố hình học các lớp trong bậc 
tiểu học, là tiền đề để học tốt môn toán ở bậc trung học cơ sở. 
Xuất phát từ việc xác định được mục đích quan trọng khi dạy dạng toán 
này cùng với mong muốn nâng cao hiệu quả dạy học. Tôi thiết nghĩ bản thân 
phải tìm ra biện pháp dạy học thích hợp, sao cho vừa đạt được mục đích, vừa 
thực hiện đúng tinh thần của việc đổi mới phương pháp dạy học. Chính vì lẻ 
đó mà tôi xin giới thiệu đến các thầy cô giáo đồng nghiệp về một số biện pháp 
nhằm giúp học sinh học tốt dạng toán “ Nhận dạng hình và xác định số lượng 
hình ở các lớp 1, 2 và 3 ” khi dạy - học các yếu tố hình học. 
Rất mong được sự ủng hộ và đóng góp thêm nhiều biện pháp hay từ 
những thầy cô giáo đồng nghiệp để cùng giúp học sinh học tốt dạng toán này. 
B) QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN 
I/ THU THẬP VÀ LIỆT KÊ NHỮNG SAI SÓT CỤ THỂ CỦA HỌC 
SINH LỚP 1, 2 VÀ 3 KHI HỌC DẠNG TOÁN “ NHẬN DẠNG HÌNH 
VÀ XÁC ĐỊNH SỐ LƯỢNG HÌNH HÌNH HỌC ” TRONG CHƯƠNG 
TRÌNH. 
VÍ DỤ HỌC SINH LÀM SAI KẾT QUẢ ĐÚNG 
Bài 5/42 ( Lớp 1 ): 
Hình dưới đây có mấy hình 
tam giác ? 
Bài 5/80 ( Lớp 1 ): 
Hình trên có mấy hình 
vuông ? 
Bài 4/169 ( Lớp 1 ): 
Hình trên có bao nhiêu hình 
tam giác? Bao nhiêu hình 
vuông ? 
- Có 2 hình tam giác. 
- Có 4 hình vuông. 
- Có 1 hình tam giác, 
có 2 hình vuông. 
- Có 3 hình tam giác. 
- Có 5 hình vuông. 
- Có 1 hình tam giác, có 
một hình vuông. 
Bài 4/27 ( Lớp 2 ): 
Khoanh vào chữ đặt trước 
kết quả đúng: 
Số hình chữ nhật có trong 
hình vẽ là: 
A. 4 B. 5 C.6 D. 9 
Bài 5/37 ( Lớp 2 ): 
a/ Có mấy hình tam giác ? 
b/ Có mấy hình tứ giác ? 
Bài 4/38 ( Lớp 2 ): 
a/ Có mấy hình tam giác ? 
b/ Có mấy hình tứ giác ? 
Bài 5/55 ( Lớp 2 ): 
Khoanh vào chữ đặt trước 
câu trả lời đúng: 
Có bao nhiêu hình tam giác 
? 
A. 7 B. 8 C. 9 D.10 
- Khoanh vào đáp án A 
( có 4 hình chữ nhật ) 
a/ Có 2 hình tam giác. 
b/ Có 1 hình tứ giác. 
a/ Có 2 hình tam giác. 
b/ Có 1 hình tứ giác. 
- Khoanh vào câu trả 
lời B ( có 8 hình tam 
giác ) 
- Khoanh vào đáp án D 
( có 9 hình chữ nhật ) 
a/ Có 3 hình tam giác. 
b/ Có 3 hình tứ giác. 
a/ Có 3 hình tam giác. 
b/ Có 3 hình tứ giác. 
- Khoanh vào câu trả lời 
D ( có 10 hình tam giác ) 
Bài 5/84 ( Lớp 2 ): 
Khoanh vào chữ đặt trước 
kết quả đúng: 
Số hình tứ giác trong hình 
vẽ là: 
A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 
Bài 5/159 ( Lớp 2 ): 
Khoanh vào chữ đặt trước 
kết quả đúng: 
Số hình tứ giác có trong 
hình vẽ là: 
A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 
Bài 4/177 ( Lớp 2 ): 
Trong hình vẽ có: 
a/ Mấy hình tam giác ? 
b/ Mấy hình chữ nhật ? 
