SKKN Phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua bồi dưỡng học sinh giỏi môn hóa học phần axit tác dụng với dung dịch muối Cacbonat bằng phương pháp bảo toàn ion

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN HÓA HỌC PHẦN AXIT TÁC DỤNG VỚI DUNG DỊCH MUỐI CACBONAT
BẰNG PHƯƠNG PHÁP BẢO TOÀN ION
LĨNH VỰC: HÓA HỌC
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT QUỲ HỢP 1
===== & =====
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN HÓA HỌC PHẦN AXIT TÁC DỤNG VỚI DUNG DỊCH MUỐI CACBONAT
BẰNG PHƯƠNG PHÁP BẢO TOÀN ION
LĨNH VỰC: HÓA HỌC
Tên tác giả:	Nguyễn Mạnh Hùng Môn:	Hóa
Năm học:	2021- 2022
Số điện thoại:	0395389789
MỤC LỤC
Trang
ĐẶT VẤN ĐỀ	1
Lý do chọn đề tài	1
Tính sáng tạo	1
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ	3
Cơ sở khoa học	3
Năng lực và sự phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông	4
Khái niệm năng lực	5
Các loại năng lực và cấu trúc năng lực	6
Phẩm chất và năng lực	8
Số liệu điều tra trước khi áp dụng đề tài	8
Phân tích đánh giá số liệu	9
Phương pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề.	9
Phân tích bài toán gốc	10
Phương pháp tổng quát	12
Xây dựng bài toán mới từ bài toán gốc	13
Dạy học sinh tiếp thu được phương pháp giải toán như thế nào?	18
Một số bài tập tương tự	19
Một số dạng bài tập liên quan	22
Ưu điểm, nhược điểm	23
KẾT LUẬN - KIẾN NGHỊ ĐỀ XUẤT	25
Kết luận	25
Kiến nghị đề xuất	25
TÀI LIỆU THAM KHẢO	26
ĐẶT VẤN ĐỀ
Lý do chọn đề tài
Mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 là phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh. Để thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ của giáo dục phổ thông, hiện nay trong các nhà trường đang tích cực đổi mới phương pháp dạy học, giúp học sinh làm chủ kiến thức, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời sống, ý thức tự học và tự học suốt đời có định hướng nghề nghiệp.
Việc giảng dạy học sinh ở các trường trung học phổ thông, đặc biệt là dạy học sinh khá, giỏi, ôn thi đại học - cao đẳng đòi hỏi giáo viên phải thường xuyên sưu tầm, cập nhật, giải các dạng toán rồi tổng kết phương pháp chung, từ đó tìm ra phương pháp giảng dạy phù hợp cho học sinh dễ hiểu.
Trong thời giảng dạy và ôn thi đại học, tôi đã tìm được một dạng bài tập trên các sách, báo, đề thi đó là các bài tập khi nhỏ từ từ dung dịch axit vào dung dịch muối cacbonat. Tôi đã giải chúng bằng nhiều cách khác nhau và rút ra được phương pháp giải nhanh và hiệu quả nhất.
Do đó, để nâng cao khả năng giải bài tập nhanh và chính xác, để có tài liệu giảng dạy, bồi dưỡng học sinh khá, giỏi, ôn thi đại học - cao đẳng, tôi đã sưu tầm và rút ra phương pháp chung để giải nhanh các bài tập khi cho từ từ axit vào dung dịch muối cacbonat. Qua đó giúp học sinh tiếp cận, làm quen với phương pháp này để đem lại hiệu quả học tập cao hơn. Đồng thời để có thêm cơ hội trao đổi với bạn bè, đồng nghiệp gần xa, tôi lựa chọn đề tài “Phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua bồi dưỡng học sinh giỏi môn hóa học phần axit tác dụng với dung dịch muối cacbonat bằng phương pháp bảo toàn ion” làm hướng nghiên cứu cho mình.
Tính sáng tạo
Ta xét bài toán
Hấp thụ hoàn toàn a mol CO2 ở (đktc) vào dung dịch chứa b mol KOH và c mol NaOH thu được dung dịch A. Cho từ từ đến hết dung dịch chứa d mol axit HCl vào dung dịch A đến phản ứng hoàn toàn thu được e mol CO2 và dung dịch B. Tính a hoặc b,c hoặc d hoặc e khi biết các giá trị còn lại?
Phân tích bài toán:
Đối với bài toán này thì học sinh sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định các chất trong dung dịch A và đối với học sinh giỏi phải trả lời rất nhiều câu hỏi như:
Trong A có gì?
