SKKN Sử dụng phương tiện nhằm nâng cao hiệu quả trong dạy thực hành Điạ lý ở Trung tâm giáo dục thường xuyên

 1 
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
ĐỀ TÀI: 
SỬ DỤNG PHƢƠNG TIỆN 
NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ 
TRONG DẠY THỰC HÀNH ĐẠI LÝ 
 Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƢỜNG XUYÊN 
 2 
A- ĐẶT VẤN ĐỀ 
I- LỜI MỞ ĐẦU. 
Phương tiện, thiết bị dạy học là một trong những yếu tố quan trọng tạo nên sự 
thành công trong đổi mới phương pháp đối với dạy học Địa lý. Đặc biệt là các thiết 
bị hiện đại vì các phương tiện này có thể giúp giáo viên trực quan hoá các sơ đồ, 
biểu đồ, các hình ảnh giúp học viên dễ dàng hơn trong việc thu nhận thông tin địa 
lí.. 
Phương tiện dạy học hiện đại giúp giáo viên chủ động về thời gian, dễ thao 
tác trên lớp, học viên dễ hiểu hơn, đạt hiệu quả cao hơn. Nhất là trong điều kiện 
chương trình địa lý của ngành GDTX ở một số tiết nội dung quá nhiều vì phải dồn 
hai bài thành một tiết; còn ở các bài thực hành, thì có nhiều bảng số liệu và hình vẽ, 
nhiều vấn đề phải giải quyết trong khi thời gian có hạn. Vấn đề đặt ra là: giáo viên 
phải dạy hết bài, học viên phải có được các kỹ năng, nhất là kỹ năng thực hành. Một 
trong những cách để đạt được hiệu quả cao - đó là sử dụng các phương tiện và thiết 
bị hiện đại, đây là một trong những nội dung quan trọng của đổi mới phương pháp 
nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng dạy học bộ môn Địa lí. Đặc biệt là đối với 
học sinh lớp 12 BTTHPT, có được các kĩ năng địa lí các em sẽ đạt kết quả cao trong 
học tập và trong các kì thi. 
II- THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU. 
Số bài thực hành trong Sách giáo khoa địa lý 12 (chương trình chuẩn) gồm 8 
bài/tổng số 45 bài. Trong số 8 bài thực hành thì có 6 bài yêu cầu vẽ biểu đồ, và nhận 
xét bảng số liệu. Các bài thực hành có vai trò quan trọng trong viêc rèn luyện các kĩ 
năng địa lý cần thiết cho học viên. 
 Từ thực trạng dạy học địa lý ở một trung tâm GDTX, mà cụ thể là trung tâm 
GDTX Tỉnh Vĩnh Phúc cho thấy: học viên ở đây rất yếu về thực hành, các tiết dạy 
diễn ra nặng nề, học viên ít tập trung vào giải quyết các vấn đề, kết quả các bài kiểm 
tra của học sinh về phần này rất thấp do học lực của học viên ở trung tâm GDTX 
phần lớn là yếu kém, có học sinh cá biệt từ các cấp dưới, ham chơi. Đây là vấn đề 
mà giáo viên dạy bộ môn Địa lý rất quan tâm nhằm tìm ra giải pháp tốt nhất để khắc 
phục. Từ khi thực hiện đổi mới, nhờ sử dụng phương tiện dạy học hiện đại (máy tính 
và máy chiếu đa năng) mà chúng tôi đã đổi mới được việc hướng dẫn và rèn luyện 
kĩ năng thực hành cho học sinh, việc dạy các bài thực hành trở nên dễ dàng hơn, 
hiệu quả cao hơn. 
Từ thực tế giảng dạy, tôi đã đúc rút thành kinh nghiệm và viết lên với đề tài: 
“Sử dụng phương tiện hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả trong dạy thực hành Địa 
lý ở trung tâm GDTX”. (Bài 29- Địa l í 12). 
 3 
B- GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 
I- CÁC BƢỚC TIẾN HÀNH. 
1. Xác định đối tƣợng nghiên cứu, phạm vi thực hiện: 
 Nghiên cứu nội dung của các bài thực hành yêu cầu về nhận xét bảng số 
liệu, vẽ biểu đồ và nhận xét, sử dụng atlat để nhận xét, giải thích một hiện tượng địa 
lý (chương trình địa lí lớp 12 cơ bản); các phương tiện dạy học cần thiết, tình hình 
học viên các lớp 12 về năng lực, tinh thần, thái độ học tập, đồ dùng học tập; 
nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến việc sử dụng thiết bị kĩ thuật hiện đại và 
máy vi tính trong dạy học địa lí ở trường trung học phổ thông – trung tâm GDTX.. 
