Sáng kiến kinh nghiệm Một vài kinh nghiệm về cách tiếp cận một thi phẩm mới

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
MỘT VÀI KINH NGHIỆM 
VỀ CÁCH TIẾP CẬN MỘT THI 
PHẨM MỚI 
I. Lí do chọn đề tài: 
- Tiếp nhận và cảm thụ văn học là điều vô cùng quan trọng và cần thiết của người học 
văn, dạy văn. 
- Mỗi một tác phẩm văn học giống như một tòa tháp nhiều tầng, bậc còn ẩn chứa nhiều 
bí mật. Đến với các tác phẩm văn học, người đọc, người học và người dạy văn như 
một nhà thám hiểm khát khao chinh phục, kiếm tìm những báu vật còn khuất chìm bên 
trong thế giới ngôn từ. 
- Vì thế, tiếp nhận văn học nhìn chung không hề đơn giản, với thơ ca lại càng khó 
hơn.“Thơ là mở ra một cái gì mà trước câu thơ đó trước nhà thơ đó, vẫn như là còn bị 
phong kín”( Nguyễn Tuân). Ngôn ngữ thơ ca là ngôn ngữ hình tượng, gợi cho người 
đọc nhiều suy nghĩ, liên tưởng khác nhau. Điều quan trọng là người đọc phải gọi ra 
được những cảm xúc, suy nghĩ, ước mong của người viết được thể hiện một cách kín 
đáo, ý vị trong tác phẩm của mình. 
- Có thể nói, làm thế nào để tiếp nhận thơ ca một cách sâu sắc, đúng đắn mãi là nỗi day 
dứt, niềm trăn trở của những người yêu thơ. Và sáng kiến kinh nghiệm này cũng xuất 
phát chính từ điều đó. 
- Thanh Thảo là một nhà thơ trưởng thành từ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. Ông 
đã nổi tiếng với các tập thơ viết về chiến tranh như Dấu chân qua trảng cỏ, Những 
người đi tới biển. 
- Sau năm 1975, ông là một trong những nhà thơ có nhiều tìm tòi khám phá để đem 
đến cho thơ ca cách biểu hiện mới mẻ, độc đáo. Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca là một 
thi phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Thanh Thảo sau năm 1975. 
- Điều mới mẻ và bất ngờ trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 12 lần này là 
bên cạnh những bài thơ đã trở thành kinh điển của những nhà thơ viết trong thời chống 
Pháp, chống Mĩ, đã vô cùng quen thuộc gần gũi với người dạy, người học văn bao thế 
hệ lại có những bài thơ viết sau 1975 với một lối viết , lối cảm rất mới mẻ và hiện đại. 
- Bên cạnh Việt Bắc của Tố Hữu, Tây Tiến của Quang Dũng, Mặt đường khát vọng 
của Nguyễn Khoa Điềm là Đò Lèn của Nguyễn Duy và đặc biệt là Đàn ghi ta của 
Lor- ca của Thanh Thảo. 
- Bài thơ như một đoá hoa có vẻ đẹp và hương thơm rất lạ khiến không ít người học 
và người dạy văn có chút ngỡ ngàng, hoang mang. 
- Được tiếp xúc với nhiều đồng nghiệp giảng dạy bộ môn Ngữ văn ở nhiều trường 
trong tỉnh, tôi đã được nghe nhiều ý kiến băn khoăn, những câu hỏi thắc mắc xung 
quanh việc tiếp cận, tìm hiểu bài thơ này. Đã từng giảng dạy nhiều bài thơ quen thuộc, 
cách hiểu, cách cảm những thi phẩm ấy dường như đã trở thành một đường mòn, nay 
phải làm việc với một bài thơ mới đã thấy là khó thế mà bài thơ mới ấy lại không hề dễ 
cảm nhận thì những băn khoăn, thắc mắc thậm chí cả sự hoang mang là điều dễ hiểu. 
- Bản thân tôi cũng không tránh khỏi tâm trạng ấy khi mới tiếp cận bài thơ. Qua thực 
tế giảng dạy của bản thân, qua những ý kiến trao đổi của các đồng nghiệp gần xa, qua 
việc đọc những bài viết về tác giả tác phẩm và những bài viết, những lời tâm sự của 
chính Thanh Thảo, tôi thấy mình phần nào đã cảm nhận được bài thơ. 
- Viết sáng kiến này, tôi chỉ có mong muốn thật giản dị là chia sẻ với đồng nghiệp 
cách hiểu, cách cảm, cách tiếp cận tác phẩm này không ngoài mục đích nâng cao chất 
lượng việc dạy và học văn trong nhà trường THPT. 
