SKKN Vận dụng hình thức hoạt động nhóm vào trong phân môn văn học để nâng cao tính tích cực cho học sinh THCS

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
VẬN DỤNG HÌNH THỨC HOẠT ĐỘNG 
NHÓM VÀO TRONG PHÂN MÔN VĂN 
HỌC ĐỂ NÂNG CAO 
TÍNH TÍCH CỰC CHO HỌC SINH THCS 
 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
 Mục tiêu của chương trình THCS là nhấn mạnh tới sự hình thành và phát triển 
các năng lực chủ yếu cho HS ,nhằm đáp ứng nhu cầu phát triễn trong thời kì công 
nghiệp hóa ,hiện đại hóa của đất nước như năng lực hành động, năng lực thích ứng, 
năng lực giao tiếp ,năng lực tự khẳng định ...Vì thế trong vai trò giảng dạy hiện nay , 
đòi hỏi GV phải phát huy tính tích cực chủ đạo cho HS ,nhất là đối với GV dạy ngữ 
văn trong quá trình dạy văn bản , cần phải khắc phục lối dạy một chiều ,GV thuyết 
giảng còn HS học thụ động . Ta biết Ngữ văn là môn học đặc thù thỏa mãn những 
khát vọng hiểu biết và giáo dục nhân cách cho HS , nó có vị trí đặc biệt quan trọng 
trong việc thực hiện mục tiêu chung của trường THCS Nó rèn luyện cho các em trở 
thành những con người có tính độc lập ,có tư duy sáng tạo , có năng lực thực hành 
,có tâm hồn nhạy cảm ,biết rung động thẫm mĩ và biết sử dụng tiếng việt như một 
công cụ để tư duy và giao tiếp .Hơn nữa ,luật giáo dục đã đặt ra cho ngành GD một 
nhiệm vụ quan trọng là đổi mới mạnh mẽ phương pháp giảng dạy .Vì thế đối với 
một GV dạy ngữ văn ,tôi đã từng bước áp dụng các phương pháp cải tiến giảng dạy 
theo hướng tích cực ,và một trong các phương pháp đó là hình thức hoạt động nhóm. 
Với phân môn văn học ,hoạt động nhóm là môi trường thuận lợi để HS cùng nhau 
bàn bạc những vấn đề về nội dung ,ý nghĩa của một văn bản , là biện pháp tích cực 
để khai thác những hướng khác nhau trong cảm nhận văn chương . Về mặt xã hội 
hoạt động nhóm góp phần phát triễn các quan hệ ngoại giao ,kĩ năng giao tiếp cá 
nhân , rèn kĩ năng hợp tác tương hỗ giúp HS tự tin hơn . Về mặt giáo dục hoạt động 
nhóm rất có ích trong việc phát triễn những kĩ năng trí tuệ bậc cao như suy luận và 
giải quyết những vấn đề nan giải ...Hơn nữa ,qua thảo luận nhóm sẽ thấy HS có 
nhiều câu trả lời, nhiều giải pháp , nhiều ý kiến, nhiều quan điểm khác nhau cho 
một vấn đề .Từ đó sẽ thấy được sự độc lập ,tự chủ của HS .Thấy được tác dụng và ý 
nghĩa của hình thức hoạt động nhóm nên trong quá trình dạy văn bản tôi đã áp dụng 
hình thức hoạt động nầy và đã thấy HS học tập sôi nỗi ,có nhiều hứng thú. Các em 
đã chủ động trong khai thác kiến thức và trong điều khiển nhận thức và khả năng 
diễn giải, hùng biện, ứng phó lúc cần thiết .Từ thực tiễn đó, tôi đã mạnh dạn viết lại 
những điều tôi đã và đang thực hiện với đề tài : “Vận dụng hình thức hoạt động 
nhóm vào trong phân môn văn học để nâng cao tính tích cực cho HS " 
 2. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN: 
 Trong quá trình áp dụng hình thức hoạt động nhóm vào tiết dạy, bản thân tôi đã 
thực hiện các biện pháp sau : 
 a. Chuẩn bị : 
 Hiệu quả của hoạt động nhóm phần lớn phụ thuộc vào khâu chuẩn bị .Tiết dạy chỉ 
thành công khi có sự chuẩn bị kĩ càng và đúng hướng ,nhưng không phải tiết dạy nào 
cũng đòi hỏi phải sinh hoạt nhóm .Trong thời hạn một tiết trên lớp nội dung thảo 
luận nhóm nên hướng về vấn đề trọng tâm .Vì thế phải xác định mục tiêu ,nguyên 
tắc nội dung ,cách thức thảo luận để góp phần vào sự thành công cho tiết học . 
 b.Quản lí : 
 Một giờ học không có đối thoại là một giờ học chết ,nhưng không phải vì sự tranh 
luận của hoạt động nhóm mà làm cho lớp ồn ào mất đi tính nghiêm túc của tiết học. 
