SKKN Tìm hiểu nghệ thuật miêu tả tâm trạng nhân vật Thúy Kiều của Nguyễn Du qua hai đoạn trích (1. Mã Giám Sinh mua Kiều - 2. Kiều ở Lầu Ngưng Bích)

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
TÌM HIỂU NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ TÂM 
TRẠNG NHÂN VẬT THÚY KIỀU CỦA 
NGUYỄN DU QUA HAI ĐOẠN TRÍCH: 
1. Mã Giám Sinh mua Kiều 
2. Kiều ở lầu Ngưng Bích 
 A. Đặt vấn đề: 
I.Cở sở lí luận: 
 Một tác phẩm văn học sống mãi với thời gian và hấp dẫn với người đọc 
qua nhiều thế hệ là một tác phẩm có giá trị về nội dung và nghệ thuật. Xét về 
giá trị nội dung tư tưởng của một tác phẩm phải đáp ứng được yêu cầu của 
thời đại, con người, tác phẩm thể hiện được những ước mơ, nguyện vọng 
chính đáng và trong sáng của con người, thông qua đó người đọc nhìn thấy 
tác phẩm những giá trị tinh thần mà văn chương đưa lại, chính nhờ chức 
năng nhận thức của giáo dục, thẩm mĩ, giao tiếp. Song song với giá trị nội 
dung thì hình thức nghệ thuật đã đóng góp rất lớn trong việc thể hiện được 
nội dung sáng tác, tư tưởng, chủ đề của tác phẩm, khắc họa sinh động hình 
tượng nghệ thuật và góp phần thể hiện tình cảm khát vọng của người sáng 
tạo tác phẩm. Vì vậy vấn đề hình thức tác phẩm dừng lại yếu tố ngôn ngữ, 
kết cấu và hình tượng cũng như bút pháp của tác giả. Hình thức tác phẩm 
độc đáo hay không ngoải yêu cầu chung của vấn đề xây dựng tác phăm, thì 
tài năng, phong cách nhà văn quyết định. Xây dựng tác phẩm văn học ở góc 
độ hình thức thì yêu cầu rất cao ở các tính sáng tạo chủ quan. Trong các yếu 
tố của các hình thức nghệ thuật tác phẩm thì hình thức nghệ thuật và thế giới 
nghệ thuật là yếu tố quyết định sự thành công hay thất bại của tác phẩm. 
Hình thức nghệ thuật là sáng tạo bộc lộ tài năng của nhà văn đồng thời thể 
hiện rõ sâu sắc nhất tư tưởng, chủ đề của tác phẩm. Sự cảm nhận của phiến 
diện hay toàn diện, sâu sắc hay hời hợt của nhà vănvới hiện thực khách 
quan. 
 Như vậy tác phẩm văn học bao giờ cũng có hai giá trị ( giá trị nội dung tư 
tưởng và giá trị hình thức). Hình thức nghệ thuật chuyển tải những giá trị nội 
dung tác phẩm. Hình thức nghệ thuật càng sinh động, độc đáo, hấp dẫn càng 
làm tăng giá trị nội dung. 
 Hiểu và nắm được những yêu cầu trên đây thì việc thực hiện tìm hiểu 
khám phá tác phẩm mới đầy đủ, sâu sắc và toàn diện. 
 II. Thực tiễn bài dạy: 
 Trong chương trình môn học THCS, SGK ( sách giáo khoa ) đã chọn giảng 
về tác phẩm kiệt tác truyện Kiều và Nguyễn Du. Vì đây là tác giả lớn nhất, 
nổi tiếng của văn học Việt Nam. Thông qua Truyện Kiều đã góp phần cho 
nền văn học nước nhà lên đỉnh cao nghệ thuật của văn học Việt Nam nói 
chung, đặc biệt là văn học Trung Đại nói riêng. Bởi vì nó là đỉnh cao của 
tinh thần nhân đạo trong xu hướng văn học mang tư tưởng nhân đạo. Như 
vậy với Truyện Kiều của Nguyễn Du đã trở nên một thiien tài văn chương, 
có nhiều đóng góp cho nền văn học nước nhà. 
 Mặc dù Truyện Kiều của Nguyễn Du có yếu tố vay mượn, vay mượn từ 
đề tài, cốt truyện, hình tượng nhân vật, Kim Vân Kiều truyện của Thanh 
Tâm Tài Nhân- Trung Quốc. Song sự sáng tạo của Nguyễn Du là rất lớn. 
Ông đã biết sáng tạo những yếu tố ngôn ngữ, sáng tạo ở việc xây dựng hình 
tượng nhân vật sao cho phù hợp với tinh thần thời đại mà tác giả đã và đang 
sống, phù hợp với tâm lí của con người Việt Nam đón nhận tác phẩm. 
