Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy học Phần "Cơ học" của môn Vật Lý 6

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC 
PHẦN "CƠ HỌC" CỦA MÔN 
VẬT LÝ 6 
I - PHẦN MỞ ĐẦU 
1. LÝ DO CHỌN CHỦ ĐỀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC PHẦN "CƠ HỌC" CỦA 
VẬT LÝ 6. 
Để cho việc giảng dạy Vật lý ở trường phổ thông có hiệu quả, người giáo 
viên Vật lý không những cần nắm vững kiến thức mà cả phương pháp và lịch sử 
phát triển của môn Vật lý. 
Như vậy vẫn chưa đủ, người giáo viên Vật lý còn cần phải nắm vững lý 
thuyết và việc thực hành giảng dạy Vật lý ở trường phổ thông. 
Do chương trình mới học sinh khối 6 đã được tiếp cận với Vật lý còn nhiều 
bỡ ngỡ với những khái niệm Vật lý lạ lẫm như Lực, Trọng lực, Lực đàn hồi, 
Khối lượng riêng, Trọng lượng riêng... trong khi đó kiến thức toán học của các 
em vẫn còn hạn chế gây ảnh hưởng không ít đến việc dạy học Vật lý. 
Phần "Cơ học" là chương đầu tiên của môn Vật lý giành cho khối 6, phần 
này chỉ gồm những kiến thức liên quan đến những hiện tượng Vật lý đơn giản 
nhất, nó cũng cần sự tư duy, phân tích hiện tượng một cách nhanh nhạy và tính 
toán chính xác trong một số trường hợp cụ thể. Ví dụ như: cần xác định chính 
xác khối lượng riêng của sỏi, sao cho kết quả nó phải phù hợp (có phần tương 
đối) như trong bảng khối lượng riêng của một số chất (cụ thể ở đây là đá). 
Vì vậy tôi nghiên cứu phương pháp dạy học phần "Cơ học" của môn Vật lý 
6 để tìm ra những giải pháp để học sinh có thể tiếp thu tốt kiến thức Vật lý phần 
"Cơ học" khi học sinh mới làm quen với môn Vật lý ngay từ lớp 6 mà trước đây 
học sinh khối 7 mới được học. 
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU. 
Nhiệm vụ đào tạo của Trường phổ thông là nhiệm vụ chung của tất cả các 
môn học. Nhằm góp phần thực hiện nhiệm vụ chung đó, nhiệm vụ môn Vật lý ở 
Trường phổ thông đã được cụ thể hoá trước hết ở chương trình SGK, các chỉ thị 
hướng dẫn nhiệm vụ năm học và sách hướng dẫn giảng dạy. Tuy nhiên cac stài 
liệu ấy, kể cả nội dung SGK chỉ là những nét lớn, cơ bản. Người giáo viên Vật 
lý có nhiệm vụ nghiên cứu thật sâu để nắm vững tinh thần chỉ đạo của nội dung 
chương trình, các trọng tâm trọng điểm và đề ra yêu cầu giảng dạy đối với từng 
phần, từng chương, mục. Khi nên yêu cầu giảng dạy đối với vấn đề nào đó cần 
chú ý cả về kiến thức lẫn việc bồi dưỡng cho học sinh phương pháp học tập và 
làm việc một cách khoa học. Nói chung, khi xác định mục đích yêu cầu, trọng 
tâm của một vấn đề để đem giảng dạy ở phổ thông cần quán triệt tất cả các mặt 
nhằm đào tạo người học sinh cho đáp ứng với yêu cầu của công việc cải cách 
giáo dục, cũng như khi đã xác định mục đích, yêu cầu, trọng tâm của phần "Cơ 
học" trong Vật lý 6, giáo viên cần nghiên cứu kỹ về kiến thức, phương pháp 
truyền đạt và hướng học sinh thực hiện tốt các yêu cầu của giáo viên, đồng thời 
để học sinh có kỹ năng phân tích hiện tượng, so sánh và kỹ năng ứng dụng vào 
thực tế. Vì đây là môn học không xa vời với thực tế. Học môn Vật lý chính là 
tìm hiểu về những kiến thức, hiện tượng trong thực tế cuộc sống xung quanh 
các em. 
3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU. 
- Nghiên cứu các phương pháp giảng dạy phần "Cơ học" của môn Vật lý 6. 
Nhằm đưa ra những giải pháp tốt để học sinh khối 6 có khả năng tiếp thu môn 
Vật lý nói chung và phần "Cơ học" của môn Vật lý 6 nói riêng một cách tốt 
hơn. 