- Khoanh vào đáp án C. 
( Có 3 hình tứ giác ) 
- Khoanh vào đáp án C 
 ( Có 2 hình tứ giác ) 
a/ 4 hình tam giác. 
b/ 2 hình chữ nhật. 
- Khoanh vào đáp án D 
( Có 4 hình tứ giác ) 
- Khoanh vào đáp án D 
 ( Có 4 hình tứ giác ) 
a/ Có 5 hình tam giác. 
b/ Có 3 hình chữ nhật. 
Bài 3/11 ( Lớp 3 ): 
- Có bao nhiêu hình vuông ? 
- Có bao nhiêu hình tam 
giác ? 
Bài 1/84 ( Lớp 3 ): 
Trong các hình dưới đây, 
hình nào là hình chữ nhật? 
Bài 1/85 ( Lớp 3 ): 
Trong các hình dưới đây, 
hình nào là hình vuông ? 
- Có 4 hình vuông. 
- Có 4 hình tam giác. 
- Hình chữ nhật: EGHI 
- Hình vuông: MNPQ 
- Có 5 hình vuông. 
- Có 6 hình tam giác. 
- Hình chữ nhật: MNPQ, 
RSTU. 
- Hình vuông: EGHI 
A B 
D 
C 
M N 
P Q 
E G 
H 
R S 
T U 
M 
A B 
C D 
E G 
H I 
P 
N 
Q 
II/ XÁC ĐỊNH NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN NHỮNG SAI SÓT CỦA 
HỌC SINH KHI HỌC DẠNG TOÁN “ NHẬN DẠNG HÌNH VÀ XÁC 
ĐỊNH SỐ LƯỢNG HÌNH HÌNH HỌC ”: 
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những sai sót của học sinh khi học dạng 
toán nhận dạng hình và xác định số lượng hình hình học mà nguyên nhân chủ 
yếu vẫn là nguyên nhân từ phía học sinh. Cụ thể: 
- Khi quan sát các hình hình học, học sinh chưa tập trung chú ý kĩ, chưa 
quan sát kĩ để nhận dạng đúng các hình đã học. 
- Khi nhận dạng được hình thì lại lẫn lộn giữa hình này với hình kia, 
giữa hình đếm rồi với hình chưa đếm nên dẫn đến số lượng hình khi đếm 
không chính xác. 
- Học sinh còn nhầm lẫn biểu tượng hình ( chẳng hạn: nhầm lẫn giữa 
hình vuông và hình chữ nhật ). 
- Do chưa nắm chắc về đặc diểm của hình ( Lớp 3: hình vuông có 4 
cạnh bằng nhau, có 4 góc vuông; hình chữ nhật có 2 cạnh dài bằng nhau, 2 
cạnh ngắn bằng nhau, có 4 góc vuông ) và kĩ năng sử dụng thước để đo độ dài 
của cạnh, kĩ năng sử dụng êke để đo góc vuông chưa thuần thục, còn vụng về 
lúng túng ( khó khăn khi di chuyển dụng cụ, vụng về chuyển dụng cụ từ tay 
nọ sang tay kia ). 
- Khả năng phân tích, tổng hợp hình, tư duy hình của nhiều học sinh 
chưa đạt yêu cầu. 
Không chỉ những nguyên nhân từ phía học sinh, giáo viên - người trực 
tiếp giảng dạy - cũng sơ xuất khi dạy dạng toán này. Đó là: 
- Chưa đặt ra yêu cầu cụ thể, chưa định hướng cho học sinh quan sát và 
chọn lọc hình như thế nào cho phù hợp. 
- Hình thức, phương pháp mà giáo viên sử dụng khi dạy chưa tạo được 
khả năng phân tích, tổng hợp hình, chưa phát huy được tư duy, óc tưởng 
tượng cho học sinh. 