 Về ngôn ngữ và thể loại thì Nguyễn Du viết Truyện Kiều bằng thể loại 
thơ truyền thống, thuần nôm, để giải quyết một số vấn đề lớn của thời đại 
đầy biến cố. Nghệ thuật kể chuyện linh hoạt, tự nhiên, theo diễn biến của sự 
việc con người. Song tài năng của Nguyễn Du được khẳng định ở bút pháp 
tả cảnh, tả người. Những cảnh và người được miêu tả trong tác phẩm có một 
không hai trong lịch sử văn học dân tộc. Đặc biệt khi khai thác đặc điểm bản 
chất của sự việc – nhân vật thì cũng là người hơn ai hết khám phá diễn tả rất 
hợp lí, sâu sắc và tinh tế đời sống nội tâm của hình tượng nhân vật. Bởi vì 
Nguyễn Du biết khám phá mọi tình huống, mọi nhân vật tâm lí, theo cách 
diễn biến riêng biệt, không có lần nào giống lần nào. Nói tóm lại chương 
trình đưa vào giảng các đoạn trích của Truyện Kiều - Nguyễn Du ở trường 
THCS là phù hợp. 
B.Giải quyết vấn đề: 
1.Những vấn đề cần khám phá và chú ý: 
 Truyện Kiều là đỉnh cao cùa ngôn ngữ văn học dân tộc. Nguyễn Du là 
nhà nghệ sĩ ngôn ngữ bậc thấy. Phong cách ngôn ngữ trong truyện Kiều rất 
đa dạng, điều này cũng được bộc lộ phần nào trong các đoạn trích ở SGK. 
Khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu các đoận thơ, cần hết sức chú ý đến các 
sắc thái riêng của ngôn ngữ nghệ thuật ở mỗi đoạn và cả sự biến đổi về 
ngôn từ, giọng điệu trong một đoạn. Nhiều nhà nghiên cứu, nhà thơ đã bình 
giảng rất kĩ về nhiều chữ nghĩa đặc sắc trong truyện Kiều. Một số chữ từng 
là đề tài tranh luận, và đến nay vẫn còn là những cách hiểu khác nhau. 
Không cần đi quá sâu vào những điểm tranh luận về chữ nghĩa, nhưng giáo 
viên cũng cần biết các ý kiến ấy trong khi đưa ra cách hiểu của SGK. Một 
trong những đặc điểm của ngôn ngữ Truyện Kiều là sử dụng rộng rãi cách 
nói ước lệ, sử dụng nhiều ẩn dụ, tượng trưng, nhiều điển cố, điển tích. Trong 
quan niệm của thơif Trung đại thì đĩều đó chứng tỏ sự uyên bác, điêu luyện 
của tác giả. Nhưng với người đọc ngày nay thì đây là một khó khăn, thậm 
chí là một rào cản khi tiếp nhận tác phẩm cổ điển - sự ngăn cách không chỉ ở 
phạm vi ngôn từ mà còn là cơ tầng văn hóa. Để khắc phục phần nào khó 
khăn này của học sinh, nhất thiết phải lưu ý các em đọc kĩ các chú thích và 
đọc nhiều lần đoạn thơ được học. 
 Giảng dạy tác giả Nguyễn Du - Truyện Kiềulà yêu cầu cho học sinh cảm 
thụ sâu sắc về con người - cuộc đời- sự nghiệp của Nguyễn Du, những sáng 
tác của ông mà đỉnh cao là Truyện Kiều. 
 Khi giảng đến phần này thì như chúng ta biết con người và sự nghiệp 
sáng tác của ônng không đứng trên lập trường, quan điểm của giai cấp mình, 
mà đứng trên quan điểm của nhân dân để sáng tác. Để rồi gửi gắm và tâm sự 
vào tác phẩm văn chương. Giáo viên cần lí giải cho học sinh hbiểu hiện 
tượng văn học này cũng phức tạp. Cho nên học sinh cần phải tiếp cận với tác 
phẩm nhiều hơn, bởi vì tác phẩm Truyện Kiều có giá trị hiện thực lớn, giá trị 
nhân đạo sâu sắc. 
 Đó là: giúp cho học sinh nắm được: Xã hội trong Truyện Kiều là một xã 
hội Trung Quốc ( Triều Minh ). Xã hội ấy có nét tương đồng với thực tại xã 
hội Việt Nam thời Nguyễn Du sống. Vì thế bộ mặt quan lại, tay sai, sai 
nha, buôn bán thịt người, tất cả vì thế lực đồng tiền đã làm đảo điên cả 
xã hội – con người. Đó cũng chính là hình ảnh thực của xã hội Việt Nam ở 
thế kỉ XVIII. Thân phận con người lương thiện, người vô tội bị vùi dập và 
chà đạp. Cho nên giá trị nhân đạo là linh hồn của tác phẩm.. Nó tạo nên tác 
phẩm trường tồn với thời gian. Giá trị nhân đạo của tác phẩm chính là lòng 
yêu thương, tôn trọng của con người, đề cao khát vọng sống công lý và tình 
yêu. Làm nên giá trị này thì Nguyễn Du có sự đồng cảm sâu sắc với hình 
tượng của nàng kiều. Sức sống của tác phẩm là yếu tố nghệ thuật. Vũ lực 
khó hơn là khám phá thiên tài trong việc diễn tả những nét tâm trạng, tâm lý 
của nhân vật trung tâm. Nàng Kiều ở các đoạn để học rất phong phú, phức 
tạp. 