 Với đề tài này, tôi đã chọn lớp 12 mà tôi đang trực tiếp giảng dạy để thực 
nghiệm. Tôi chia lớp thành hai nhóm: nhóm 1 (nhóm đối chứng) và nhóm 2 (nhóm 
thực nghiệm), trong đó chất lượng của các nhóm là tương đương, phần lớn là học 
sinh có học lực trung bình và yếu. 
 2. Xác định bài dạy và mục tiêu của bài: 
 Mục tiêu của bài dạy chính là cái đích của bài học cần đạt tới một cách cụ 
thể, mục tiêu phải định rõ được các công việc và mức độ hoàn thành của học sinh về 
kiến thưc, kĩ năng, thái độ. Để xác định được mục tiêu, cần phải đọc kĩ sách giáo 
khoa, kết hợp với các tài liệu tham khảo để tìm hiểu nội dung của bài và cái đích cần 
đạt tới của mỗi nội dung theo yêu cầu của bài thực hành. 
 Trong số các bài thực hành, tôi xin chọn và trình bày 1 bài tiêu biểu, gồm 
cả ba nội dung thực hành: vẽ biểu đồ, rút ra nhận xét và phân tích bảng số liệu rút ra 
nhận xét, sử dụng atlat địa lý để giải thích một hiện tượng cụ thể. 
Bài 29 (Chương trình chuẩn) – (Bài 26 – Hướng dẫn dạy học địa lý lớp 12 
Giáo dục thường xuyên). 
Thực hành: 
Vẽ biểu đồ, nhận xét và giải thích sự chuyển dịch cơ cấu công nghiệp. 
Mục tiêu của bài thực hành này là: 
- Rèn luyện cho học viên các kĩ năng: 
+ Biết lựa chọn loại biểu đồ phù hợp, tính toán (xử lý số liệu) và vẽ biểu đồ. 
+ Phân tích bảng số liệu để rút ra những nhận xét cần thiết rồi giải thích vê sự 
chuyển dịch cơ cấu công nghiệp. 
- Kiến thức: 
+ Củng số kiến thức đã học về ngành công nghiệp Việt nam. 
+ Bổ sung kiến thức về cơ cấu và sự chuyên dịch cơ cấu ngành công nghiệp. 
3. Lựa chọn kiến thức và kĩ năng cơ bản của bài học: 
 Việc lựa chọn kiến thức, kĩ năng cơ bản của bài học là rất cần thiết đối với 
tất cả giáo viên khi thiết kế bài dạy. Yêu cầu lựa chọn kiến thức, kĩ năng cơ bản vừa 
phải đảm bảo tính khoa học lại phải vừa sức đối với học viên, đảm bảo cho học viên 
lĩnh hội kiến thức vững chắc và phát triển toàn diện. 
 Bài thực hành: “Vẽ biểu đồ, nhận xét và giải thích sự chuyển dịch cơ cấu 
công nghiệp” gồm có ba bài tập với những kiến thức và kĩ năng cụ thể như sau: 
 4 
Bài tập 1. 
Về kiến thức: 
 Học viên trình bày được sự chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp 
phân theo thành phần kinh tế của nước ta giai doạn 1996 – 2005. 
Về kĩ năng: 
- Học viên biết cách tính và tính được cơ cấu giá trị sản xuất ngành công 
nghiệp. 
- Học viên biết cách vẽ và vẽ được biểu đồ hình tròn. 
Bài tập 2. : Học viên biết được 
Về kiến thức: 
- Cơ cấu và xu hướng chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp phân theo vùng 
lãnh thổ. 
Về kĩ năng: 
 Học viên phân tích được sự chuyển dịch cơ cấu công nghiệp theo lãnh thổ ở 
nước ta từ năm 1996 đến năm 2005. 
Bài tập 3: Học viên phải biết: 
Kiến thức: 
 Đông nam bộ có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển công nghiệp (vị trí 
địa lý, tài nguyên thiên nhiên và kinh tế – xã hội). 
Kỹ năng: 
Đọc át lát địa lý Việt nam, dựa vào át lát để giải thích nguyên nhân của một 
hiện tượng địa lý cụ thể là vì sao Đông nam bộ có sự phát triển mạnh vê công 
nghiệp. 
4. Xác định và lựa chọn đồ dùng dạy học: 
 Để đạt hiệu quả cao, giáo viên dựa trên cơ sở nội dung kiến thức, lựa chọn 
đồ dùng dạy học thích hợp. Phương tiện (đồ dùng) dạy học được coi là chỗ dựa cho 
hoạt động trí tuệ của học viên, góp phần phát huy năng lực tư duy củahọc viên, đồng 
thời là cơ hội để học viên rèn luyện và phát triển tư duy, hình thành tri thức, biểu 
tượng về sự vật, hiện tượng địa lí một cách rõ ràng, trực quan hơn, phù hợp hơn với 
năng lực của học viên trung tâm GDTX. 
