Sáng kiến kinh nghiệm Áp dụng câu hỏi gợi mở và nâng cao trong giờ đọc văn

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
ÁP DỤNG CÂU HỎI GỢI 
MỞ VÀ NÂNG CAO TRONG 
GIỜ ĐỌC VĂN 
LỜI NÓI ĐẦU 
Sáng kiến kinh nghiệm vừa là niềm say mê vừa là trách nhiệm của các giáo viên 
trực tiếp đứng lớp. Đây là một cơ hội tốt để tăng thêm lượng kiến thức, tích luỹ và 
mở rộng kiến thức vốn là nhu cầu của con người. 
Trên thực tế giảng dạy chương trình Ngữ Văn lớp 12 sách cải cách tôi thấy sự 
cần thiết khi áp dụng câu hỏi gợi mở và nâng cao trong giờ đọc văn vì đa phần học 
sinh bây giờ các em không thích học Văn, thực tế khi áp dụng câu hỏi gợi mở và 
nâng cao trong giờ đọc văn tôi thấy có kết quả khá khả quan. 
AÙp dụng câu hỏi gợi mở và nâng cao trong giờ đọc văn là hai phương pháp đặc 
biệt quan trọng. Hai phương pháp này đáp ứng được yêu cầu mới về phương pháp 
giảng dạy đó là: lấy học sinh làm trung tâm, làm chủ thể; phát huy tính tích cực, chủ 
động, tư duy, sáng tạo của học sinh. 
Áp dụng câu hỏi gợi mở và nâng cao trong giờ đọc văn sẽ giúp học sinh làm 
chủ được tri thức trong bài học, nắm được cái hay, cái đẹp trong tác phẩm văn 
chương. 
Với đề tài sáng kiến “Áp dụng câu hỏi gợi mở và nâng cao trong giờ đọc văn”, 
tôi hi vọng những đóng góp nhỏ bé của mình sẽ giúp các em học sinh có hứng thú 
hơn trong giờ đọc văn, các đồng nghiệp sẽ có thêm kinh nghiệm khi trực tiếp đứng 
trên lớp giảng dạy phần đọc hiểu các văn bản văn học. 
Đây là một đề tài rộng, hơn nữa với kiến thức hạn chế và chỉ một số dẫn 
chứng nhỏ, chắc chắn không thể đủ và sẽ còn nhiều thiếu xót, vì vậy tôi mong sẽ 
được sự đóng góp chân thành của các đồng nghiệp để đề tài của tôi được hoàn 
thiện hơn! 
A. PHẦN MỞ ĐẦU 
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
Xuất phát từ kết quả thực tế giảng dạy và nhu cầu lĩnh hội tri thức của học sinh. 
Kết quả của việc áp dụng phương pháp gợi mở và nâng cao sẽ gây ra được cảm 
giác, sự hứng thú trong học văn của học sinh. 
Nếu như câu hỏi gợi mở sẽ giúp cho học sinh nắm được những tri thức cơ bản 
trong tác phẩm văn học thì câu hỏi nâng cao sẽ giúp các em lĩnh hội tri thứ sâu hơn, 
rộng hơn về nội dung, nghệ thuật quán xuyến chủ đạo của tác phẩm và sâu hơn nữa 
là nắm được dụng ý, ý đồ của tác giả gửi gắm vào tác phẩm của mình. 
II. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU: 
1. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU: 
- Nhằm tìm ra phương pháp giảng dạy phù hợp với đối tượng học sinh trên thực 
tế trường THPT Ñieåu Caûi 
- Góp phần thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy mới lấy học sinh làm 
trung tâm, làm chủ thể; phát huy tính tích cực, chủ động, tư duy, sáng tạo của học 
sinh. 
2.NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU : 
- Khảo sát, điều tra thực tiễn sự hứng thú của học sinh khi học môn Ngữ Văn 
trong trường THPT. 
- Từ đó đưa ra những giải pháp thích hợp để có kết quả tốt khi giảng dạy môn 
Ngữ Văn trong nhà trường. 
III. ĐỐI TƯỢNG ÁP DỤNG. 
Học sinh lớp 12A1, 12CB5 trường THPT Điểu Cải, huyện Định Quán tỉnh 
Đồng Nai 
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: 
- Thống kê số lượng học sinh qua hệ thống câu hỏi. 
- Phát vấn, quy nạp bằng câu hỏi gợi mở và nâng cao. 
B. PHẦN NỘI DUNG. 
I. NỘI DUNG: 
Trên thực tế trong giờ đọc văn, trong mỗi tác phẩm khác nhau, mỗi khía cạnh 
khác nhau mà ta có những phương pháp khác nhau để truyền đạt những tri thức khác 
nhau cho học sinh. Song đối với các tác phẩm lớn và khó như trong chương trình 
THPT và tuỳ theo đối tượng học sinh mà ta lựa chọn những phương pháp phù hợp. 
