SKKN Rèn luyện kĩ năng về cách làm bài văn nghị luận Văn học Lớp 9 có hiệu quả

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
RÈN LUYỆN KĨ NĂNG VỀ CÁCH LÀM 
BÀI VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC LỚP 9 
CÓ HIỆU QUẢ 
Lời nói đầu 
Trong chương trình Ngữ văn THCS , phân môn Tập làm văn đối với 
học sinh vùng sâu vùng xa nói chung và những vùng tuy gọi là ở vùng giữa 
nhưng không có điều kiện vì xa trường, xa trung tâm xã đó là điều hết sức 
khó khăn cho học sinh có điều kiện hoàn cảnh như vậy. 
Nghị luận văn học nhằm hình thành, phát triển khả năng lập luận chặt chẽ, 
trình bày những lí lẽ, dẫn chứng một cách sáng sủa giàu sức thuyết phục khi 
bày tỏ ý kiến bản thân về một tác phẩm văn học nào đó . 
 Để viết được bài văn hay đòi hỏi học sinh cần phải có kiến thức văn học và 
kĩ năng cơ bản khi viết bài . Nhưng kiến thức và kĩ năng cơ bản đó có từ 
đâu? Đó chính là từ những bài giảng , từ sự hướng dẫn của giáo viên và từ 
cách cảm thụ của học sinh. 
Vì vậy, qua thực tế giảng dạy.Tôi mạnh dạn trình bày một số kinh nghiệm 
của bản thân trong việc rèn luyện cho học sinh viết bài văn nghị luận văn 
học lớp 9. 
A-Đặt vấn đề 
I- Lí do chọn đề tài 
Nghị luận văn học là một kiểu bài khó so với văn nghị luận nói riêng 
và phân môn tập làm văn nói chung. Kiểu bài này đòi hỏi học sinh phải có 
năng lực phân tích , đánh giá từ khái quát đến cụ thể, có sự hiểu biết về xã 
hội, về văn học, về lịch sử ... và đặc biệt là kĩ năng trình bày . 
Nhưng đối với học sinh THCS đặc biệt là học sinh ở những vùng không 
được thuận lợi thì kĩ năng viết văn của các em còn nhiều hạn chế : Bài viết 
rời rạc, khô khan, dùng câu dùng từ chưa chính xác, bố cục chưa rõ ràng , 
lập luận chưa có sức thuyết phục , vốn từ nghèo nên diễn đạt lủng củng tối 
nghĩa ,dài dòng, không thoát ý, mắc nhiều lỗi chính tả. 
Từ thực trạng trên , tôi đã tìm tòi, học hỏi bạn bè, đồng nghiệp và mạnh dạn 
đưa ra sáng kiến kinh nghiệm : Rèn luyện kĩ năng về cách làm bài 
văn nghị luận văn học lớp 9 có hiệu quả 
II- Nhiệm vụ của đề tài 
Người giáo viên cần cung cấp giúp cho học sinh nắm chắc những 
kiến thức cơ bản về văn nghị luận nói chung và nghị luận văn học nói riêng. 
Từ đó hướng dẫn rèn luyện cho các em kĩ năng từ viết đúng, dần dần hướng 
tới bài viết hay, có ý tứ sâu xa, lời lẽ ngắn gọn, hàm súc, bài viết mạch lạc, 
gợi cảm và có sức thuyết phục . 
III- Đối tượng nghiên cứu 
Để thực hiện đề tài tôi đã chọn đối tượng học sinh lớp 9 do tôi trực tiếp 
giảng dạy và đứng lớp 
IV-Phương pháp nghiên cứu 
Phương pháp hướng dẫn thực hành , luyện viết là chủ yếu. 