II Tổ chức thực hiện đề tài: 
1. Cơ sở lí luận: 
- Qua thực tế giảng dạy môn văn ở trường, tôi nhận thấy một thực trạng : học sinh 
thích học thơ hơn văn xuôi. Nhưng khi làm bài ( nếu được lựa chọn) các em đều chọn 
làm văn xuôi. Vì sao? 
- Vì văn xuôi dễ làm bài hơn, chỉ cần nhớ cốt truyện, nắm được những ý cơ bản các 
em có thể được điểm trung bình. Còn khi làm thơ, đòi hỏi các em phải có sự cảm nhận 
văn chương, thơ ca sâu sắc. Nếu không các em dễ sa vào cảm tính khi phân tích. Vì 
vậy,chọn đề về thơ thường là những em học sinh giỏi, yêu thích môn văn, và thơ ca. 
- Văn chương vốn mang tính đa nghĩa, thơ ca cũng vậy. Nói như người xưa “ Ý tại 
ngôn ngoại”.Ý nghĩa bài thơ không đơn thuần nằm trên câu chữ, mà ẩn chứa sau đó 
nhiều tầng nhiều lớp. 
- Thơ thuộc thể loại trữ tình, qua mỗi bài thơ người đọc cảm nhận được tâm trạng của 
chủ thể trữ tình. Cảm xúc con người thì rất phong phú, phức tạp. 
Do đó khi tiếp xúc một bài thơ để cảm nhận hết những gì mà nhà thơ chuyển tải không 
phải là điều dễ dàng. 
- Đối với những bài thơ thông thường, người đọc còn dễ dàng tiếp nhận. Nhưng đối 
với một số bài thơ đặc biệt : một nhà thơ viết về một nhà thơ, điều này quả là khó khăn 
trong vấn đề tiếp nhận. Bài thơ ‘ Đàn ghita của Lorca” là bài thơ như thế. 
 Ban đầu khi tiếp nhận bài thơ và truyền thụ cho học sinh , tôi đã gặp không ít khó 
khăn. Tuy nhiên sau vài năm, tôi đã có một số tìm tòi, cải tiến trong tiết dạy. Vì thế, 
tiết học nhẹ nhàng, sinh động hơn. Học sinh phần nào hiểu được những gì giáo viên 
chuyển tải. 
Từ thực tiễn trên, tôi viết sáng kiến kinh nghiệm này 
2. Nội dung: 
2.1 Cơ sở tiếp nhận bài thơ 
a.Nghệ thuật thơ tượng trưng, siêu thực: 
*Trào lưu tượng trưng, siêu thực : 
Xuất hiện vào những năm 20 của thế kỷ XX, với những tên tuổi: A.Brơtông, P.Êluya, 
L.Aragông 
- Về thi pháp: “lối viết tự động”, thoát li mọi liên hệ với thực tại 
- Về cấu trúc , phong cách: thoát khỏi mọi qui cách, lề lối gò bó, câu thơ không vần, 
không dấu chấm câu. 
- Về cảm xúc: không giành cho cái “tôi” địa vị độc tôn, mà bội phân, thậm chí lũy thừa 
nó để trở thành cái “tôi đa ngã” và đẩy nó đi xa hơn trong sự khám phá một cái “tôi 
chưa biết”. 
 - Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca được Thanh Thảo viết năm 1979 và nằm trong tập 
thơ Khối vuông ru bích xuất bản năm 1985. Nhan đề tập thơ phần nào đã hé mở cho 
người đọc về quan niệm của Thanh Thảo về thơ hiện đại. 
- Hẳn chúng ta đều đã ngắm nhìn và thích thú trước những khối vuông ru bích nhiều 
sắc màu. Mỗi lần đưa tay để xoay các mặt của khối vuông ru bích, ta lại có những mặt 
ru bích mới với những sắc màu mới. Thật là khó để đưa tất cả những ô vuông cùng 
màu về một mặt. Có nghĩa là cấu trúc ru bích là cấu trúc không cố định, nó biến đổi, 
linh hoạt sau mỗi lần xoay. 
- Mượn cấu trúc ru bích , Thanh Thảo muốn đưa ra một định nghĩa mới về cấu trúc của 
thơ. Đó là cấu trúc mở giúp người đọc giải phóng được trí tưởng tượng và cảm xúc. 
Mỗi người tiếp nhận sẽ là một người đồng sáng tạo đem đến cho bài thơ một diện mạo 
mới. 