Theo tôi muốn có kết quả cao ttrong giờ đọc văn thì điều đầu tiên là phải tạo ra sự 
hứng thú học tập cho học sinh. Thực tế cho thấy, nếu ta đưa ra những câu hỏi phát 
vấn trực tiếp với những nội dung kiến thức chỉ ở dạng bình thường thì rất ít học sinh 
trả lời được ngay, nếu trả lời được thì cũng không thể đủ hết các ý, và điều đó tạo ra 
không khí chán nản, ỉ lại cho các em. Vậy để tránh được điều đó, trước khi hỏi các 
em, ta nên gợi ra một vấn đề nào đó liên quan đến kiến thức đang đề cập. Điều này 
tạo được sự tò mò và phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho các em khi 
nghe giảng, lĩnh hội tri thức và mạnh dạn giơ tay phát biểu. 
 Vậy gợi mở là gì? Ta nên áp dụng phương pháp gợi mở như thế nào để đạt 
được hiệu quả cao trong giờ dạy? 
Phương pháp gợi mở trong giờ đọc văn là phương pháp dẫn dắt học sinh từng 
bước tham gia phát hiện, phân tích, đánh giá từng bộ phận của tác phẩm: mở rộng, 
đào sâu hoạt động nhận thức để phát triển , bình gía hình tượng văn học. 
Từ gợi mở ra các phát hiện, phân tích, đánh giá từng bộ phận của tác phẩm đến 
chỗ nâng cao nội dung tri thức cho học sinh. Giúp học sinh nắm được nội dung, tư 
tưởng, giá trị thẩm mĩ . . . mà tác giả gửi gắm vào tác phẩm, lúc đó ta đã hoàn thành 
được câu hỏi nâng cao. 
Ví dụ: Khi giảng tác phẩm Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh, để giúp học 
sinh nắm được mục đích Bác viết văn bản và đối tượng hướng tới của văn bản, 
giáo viên cần dẫn dắt học sinh để học sinh nắm bắt nội dung kiến thức: 
Câu hỏi 1 : GV phát vấn trực tiếp : Em hãy nêu hoàn cảnh đất nước ta vào 
thời điểm mùa thu năm 1945 ? 
Học sinh trả lời và giáo viên gợi mở, bổ sung : 
* Tình hình nước ta vào thời điểm mùa thu năm 1945 : 
- Đất nước ta mới giành được độc lập ngày 19/8/1945. 
- ÔÛ miền Nam, Thực dân Pháp được sự giúp đỡ của quân đội Anh đang tiến 
vào Đông Dương. 
- ÔÛ miền Bắc, bọn Tàu- Tưởng, tay sai của Đế quốc Mĩ cũng đang ngấp nghé 
ngoài biên giới. 
* Hồ Chí Minh biết rõ hơn ai hết : Do mâu thuẫn giữa Anh, Pháp, Mĩ với Liên 
Xô ; Anh, Mĩ có nhiều khả năng sẽ nhân nhượng cho Thực dân Pháp quay trở lại 
Đông Dương. Để chuẩn bị cho cuộc xâm lược này, Pháp đã tung ra luận điệu 
“Đông Dương vốn là thuộc địa của Pháp, Pháp đã có công lao khai hoá đất nước 
này. Bởi thế khi Nhật đã bị Đồng Minh đánh bại, việc Pháp quay trở lại Đông 
Dương là lẽ tất nhiên". 
Câu hỏi 2 : Vậy từ đó em có thể cho cả lớp biết mục đích Bác viết Tuyên 
ngôn độc lập để làm gì ? 
Đến đây, học sinh có thể trả lời được nhờ ý gợi mở đầu tiên và hai ý sau : 
Mục đích Bác viết Tuyên ngôn độc lập là để : 
- Cuộc tranh luận ngầm nhằm lật lại luận điệu của TDP có quyền quay trở lại 
Đông Dương. 
- Tuyên bố quyền độc lập của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà với nhân dân 
thế giới. 
- Tuyên bố dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính 
mạng và của cải để giữ vững quyền độc lập ấy. 
Tiếp theo GV tiếp tục gợi mở : 
Câu hỏi 3 : Căn cứ vào câu đầu tiên của văn bản và hoàn cảnh thực tế, em hãy 
cho biết đối tượng hướng tới của bản Tuyên ngôn độc lập ? 
Học sinh sẽ căn cứ vào văn bản và hoàn cảnh, từ đó học sinh sẽ trả lời được : 
Như vậy, đối tượng mà bản Tuyên ngôn độc lập hướng tới không chỉ là đồng 
bào cả nước mà còn là nhân dân trên toàn thế giới- trước hết là bọn đế quốc, thực 
dân Anh, Pháp, Mĩ. 