4. GIẢ THIẾT KHOA HỌC. 
Để nghiên cứu phương pháp giảng dạy phần "Cơ học" của môn Vật lý 6 ta 
cần đặt ra những giả thiết khoa học. Riêng về nội dung kiến thức đã có trong 
chương trình, sách giáo khoa. Vấn đề quan trọng là vận dụng, khai thác nội 
dung SGK như thế nào. Điều quan trọng là người thầy giáo phải nắm kiến thức 
có sâu không, có thấy được hết các khía cạnh của vấn đề đang giảng không và 
có tìm được nhiều ví dụ thực tế để minh hoạ cho kiến thức không... Nói cách 
khác, dựa vào chương trình SGK, người giáo viên phải xác định rõ phạm vi 
những vấn đề cần giảng trong một tiết học và kế hoạch mở rộng, đào sâu các 
kiến thức đó trong cả quá trình dạy học tiếp theo. Mặt khác người giáo viên cần 
nhận rõ rằng, nội dung chương trình SGK không phải là một cái gì cứng 
nhắc,có thể bổ sung một vấn đề gì đó để học sinh dễ lĩnh hội đối với một kiến 
thức nào đó trong SGK, đồng thời cũng có thể lược bớt những chi tiết nào đó 
trong SGK cho đỡ rườm rà mà vẫn đảm bảo các kiến thức cơ bản trong chương 
trình trong chương "Cơ học" của Vật lý 6 có rất nhiều kiến thức liên quan đến 
thực tế cuộc sống, giáo viên có thể liên hệ vào cuộc sống, lấy nhiều ví dụ để 
học sinh hiểu bài học hơn. 
5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU. 
Đối với bộ môn Vật lý khi đã xác định được nội dụng kiến thức tốt, cần 
phải biết lựa chọn phương pháp thích hợp để giảng dạy nó cho học sinh. Làm 
được như vậy không những sẽ giúp học sinh dễ nắm kiến thức mà còn có tác 
dụng trau dồi cho học sinh phương pháp học tập, nghiên cứu và làm việc một 
cách khoa học. Đó là cơ sở để học sinh khi ra ngoài sống có thể tự học tập, bồi 
bổ phát triển kiến thức, nâng cao trình độ và lao động một cách sáng tạo, ứng 
với mỗi kiến thức có thể có nhiều biện pháp và phương pháp giảng dạy khác 
nhau, người giáo viên phải biết tuỳ tình hình cụ thể, tuỳ điều kiện thiết bị của 
phòng thí nghiệm và đặc biệt là tuỳ đặc điểm lứa tuổi và trình độ học sinh mà 
chọn phương pháp giảng dạy thích hợp nhất để quá trình dạy học mang lại hiệu 
quả cao nhất. 
6. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. 
- Có rất nhiều phương pháp nghiên cứu nhưng đối với bộ môn Vật lý có 
những phương pháp cơ bản sau: Quan sát quá trình giảng dạy, nghiên cứu và 
tổng kết rút kinh nghiệm tiên tiến của giáo viên, phân tích bằng lý thuyết, thực 
nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm lại những vấn đề đang được nghiên cứu. 
Những kết luận bổ ích rút ra từ việc nghiên cứu lý luận dạy học chỉ có thể được 
trên cơ sở am hiểu khảo sát tình hình giảng dạy ở Trường phổ thông. Việc quan 
sát các quá trình sư phạm, nghiên cứu kinh nghiệm của giáo viên có thể được 
tiến hành bằng nhiều cách: Dự giờ, thăm lớp, xem kế hoạch giảng dạy, xem vở 
học sinh, trao đổi trực tiếp với giáo viên và học sinh ... Việc nghiên cứu khảo 
sát phải được tiến hành với khối lượng khá lớn học sinh, có kiểm tra đối chiếu 
hẳn hoi giữa kết quả giảng dạy theo phương pháp đang được nghiên cứu và 
phương pháp cổ truyền. Như vậy mới có thể có những kết luận đáng tin cậy. 
Một điều đáng chú ý là sự nghiên cứu và tổng kết kinh nghiệm tiên tiến của các 
trường hợp và các giáo viên. Tổng kết kinh nghiệm và một quá trình phức tạp, 
không phải mọi kinh nghiệm đều có thể coi là mẫu mực, có thể tích luỹ được 
nhiều kinh nghiệm mà không rút ra được cái gì có giá trị chung cho các trường 
nếu không biết tổng kết và nâng lên đến mức lý luận. 