- Giáo viên còn làm thay cho học sinh, thiếu sự gợi mở dẫn dắt để giúp 
học sinh tư duy dần. 
III/ BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC NHỮNG SAI SÓT CỦA HỌC SINH 
KHI HỌC DẠNG TOÁN NHẬN DẠNG HÌNH VÀ XÁC ĐỊNH SỐ 
LƯỢNG HÌNH HÌNH HỌC: 
Ở lớp 1 học sinh nhận dạng hình bằng trực giác thông qua so sánh, đối 
chiếu với vật mẫu, không phân biệt các đặc điểm và yếu tố của hình. Nên việc 
giới thiệu hình tròn, hình vuông, hình tam giác được giáo viên tổ chức cho 
học sinh tiến hành nhận dạng bằng trực quan trên các đồ vật, liên hệ các đồ 
vật trong thực tế có hình dạng là hình đang học để học sinh có biểu tượng 
hình học và biết được hình đó ( ví dụ: cái bánh xe hình tròn, mặt đồng hồ treo 
tường có dạng hình tròn; cái mâm hình tròn,viên gạch bông hình vuông, mặt 
quân cờ súc sắc hình vuông; bảng báo giao thông hình tam giác; mặt khung 
ảnh hình chữ nhật, con tem hình chữ nhật,). Chính vì vậy , khi gặp dạng 
toán nhận dạng hình và xác định số lượng hình hình học, học sinh chỉ việc 
liên tưởng đến các đồ vật có hình dạng tương tự để xác định hình, giúp học 
sinh không nhầm lẫn giữa hình tam giác với hình vuông. 
Ở lớp 2, học sinh nhận dạng hình dựa trên đặc điểm về yếu tố cạnh ( 
hình vuông được mô tả có 4 cạnh rồi sau đó hình vuông được mô tả có 4 cạnh 
dài bằng nhau; hình chữ nhật được mô tả có 2 cạnh dài bằng nhau, 2 cạnh 
ngắn bằng nhau ). Ở lớp 2 học sinh chưa được học về góc vuông nên hình 
vuông và hình chữ nhật mới chỉ được mô tả đặc điểm về cạnh ( số cạnh và độ 
lớn của cạnh trong sự so sánh ). 
Ở lớp 3, học sinh nhận biết hình ở mức độ đã được nâng lên, đi sâu 
khai thác những yếu tố chi tiết, cụ thể về góc và cạnh làm nổi bật đặc trưng 
của hình đó thông qua việc quan sát và đo đạc bằng các dụng cụ học toán 
như: êke, com-pa, thước đo có vạch cen-ti-mét ( ví dụ: Nhận biết góc vuuông 
, góc không vuông bằng êke; nhận biết hình tròn bằng com-pa ) và kiểm tra ( 
ví dụ: Hình chữ nhật có 4 góc vuông, 2 cạnh dài bằng nhau, 2 cạnh ngắn bằng 
nhau; hình vuông có 4 góc vuông, 4 cạnh dài bằng nhau; hình tam giác có 3 
đỉnh, 3 cạnh và 3 góc; hình tròn có tâm, đường kính, bán kính, độ dài đường 
kính bằng nửa độ dài bán kính, ). 
Như vậy, nhận dạng hình hình học có các mức độ khác nhau. Đó là: 
Nhận dạng hình học thông qua quan sát, so sánh, đối chiếu với vật mẫu (ở lớp 
1 ) và nhận dạng hình hình học theo đặc điểm và yếu tố của hình ( lớp 2, lớp 
3 ). 
1/ Đối với nhận dạng hình hình học thông qua quan sát, so sánh, 
đối chiếu với vật mẫu (ở lớp 1 ). Hoạt động này được diễn ra như sau: 
- Giới thiệu vật mẫu ( Chẳng hạn đưa ra tấm bìa hình vuông và giới 
thiệu đây là hình vuông ). 
- Giới thiệu “ mẫu hình học ” ( Vẽ hình vuông lên bảng để giới thiệu 
hình vuông ). 
- Học sinh tìm