Nếu giáo viên đưa ra câu hỏi trực tiếp thì học sinh sẽ không thể trả lời được 
ngay và hết kiến thức, từ đó dễ dẫn đến tâm lí chán học tới các em. Nếu ta gợi mở, 
học sinh sẽ dễ nắm bắt được kiến thức và giúp các em ham mê lĩnh hội kiến thức 
bài học, hơn nữa các em có thể tự mình nắm bắt mà không cần giáo viên giảng- 
điều mà giúp cho các học sinh dễ và nhớ lâu hơn kiến thức. 
Tiếp theo là ví dụ về giảng bài Đàn ghi ta của Lorca. Đây là một bài thơ khó 
để học sinh có thể nắm bắt, ta hãy thử tìm cách hướng dẫn học sinh tìm hiểu ý 
nghĩa biểu tượng của hình ảnh ‘‘áo choàng đỏ gắt" : 
Câu hỏi 1: Giáo viên dẫn dắt học sinh qua gợi mở: Tây Ban Nha là một đất 
nước có nền văn hoá riêng, đặc biệt là những trò chơi mà cả thế giới biết đến như 
đấu bò tót, vậy hình ảnh ‘‘áo choàng đỏ gắt" gợi em nghĩ đến gì trong cuộc đấu ? 
Học sinh sẽ trả lời được: áo choàng đỏ của dũng sĩ đấu bò. Người đấu bò phải 
dùng chiếc áo choàng đỏ để dụ con bò tót lao vào mình, một văn hoá truyền thống- 
đấu bò tót ở Tây Ban Nha. 
Câu hỏi 2: Giáo viên tiếp tục gợi mở để học sinh nắm được nghĩa ẩn của hình 
ảnh này. Khi liên hệ với nền chính trị của Tây Ban Nha lúc này, thì hình ảnh "áo 
choàng đỏ gắt" gợi cho em liên tưởng tới điều gì? 
Nhờ kiến thức phần trên mà học sinh có thể trả lời được nghĩa ẩn của hình ảnh 
này: Đó là tình hình chính trị với những cuộc đàn áp khốc liệt đẫm máu của chính 
quyền độc tài ở đây. 
Câu hỏi 3: Giáo viên đưa ra câu hỏi nâng cao: Vậy qua đây, em chỉ ra sự 
tương phản giữa khát vọng của Lorca và nền chính trị, nghệ thuật của đất nước này 
mà nhà thơ Thanh Thảo muốn thể hiện? 
Học sinh sẽ chỉ ra được sự tương phản: 
 Khát vọng dân chủ Nền chính trị độc tài 
 Khát vọng cách tân nghệ thuật Nền ngheọ thuaọt già nua 
Câu hỏi 4 : GV tiếp tục hỏi câu hỏi nâng cao để học sinh nắm được ý nghĩa sâu 
xa của bài học: Từ sự tương phản trên, em có thể hình dung hình ảnh người nghệ sĩ 
Lorca trên nền văn hóa dân tộc Tây Ban Nha? 
Học sinh sẽ trả lời, có thể không đầy đủ, giáo viên chốt lại: 
Người nghệ sĩ mong manh đơn độc trong hành trình đi tìm cái đẹp cuộc đời vẫn 
khát khao cách tân nghệ thuật giữa một thế giới bạo tàn với nền nghệ thuật già nua 
cằn cỗi. 
Nếu không dẫn dắt học sinh bằng những câu hỏi gợi mở và nâng cao như vậy, 
học sinh sẽ khó có thể nắm bắt được kiến thức một cách nhanh và đầy đủ. 
Tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu là một tác phẩm 
chứa đựng nhiều triết lí sâu xa của cuộc đời, để giảng cho học sinh nắm được triết 
lí đó không hề đơn giản, ta hãy dẫn dắt học sinh theo hướng gợi mở dần: 
Để dẫn dắt học sinh thấy được hậu quả của sự bạo lực trong gia đình, giáo viên 
có thể dẫn dắt: 
Câu hỏi 1: Quan niệm hạnh phúc của con người nhiều khi thật đơn giản, khát 
vọng hạnh phúc thật nhỏ bé mà sao vẫn ngoài tầm tay. Sự tàn bạo nhiều khi sinh ra 
từ sự đói nghèo, vất vả. Chính vì cuộc sống vất vả mà người đàn ông luôn đánh đập 
người vợ của mình, coi hành động đó là để giải toả nỗi uất ức trong cuộc sống. Vậy 
em có thể chỉ ra hậu quả của bạo lực gia đình trong xã hội? 
Tình trạng bạo lực xảy ra trong gia đình- Hậu quả nặng nề: 
+ Cậu bé Phác vì thương mẹ mà căm ghét bố -> tình máu mủ bị rạn vỡ. 
+ Người mẹ phải chịu đựng những trận đòn thường xuyên như một con vật. 
+ Người cha