 Căn cứ vào nội dung kiến thức và yêu cầu kĩ năng cần rèn luyện, tôi xác 
định bài thực hành này cần có các bảng số liệu, biểu đồ và phương tiện sau đây: 
- Bảng số liệu: 
+ Bảng 1. Giá trị sản xuất công nghiệp phân theo thành phần kinh tế (Giá thực tế - 
đơn vị: tỉ đồng) - (Bảng 29.1. Sách giáo khoa địa lý 12 NXB giáo dục năm 2008). 
+ Bảng 2. Kết quả tính tốc cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp phân theo thành phần 
kinh tế (đơn vị: %) - Là kết quả tính từ 1). 
+ Bảng 3. Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp phân theo vùng lãnh thổ 
(Đơn vị: %) Là bảng 29.2. Sách giáo khoa địa lý 12 NXB giáo dục năm 2008). 
- Hình vẽ: 
 5 
+ Hình 1. Biểu đồ cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp phân theo thành phần kinh tế 
– (tự vẽ). 
+ Hình 2. Biểu đồ cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp phân theo vùng lãnh thổ - (tự 
vẽ). 
+ Hình 3. Bản đồ: Công nghiệp chung - (Hình 26.2. Sách giáo khoa địa lý 12 NXB 
giáo dục năm 2008) 
- Máy tính và máy chiếu 
5. Xác định các hình thức tổ chức dạy học: 
 Tuỳ thuộc vào mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học, điều kiện và 
phương tiện, đối tượng dạy học mà lựa chọn hình thức tổ chức phù hợp. Các hình 
thức tổ chức này được phối hợp chặt chẽ trong tiết dạy, phù hợp với từng nội dung 
của bài học. 
 Đối với bài thực hành này, tôi chọn hình thức tổ chức chủ yếu là dạy học 
trong phòng theo đơn vị lớp. 
6. Xác định các phƣơng pháp dạy học: 
 Phương pháp dạy học có một vị trí quan trọng trong thiết kế bài dạy học, vì nó 
quyết định đến việc thực hiện mục tiêu và chất lượng dạy học. Việc xác định 
phương pháp cần căn cứ vào mục tiêu, nội dung dạy học, khả năng nhận thức, đặc 
điểm đối tượng học viên, điều kiện cơ sở vật chất phục vụ cho việc dạy học. 
 Phương pháp thích hợp để dạy bài thực hành này là: Phương pháp đàm thoại 
7. Thiết kế các hoạt động dạy học: 
 Căn cứ vào các đơn vị kiến thức cụ thể, phương tiện dạy học hiện có để 
thiết kế các hoạt động dạy học phù hợp. Vì vậy, bài thực hành này, tôi chọn hai hình 
thức tổ chức hoạt động cho học viên, đó là hoạt động cá nhân/lớp và hoạt động 
nhóm. 
II- CÁC BIỆN PHÁP ĐỂ TỔ CHỨC THỰC HIỆN. 
 1. Thiết kế bài dạy và chuẩn bị đồ dùng dạy học: 
 Dựa trên cơ sở các mục tiêu đã xác định, các phương pháp đã lựa chọn, 
giáo viên thực hiện việc thiết kế bài dạy và chuẩn bị các phương tiện cần thiết theo 
kế hoạch. 
Các nội dung về mục tiêu, phương pháp, phương tiện đã được nêu ở phần 
trên, trong khuôn khổ đề tài này, tôi không giới thiệu toàn bộ phần thiết kế bài giảng 
mà chỉ giới thiệu về các phương tiện cần thiết mình đã chuẩn bị và các biện pháp cụ 
thể trong việc tổ chức thực hiện một số hoạt động dạy học nhằm giúp học viên biết 
cách và làm được bài thực hành theo yêu cầu. 
 Đồ dùng dạy học trong bài 29 (thực hành) gồm: 
- Bảng số liệu: 
+ Bảng 1. Giá trị sản xuất công nghiệp phân theo thành phần kinh tế (Giá 
thực tế - đơn vị: tỉ đồng) - (Bảng 29.1. Sách giáo khoa địa lý 12 NXB giáo dục năm 
2008). 
 6 
+ Bảng 2. Kết quả tính tốc cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp phân theo 
thành phần kinh tế (đơn vị: %) - Llà kết quả tính từ 1). 
+ Bảng 3. Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp ph