Vì thế GV phải biết quản lí thế nào để vừa phát huy tính tư duy ,độc lập ,tự chủ, sáng 
tạo của HS,vừa làm cho không khí lớp học sôi nỗi ,thậm chí căng thẳng ,quyết liệt để 
đi đến một cách hiểu thống nhất khi chiếm lĩnh tác phẩm mà lớp học vẫn trật tự. 
Trước hết GV cần chia nhóm nhỏ, có thể một bàn hoặc hai bàn là một nhóm .Nhóm 
nhò như vậy rất thuận lợi vì GV theo dõi được sát đối tượng lại dễ phát hiện và nắm 
chắc năng lực học tập của các thành viên trong nhóm cũng như những vướng mắc 
của HS.Không nên có sự chênh lệch ,mất cân đối giữa các nhóm ,mà mỗi nhóm nên 
có các đối tượng giỏi, khá ,tb, yếu kém... 
 c. Hình thức hoạt động của nhóm: 
 Mỗi nhóm có một nhóm trưởng để ghi lại tất cả ý kiến của các thành viên trong 
nhóm ,sau đó cả nhóm sẽ thảo luận ,tổng hợp ,khái quát và đưa ra những kết luận 
chung .Việc thảo luận trong từng nhóm cần đạt được mục đích là mọi thành viên 
trong nhóm đều hiểu và nắm được cách giải quyết vấn đề,sao cho khi GV hay nhóm 
khác kiểm tra thì mọi thành viên trong nhóm đều trả lời được .Trong quá trình thảo 
luận ngoài việc trao đổi giữa các thành viên trong nhóm thì các nhóm cũng có thể 
trao đổi với nhau và với GV. GV cần theo dõi ,kích thích ,gợi mở suy nghĩ cho các 
em, cần khai thác triệt để những ý kiến ở những khía cạnh khác nhau ,phát huy tính 
mạnh dạn ,tự tin, sôi nỗi ...Sau khi các nhóm đã có ý kiến GV yêu cầu một đại diện 
bất kì trình bày những ý kiến của nhóm về vấn đề thảo luận ,các nhóm khác bổ sung 
,khẳng định ý kiến của nhóm hay đưa ra những ý kiến khác .GV có thể đặt thêm 
những tình huống sư phạm thậm chí trái ngược để lôi kéo HS vào cuộc tranh luận sôi 
nỗi .Trong thảo luận có thể có nhiều ý kiến khác nhau ,nhưng dưới sự điều khiển của 
GV cùng với định hướng của đề cương thì đó cũng là những thông tin xoay quanh 
nội dung của chủ đề thảo luận .Trên cơ sở ý kiến của các nhóm ,GV tiến hành loại 
bỏ những ý kiến sai ,khái quát và chính xác hóa những kiến thức trong nội dung 
chính của chủ đề thảo luận. GV có thể sử dụng các phương pháp bổ trợ như phương 
tiện , mô hình hóa nội dung học tập ,tranh ảnh hay tư liệu nhằm làm sáng tỏ thêm. 
Trong thảo luận có thể xuất hiện những vấn đề không phù hợp với chủ đề thảo luận 
,hoặc ý kiến của HS khác với ý kiến của GV ,GV có thể giải quyết ngay tại buổi thảo 
luận ,hoặc ghi chép lại những ý kiến đó và sẽ giải quyết vào một dịp thích hợp .Khi 
thảo luận thì tất cả các nhóm nên cùng giải quyết một vấn đề để GV có cơ sở để so 
sánh . Nếu có thể GV ghi lại ý kiến của từng nhóm lên bảng để lấy ý kiến đánh giá 
chung ,sau đó chính xác lại và đưa ra kết luận khái quát . 
 d. Câu hỏi thảo luận nhóm : 
 - Câu hỏi phải vừa sức với HS : Trong thời hạn một tiết học ta chỉ nên có một hoặc 
hai câu hỏi thảo luận nhóm .Câu hỏi phải bám sát nội dung ,giá trị của văn bản phù 
hợp với năng lực HS ,vừa sức giải quyết của tập thể nhóm .Câu hỏi không nên quá 
dễ, vì dễ là lãng phí thời gian ,còn quá khó thì gây tranh cải ,ồn ào ,mất trật tự . 