 Từ những băn khoăn trên người dạy phải gợi tìm phương pháp tốt nhất, 
sát với đối tượng để học sinh nắm được nội dung bài chính xác, tinh tế ở hai 
đoạn trích: Mã Giám Sinh mua Kiều - Kiều ở lầu Ngưng Bích. 
 Đối với đoạn trích đã được học ở trong nhà trường THCS yêu cầu 
phảitìm hiểu những nét tâm trạng, tâm lý của nhân vật Kiều trước những 
hoàn cảnh khác nhau. Từ đó đánh giá đúng tài năng của Nguyễn Du trong 
viẹc thể hiện đời sống nội tâm cùa nhân vật và sự thông cảm, đồng cảm của 
Nguyễn Du đối với hình tượng Kiều. Vì thế giáo viên cần xác định những 
nội dung cụ thể để hướng cho học sinh cảm thụ được nhân vật trong tác 
phẩm. 
1. Đặt nó trong mối quan hệ nội dung: Đồng thời hoàn cảnh, tình thế chi 
phối, ảnh hưởng đến nội tâm của nhân vật. 
2. Khi tìm hiểu nhân vật, phân tích làm sao cho vẽ đẹp hình thức bừng 
sáng ẩn ý bên trong. Đó là những yếu tố nghệ thuật mà nhà văn miêu 
tả nhân vật. 
3. Làm sống dậy hình tượng nghệ thuật, giúp học sin như chứng kiến, 
thâm nhập trong đó, có thể cảm nhận và hiểu dược con người ,cảnh vật 
trong tác phẩm. 
4. Cho thấy được nổi lòng, thái độ của tác giả đặt sau cách dùng từ, miêu 
tả và các biện pháp nghệ thuật khác. 
5. Cái nhìn của nhà văn đã phát hiện và diễn tả đời sống nội tâm, tâm lý 
của nhan vật. 
 Đối với Truyện Kiều dạy cho học sinh : Truyện Kiều đã khắc họa thành 
công hình tượng Kiều người con gái có tài, có sắc nhưng số phận đầy bi 
thảm. Trong đoạn trường 15 năm lưu lạc, Kiều từ bất hạnh này đến bất hạnh 
khác. Qua hai đoạn trích ( Mã Giám Sinh mua Kiều - Kiều ở làu Ngưng 
Bích ) dẫ thể hiện thành công vềthủ pháp nghệ thuật miêu tả tâm trạng của 
Nguyễn Du. Ông để cho nhân vật tự bộc lộ cản xúc của mình. Ta cũng biết 
rằng mỗi tình huống khác nhau thì sắc thái cám xúc những nết tâm trạng 
cũng khác nhau: Ví du Kiềi trong đoạn “ Mã Giám Sinh mua kiều’’đau đớn 
tột độ cho nên tác giả để cho nàng là hiện thân của nổi khổ đau câm lặng. 
Hoặc “ Kiều ở lầu Ngưng Bích “ lại diễn đạt khác, khác ở ý tưởng. Kiều đau 
đớn xót xa với cảnh buồn đau. Vì vậy, Nguyễn Du mượn bút pháp cảnh ngụ 
tình, để miêu tả. Mỗi cảnh vật hiện lênlà nổi buồn đau của Kiều. 
 Từ đó khi dạy hai đoạn trích “ Mã Giám Sinh mua Kiều” và “ Kiều ở lầu 
Ngưng Bích “giáo viên hướng dẫn cho học sinh hiểu khái quát yếu tố nghệ 
thuật khi nhà văn miêu tả về nhân vật. Trước hết là ngoại hình của nhan vật ( 
dáng vẽ, y phục, đi đứng, lời ăn tiếng nói). Khi nói đến điểm này thì thiên 
tài Nguyền Du thể hiện rõ trong việc khắc họa nhân vật phẩn diện ( Mã 
Giám Sinh ). 
 Vì ngôn ngữ nhân vật góp phần khắc họa được tính cách nhân vật. Đó là 
ngôn ngữ đối thoại hay độc thoại. Đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích”” 
Nguyễn Du để cho Kiều trực diện với thiên nhiên, đối diện với lòng mình. 
Cảnh vật được miêu tả rộng lớn, bát ngát. Nó góp phần bọc lộ tâm trạng cô 
đơn , buồn tủi biết bao, ngổn ngang tơ lòng của Kiều. Tiếp đó là đời sống 
nội tâm- Những điều con người không nhìn thấy d