Có kiềm dư không? Nếu dư thì chất nào dư hay cả hai chất? Có muối cacbonat không? Nếu có thì là muối nào?
Có muối hidrocacbonat không? Nếu có thì là muối nào?
Qua quá trình giảng dạy,ôn luyên học sinh giỏi và ôn thi THPT Quốc Gia tôi thấy rằng:
Mặc dù một số học sinh nắm rất chắc phần giải toán bằng phương trình ion thu gọn,bảo toàn điện tích,bảo toàn electron,bảo toàn khối lượng,bảo toàn nguyên tố nhưng khi gặp bài toán này bắt buộc các em phải xét ít nhất hai trường hợp:
Trường hợp 1: Kiềm dư =>Các ion trong dung dịch A gồm
3
K + ;CO2- ;OH - ; Na+
Trường hợp 2: Kiềm phản ứng hết => trong dung dịch A có thể chứa các ion sau:
3	3
K + ;CO2-; HCO-; Na+
Sau đó các em viết phương trình phản ứng xẩy ra khi cho từ từ dung dịch HCl vào dung dịch A.Ở đây các em tiếp tục gặp khó khăn sau:
- Trong trường hợp 1(nhiều em lại mắc sai lầm thứ tự phản ứng với ion H+)
H+ + OH- g H2O	(Nếu H+ dư)
3
3
H+ + CO2- g HCO- (Nếu H+ vẫn dư)
3
H+ + HCO- g CO2 + H2O
Bài giải quá dài (hơn một trang) do số phương trình phản ứng nhiều (mặc dù đã viết ở dạng phương trình thu gọn) lại phải giải hai trường hợp xẩy ra.
Bài toán qúa nhiều bước phức tạp nên dễ gặp sai sót
Thời gian giải bài toán quá dài (em giải nhanh nhất hết 30 phút)
Với các nhượng điểm trên thì cách giải này không thích hợp cho bài thi trắc nghiệm để khắc phục nhược điểm trên tôi xin trình bày cách giải mới “Sử dụng bảo toàn số mol nguyên tố để giải bài toán cho từ từ axit vào dung dịch muối cacbonat”
Trong cách giải này ta không xét đến các chất t ... liệu để giảng dạy, bồi dưỡng học sinh khá, giỏi, ôn thi đại học - cao đẳng.
Rèn luyện cho học sinh kỹ năng vận dụng sáng tạo các kiến thức về CO2 và muối cacbonat và các định luật bảo toàn trong hóa học vào giải các bài tập, giúp các em tự tin hơn khi gặp các bài toán về CO2 tác dung với dung dich bazơ.
Trong quá trình giảng dạy tôi đã vận dụng cho học sinh giải bài tập về CO2 tác dung với dung dịch bazơ sau đó cho dung dich thu được tác dung với dung dịch axit, dung dịch bazơ, dung dịch muối hoặc đun nóng, các em tiếp thu được và làm tốt hơn, nhanh hơn so với những học sinh không được tiếp cận phương pháp này. Cụ thể như sau:
Để có được sự đánh giá khách quan hơn tôi đã chọn ra 2 lớp 11 có học lực tương đương nhau, một lớp để làm đối chứng và một lớp để thực nghiệm. Lớp đối chứng vẫn được tiến hành ôn tập bình thường, lớp thực nghiệm được vận dụng giải bài tập CO2 tác dụng dung dịch bazơ, sau đó cho dung dich thu được tác dung với dung dịch axit, dung dịch bazơ, dung dịch muối hoặc đun nóng. Sau đó cả hai lớp được làm một bài kiểm tra trong thời gian một tiết, hình thức kiểm tra là trắc nghiệm khách quan phối hợp với tự luận, nội dung bài kiểm tra có đầy đủ các dạng bài tập về bài tập về CO2 tác dung với dung dịch bazơ sau đó cho dung dich thu được tác dung với dung dịch axit, dung dịch bazơ, dung dịch muối hoặc đun nóng. Sau đây là kết quả thu được:
Phân phối kết quả kiểm tra và % học sinh đạt điểm xi trở xuống
Lần kiểm
tra

Lớp

Sĩ số

Phương án
Điểm Xi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Phân phối kết quả kiểm tra
Lần 1
11A3
34
TN
0
0
1
1
2
12
12
4
2
0
11A4
34
ĐC
0
1
1
5
5
12
5
4
1
0
Lần 2
11A3
34
TN
0
0
1
1
2
10
10
7
2
1
11A4
34
ĐC
0
1
1
5
5
11
5
5
1
0
% học sinh đạt điểm Xi trở xuống
Lần 1
11A3
34
TN
0
0
2,94
5,88
11,76
47,05
82,35
94,12
100
100
11A4
34
ĐC
0
2,94
5,88
20,59
35,29
70,59
85,29
97,06
100
100
Lần 2
11A3
34
TN
0
0
2,94
5,88
11,76
41,18
70,59
91,18
97,06
100
11A4
34
ĐC
0
2,94
5,88
20,59
35,29
67,65
82,35
97,06
100
100
Dựa trên các kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy chất lượng học tập của học sinh các lớp thực nghiệm cao hơn học sinh các lớp đối chứng, điều đó thể hiện ở các điểm chính:
+ Tỷ lệ % học sinh yếu kém của lớp thực nghiệm trong đa số trường hợp là thấp hơn so với lớp đối chứng.