Thực nghiệm sư phạm đóng vai trò quyết định trong công tác nghiên cứu 
Về phương pháp giảng dạy nói chung. chính kết quả thực hiện nghiệp vụ 
sư phạm đã cho phép ta rút ra những quy luật dạy học, xác định và chính sách 
hoá nội dung của giáo trình vật lí ở trường phổ thông, xây dựng lên các phương 
pháp và hình thức tổ chứcdạy học vật lí. tất nhiên thực nghiêm sư phạm chỉ có 
giá trị và đáng tin cậy khi nó được tiến hành trên cơ sở lý luận khoa học và kết 
quả của nó được phân tích kỹ lưỡng, được lý thuyết soi sáng. 
Những vấn đề cần được nghiên cứu ở trường phổ thông thì có rất nhiều 
chẳng hạn như: Tư tưởng chủ đạo của phần vật lí phổ thông là gì để có quán 
triệt tốt nhiệm vụ cách mạng và phản ánh được mức độ hiện đại của chương 
trình, SGK, giảng dạy vật lí như thế nào để có thể phát triển tốt tư duy người 
học sinh và hình thành cho họ thế giới quan duy vật biện chứng, những thành 
tựu gì của khoa học kỹ thuật có thể đưa vào một vật lí theo hướng giáo dục kỹ 
thuật tổng hợp, vai trò của thí nghiệm vật lí trong việc phát triển tư duy, tính 
độc lập và sáng tạo của người học sinh, sử dụng SGK và các tài liệu khác như 
thế nào ở mỗi khâu trong quá trình dạy học... 
II - PHẦN NỘI DUNG. 
1. Lịch sử đề nghiên cứu: 
Từ khi loài người xuất hiện trên trái đất thì đồng thời cũng xuất hiện, hiện 
tượng giáo dục, trong quá trình tìm kiếm các phương tiện để sinh sống, con 
người đã sớm nhận thức sự cần thiết phải truyền thụ kinh nghiệm cho lớp người 
sau. Từ thời nguyên thuỷ người ta đã biết đập hai hòn đá vào nhau để lấy lửa, 
biết ăn chín, uống sôi, biết thăm dò hiện tượng tự nhiên để đáp ứng cho cuộc 
sống tốt đẹp hơn, càng ngày loài người càng có trình độ cao đã tìm tòi, sáng tạo, 
khám phá thiên nhiên, có ước mơ và hoài bão, có ý trí và nghị lực để đạt được 
ước mơ đó, ví dụ: Thấy con chim bay được và loài người cũng ước mơ mình 
cũng bay được, họ đã tìm tòi, nghiên cứu kỹ về loài chim và đã chế tạo ra máy 
bay, ra khinh khí cầu, khi từ trên độ cao rất lớn khi họ muốn xuống thấp họ biết 
nhảy dù để đảm bảo an toàn cho tính mạng mình. Môn vật lý là môn khoa học 
nghiên cứu bản chất của các hiện tượng tự nhiên, tránh người dân mê tín dị 
đoan, để truyền thụ lại những kiến thức vật lý cho lớp người sau không phải là 
một điều đơn giản vì vậy mà có rất nhiều giáo viên đã nghiên cứu phương pháp 
giảng dạy vật lý nói chung và phương pháp giảng dạy phần " Cơ học" nói riêng. 
Trước đây học sinh được học vật lý từ lớp 7 nhưng bây giờ học sinh được học 
vật lý từ lớp 6 với nội dung SGK theo chương trình mới để đáp ứng với sự phát 
triển của đất nước trong thế kỷ 21. Vì vậy hòi hỏi giáo viên dạy vật lý cần có 
một kiến thức chuyên môn vững, luôn luôn học hỏi và luôn cập nhật với những 
tin tức và sự kiện liên quan đến hiện tượng vật lý mà con người đã tìm ra. 
2. Cơ sở lý luận của việc nghiên cứu: 
Vật lí học là cơ sở của lý luận phương pháp giảng dạy vật lí, bởi vì trong 
giảng dạy người giáo viên phải nắm vững đặc điểm của tri thức và phương pháp 
vật lí. Dựa trên cơ sở bến vững các tư tưởng triết học Duy vật biện chứng trong 
vật lí học và nắm vững nhận thức luận Mác - Lê Nin thì mới có thể giải quyết 
tốt nhiệm vụ dạy học vật lí ở THCS, giáo viên cần tìm ra con đường ngắn nhất, 
hợp lí nhất để trang bị cho học sinh phổ thông kiến thức về những cơ sở khoa 
học và phương pháp vật lí, đồng thời rèn