- Muốn làm được điều đó, người viết phải sáng tạo được một thế giới hình ảnh thơ 
tượng trưng. Những hình ảnh này không hoàn toàn mô phỏng, miêu tả đối tượng được 
bàn đến giống hệt như trong hiện thực mà nó giống như những gợi ý để người đọc 
tưởng tượng về đối tượng theo cách cảm nhận của mình. Dù không thể tuỳ tiện hiểu 
thế nào cũng được nhưng chắc chắn là có nhiều cách hiểu từ một hình ảnh thơ. Soi 
ngắm ở mỗi góc độ khác nhau, hỉnh ảnh ấy lại toả sáng một vẻ đẹp. Sự kì diệu là ở đó 
và khó khăn cũng là ở đó. 
b. Người nghệ sĩ Tây Ban Nha- Lor-ca: 
 - Muốn đến được với thi phẩm này, trước hết người dạy cũng như người học phải có 
sự hiểu biết nhất định về Lor- ca. 
- Ông sinh năm 1899 và mất năm 1936. Nhắc đến Lor-ca là nhắc đến một người nghệ 
sĩ lớn cả về âm nhạc và thi ca đồng thời cũng nhắc đến một người chiến sĩ kiên cường 
trong đấu tranh chống lại chế độ phát xít Phrăng cô ở Tây Ban Nha đầu thế kỉ 20. 
- Ông từng được mệnh danh là “con sơn ca của xứ sở bò tót”, là người nghệ sĩ dân 
gian luôn đồng hành cùng cây đàn ghi ta- một nhạc cụ truyền thống của đất nước Tây 
Ban Nha. 
- Ông luôn có mặt trong những lễ hội văn hoá truyền thống để cất lên tiếng hát, tiếng 
đàn đầy khát vọng sống, khát vọng tự do và tình yêu đời thiết tha. Người nghệ sĩ lãng 
du ấy tồn tại trên đời như một cơn gió luôn khao khát bay xa. 
- Ông là một trong những người nghệ sĩ đi tiên phong trong việc đổi mới, cách tân 
nghệ thuật ở Tây Ban Nha. 
- Tuy nhiên, Lor-ca là cái gai nhọn, sắc trong mắt chính quyền phát xít. Ngày 19 tháng 
8 năm 1936, ông bị chính quyền phát xít giết hại và vứt xác xuống giếng. Sự kiện ấy 
khiến cả đất nước Tây Ban Nha đau đớn, bàng hoàng và bừng tỉnh như sau một cơn 
chấn địa kinh hoàng. Giới nghệ sĩ chân chính mất đi một người bạn lớn, một khối sáng 
tạo tuyệt vời, người dân Tây Ban Nha và những trái tim yêu chuộng hoà bình trên thế 
giới mất đi một điểm tựa tinh thần trên con đường tranh đấu. Nhưng sự mất đi của 
Lor- ca chỉ giản đơn là sự mất mát về thể xác, ông vẫn luôn có một chỗ đứng, một sức 
sống bất diệt trong muôn triệu trái tim trên thế giới. Ông là một biểu tượng vĩnh hằng 
về người nghệ sĩ, chiến sĩ chiến đấu đến cùng cho cái đẹp, cho tự do. 
“ Tên tuổi của Lorca từ đó trở thành biểu tượng, là ngọn cờ tập hợp các nhà văn 
hóa Tây Ban Nha và thế giới chiến đấu chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa 
dân tộc và văn minh nhân loại”( SGK văn học tập 1) 
c. Mạch nguồn cảm hứng của thi phẩm: 
- Người nghệ sĩ vốn đa sầu, đa cảm và dễ đồng bệnh tương lân. 
- Xưa Bạch Cư Dị đã từng thổn thức, lệ rơi “chan chứa hơn người” trước tiếng đàn 
và cuộc đời chìm nổi của người gảy đàn tì bà trên bến Tầm Dương. 
 Nguyến Du đã từng “ Thổn thức bên song mảnh giấy tàn” khi đọc phần di cảo như 
thấm đầy máu và nước mắt của Tiểu Thanh 
- Ngày nay Thanh Thảo lại đồng cảm, xót xa và ngưỡng mộ trước số phận đau thương, 
trước tài năng và sức sống bất diệt của Lor- ca, một người nghệ sĩ cách biệt với Thanh 
Thảo về thời gian, không gian và thế hệ: người kia mất năm 1936 thì người này ra đời 
cũng vào năm ấy; người kia ở Tây Ban Nha thì người này ở Việt Nam; người này ở 
trần gian thì người kia đã đi về cõi vô cùng. 
- Niềm đồng cảm của Bạch Cư Dị hoá thành viên ngọc thơ mang tên Tì bà hành, niềm 
đau của Nguyễn Du hoá thành giọt châu vĩnh cửu có tên gọi Độc Tiểu Thanh kí . 
Và đây là khúc tưởng niệm trác tuyệt Đàn ghi ta của Lor-ca được vút lên từ trái tim 
đầy rung cảm, xót đau và ngưỡng vọng của Thanh Thảo. 
- Tất cả gặp nhau ở niềm đồng cảm của người nghệ sĩ với người nghệ sĩ. Họ thương 
cho người cũng như một cách để thương mìn