 - Tránh những câu hỏi làm vỡ vụn cảm xúc : Dạy văn bản hay đúng hơn là dạy học 
tác phẩm văn chương chính là truyền cảm xúc đến cho HS ,khơi dậy trong tâm hồn 
các em những rung động thẫm mĩ sâu sắc ,bồi dưỡng những tình cảm cao đẹp .Cho 
nên đừng vì những câu hỏi mà vô tình làm đứt mạch cảm xúc của HS ,làm giảm sự 
hứng thú và đánh mất đặc trưng của môn văn .Trong thực tế có nhiều GV nghĩ răng 
mỗi tiết học buộc phải có câu hỏi thảo luận nhóm mà đã áp đặt nhiều câu hỏi đã làm 
không khí văn chương tan loãng , làm cho tiết văn trở nên khô khan , rời rạc, giống 
một tiết khoa học tự nhiên ... Làm được điều nầy là rất khó vị trong quá trình dạy 
học người GV vừa phải nuôi dưỡng không khí văn học ,vừa đảm bảo tính tích cực và 
tích hợp, cho nên người GV phải nhạy cảm trong quá trình đặt câu hỏi để nâng cao 
cảm xúc văn học cho HS . 
 Một số ví dụ về câu hỏi thảo luận nhóm : 
 + Câu hỏi về các hình tượng văn học chứa nhiều tầng ý nghĩa khó nắm bắt : Tác 
phẩm ,hình tượng văn học có giá trị thường đa nghĩa ,khó tiếp cận và cắt nghĩa một 
cách thấu đáo ,ta cần có những câu hỏi để HS nhận ra những tầng nghĩa sâu xa đó . 
như khi dạy bài thơ"Con Cò " của Chế Lan Viên (CLV) ta hỏi " Hình ảnh con cò 
trong hai bài ca dao mà tác giả đã đưa vào bài thơ có mối quan hệ như thế nào với 
con cò – hình ảnh trung tâm của bài thơ ? 
 . Tại sao CLV lại chọn hình ảnh con cò để gởi gắm cảm xúc mà không phải là con 
vật khác? 
 + Câu hỏi để phát hiện ra những giá trị mâu thuẩn nội tại trong tác phẩm : Một tác 
phẩm nghệ thuật bao giờ cũng hàm chứa một mâu thuẩn nào đó ,một sự không ăn 
khớp bên trong nào đó giữa nội dung và hình thức ,giữa cái biểu đạt và cái được biểu 
đạt Giáo viên cần cho HS thảo luận nhóm để phát hiện và lí giải được sự thống nhất 
biện chứng của các mâu thuẩn nầy để thể hiện chủ đề và làm nên giá trị nghệ thuật 
cho tác phẩm 
 + Câu hỏi để tìm ra những cách cảm, cách hiểu không giống nhau về cùng một 
hình tượng ,yếu tố nghệ thuật .một vấn dề phức tạp trong văn bản .Ví dụ khi dạy bài 
: Chó sói và cừu trong thơ ngụ ngôn của La - Phông - Ten "ta hỏi " Giữa BUY 
PHÔNG và La -Phông - Ten có những nhận xét rất khác nhau về cừu và sói – Tại 
sao? Vậy ai đúng ai sai ? ... 
 + Câu hỏi để nhận ra giá trị nghệ thuật độc đáo của hình tượng tác phẩm bằng các 
câu hỏi so sánh, đối chiếu : So sánh văn học giúp người học hiểu đầy đủ những góc 
cạnh của vấn đề ,nhận ra cái đặc sắc của hình tượng tác phẩm cũng như tài năng của 
tác giả . Hơn nữa , biết cảm hiểu tác phẩm bằng con mắt so sánh là biểu hiện của 
người đọc có năng lực .Để có kĩ năng so sánh ,yêu cầu HS phải có kĩ năng khái quát, 
có kiến thức sâu rộng nhất định . Vd :Khi dạy bài thơ "Mùa xuân nho nhỏ "ta cho 
các em thảo luận " Khát vọng cống hiến của Thanh Hải có gì giống và khác so với 
sự cống hiến của anh thanh niên trong Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long .Và 
quan niệm sống đó so với quan niệm của những nhà nho xưa như Nguyễn Trãi, 
Nguyễn Bĩnh Khiêm... như thế nào ?... 
 Như vậy ,tùy từng thời điểm ,từng mức độ thời gian cho phép mà chúng ta có 
những câu hỏi thích hợp . Nhưng có thể nói rằng với một tiết dạy văn bản thì phần 
tổng kết và luyện tập là những thời điểm rất thích hợp cho tổ chức hoạt động nhóm . 
Sinh hoạt nhóm trong giờ ngữ văn nói chung và trong phân môn văn học nói riêng 
có nhiều ưu điểm ,song cũng có những nguyên tắc gắn với đặc trưng bộ môn và 
nhiều yêu cầu ,điều kiện cụ thể khác . Cho nên chúng ta cố gắng suy nghĩ ,tổ chức 
như thế nào để hoạt động nhóm thực sự có hiệu quả . 
 3. Kết quả: 
 Với hình thức sinh h