+ Tỷ lệ % học sinh đạt trung bình đến khá, giỏi của các lớp thực nghiệm trong đa số trường hợp là cao hơn so với với lớp đối chứng.
Như vậy có thể khẳng định rằng kinh nghiệm trên có tác dụng tới việc nâng cao chất lượng học tập của học sinh.
KẾT LUẬN - KIẾN NGHỊ ĐỀ XUẤT
Kết luận
SKKN này giúp tác giả cùng các đồng nghiệp có thêm tài liệu để giảng dạy và bồi dưỡng học sinh khá, giỏi, ôn thi đại học - cao đẳng, giúp các em học sinh giải được nhanh hơn, thành thạo hơn các bài tập về bài tập CO2 tác dụng dung dịch bazơ.
Đề tài được viết ra xuất phát từ yêu cầu thực tế của việc đổi mới phương pháp dạy học - phương pháp giải bài tập hóa học hiện nay và kinh nghiệm được chắt lọc từ quá trình dạy học của bản thân. Mặc dù phạm vi đề cập còn nhỏ nhưng hi vọng sau đề tài này sẽ có rất nhiều đề tài ở dạng khác để góp phần đổi mới phương pháp dạy học nói chung và phương pháp giải bài tập hóa học nói riêng trong nhà trường.
Đề tài có thể áp dụng cho nhiều đối tượng học sinh có trình độ khác nhau. Khi áp dụng đề tài này, giáo viên phải linh hoạt sáng tạo trong việc đưa ra cho từng đối tượng học sinh. Tuy nhiên thực tế cho thấy, chủ yếu sử dụng phương pháp này trong bồi dưỡng học sinh giỏi, ôn thi đại học - cao đẳng.
Với lòng yêu nghề, sự đam mê môn hóa học, bản thân tôi luôn trăn trở, tìm tòi và đã lựa chọn được phương pháp “Vận dụng định luật bảo toàn điện tích để giải bài toán về CO2 tác dụng với dung dịch bazơ kiềm”. Quá trình nghiên cứu đề tài chắc chắn không tránh khỏi thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý, bổ sung của hội đồng khoa học và bạn bè đồng nghiệp để đề tài hoàn thiện hơn.
Kiến nghị đề xuất
a, Để giải được dạng bài tập về CO2 tác dung với dung dịch bazơ theo phương pháp vận dụng định luật bảo toàn điện tích giáo viên cần giúp học sinh:
Hiểu rõ định luật bảo toàn điện tích.
Phải nắm vững kiến thức về phản ứng của CO2 với dung dịch bazơ.
Vận dụng sáng tạo, nhuần nhuyễn các định luật bảo toàn trong hóa học khi giải bài tập. Đặc biệt là định luật bào toàn điện tích và bảo toàn nguyên tố.
Biết phân tích được sự tồn tại và không tồn tại được của các ion trong dung dịch.
b, Để giải được bài tập về CO2 tác dung với dung dịch bazơ rất cần thiết phải hiểu rõ sự tồn tại của các ion trong dung dịch sau phản ứng. Do đó, khi giảng dạy để khắc sâu kiến thức giáo viên cần phải cung cấp cho học sinh biết những ion nào cùng tồn tại được trong dung dịch và những ion nào không cùng tồn tại được ở trong dung dịch.
Xin chân thành cảm ơn!
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1/ Sách giáo khoa và sách giáo viên môn hóa 11, NXB giáo dục 2011. 2/ Đề thi đại học của bộ năm từ 2011-2021
3/ Đề thi học sinh giỏi tỉnh lớp 12 tỉnh Nghệ An năm 2013-2021. 4/ Đề thi thử đại học - cao đẳng của các trường
5/ Các tạp chí hóa học và ứng dụng