B-Nội dung nghiên cứu 
I-Vài nét về đối tượng nghiên cứu 
Hai lớp 9 do tôi trực tiếp giảng dạy và đứng lớp gồm 73 em nhưng 
do điều kiện của một số em ở xa trường học ( đặc biệt là ở xóm An Lạc 
vùng xa nhất của xã Lộc Thủy), hoàn cảnh thì khó khăn mà lại xa trung tâm 
nên nhận thức của các em về việc học nói chung và bộ môn Ngữ văn nói 
riêng còn nhiều hạn chế. Do đó việc cảm thụ về văn chương và kĩ năng viết 
văn còn rất nhiều khó khăn. Hầu hết học sinh rất ngại học môn Ngữ văn 
nhất là phân môn Tập làm văn. Theo các em đây là môn học " Vừa khô , 
vừa khó, vừa khổ ". Bởi vì các học sinh có vốn từ quá yếu, quá thiếu , nhiều 
em còn ngại suy nghĩ, không chịu khó tham khảo sách báo nên để có một 
bài văn với nội dung phong phú, lập luận chặt chẽ, sắc sảo thì quả là rất khó 
đối với học sinh mà đặc biệt là các em có điều kiện hoàn cảnh như vậy. 
 II- Những thuận lợi và khó khăn 
1. Thuận lợi 
* Giáo viên 
 - Trong quá trình giảng dạy tôi luôn được Ban giám Hiệu nhà trường tạo 
điều kiện quan tâm giúp đỡ . Trường có đội ngũ giáo viên có năng lực trình 
độ vững vàng trong chuyên môn nghiệp vụ . 
 - Cơ sở vật chất của nhà trường tương đối ổn định. 
 - Nhà trường đã trang cấp số máy vi tính cho phòng Tin học với 3 em/ 
máy. 
* Học sinh 
 - Đa số các em ngoan ngoãn , có ý thức học hỏi và có sự cố gắng trong 
học tập. 
 - Các em được cung cấp đủ sách giáo khoa vở viết. 
2. Khó khăn 
* Giáo viên : 
Tài liệu nghiên cứu ,tham khảo của bộ môn tuy là phong phú nhưng chưa 
đáp ứng được những nội dung đặc trưng bộ môn. Giáo viên có nhiều kinh 
nghiệm nhưng việc ứng dụng công nghệ thông tin còn nhiều hạn chế. 
* Học sinh : 
Chủ yếu là học sinh con em trong địa bàn xã nhưng một số ở vùng xa trung 
tâm như ở xóm An Lạc, nghề chính của bố mẹ là đánh cá và làm nông nên 
thiếu nhận thức và ít quan tâm về việc học của con em mình, đời sống kinh 
tế còn hạn hẹp . Do vậy các em không có điều kiện để mua tài liệu tham 
khảo , trang bị kiến thức cho bài viết . 
Học sinh thường xuyên sử dụng tiếng địa phương trong giao tiếp hàng ngày 
nên vốn ngôn ngữ phổ thông rất hạn chế , kĩ năng diễn đạt còn yếu. 
III. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn. 
1. Cơ sở lí luận 
- Thể loại văn nghị luận là một trong những nội dung quan trọng của môn 
Ngữ văn nói chung và phân môn Tập làm văn nói riêng. 
- Bản chất của việc học thể loại nghị luận là người viết thường vận dụng 
nhiều thao tác, kĩ năng( giải thích, chứng minh, phân tích, bình giảng...) để 
từ đó giúp các em biết trình bày một cách có lí lẽ, hấp dẫn những cảm nhận, 
suy nghĩ, đánh giá của mình về một vấn đề văn học. 
- Học làm văn nghị luận cũng như mọi loại hình học tập khác là phải biết 
xây dựng từ sự hiểu biết cơ bản đến các mức độ cao. 
- Trong khi rèn luyện kĩ năng cách làm bài văn nghị luận văn học thì mỗi 
một giáo viên cần chú ý phát huy, động viên tích cực sự sáng tạo của từng 
học sinh chứ không được gò ép theo những khuôn mẫu. 
- Chúng ta cần xác định đây là tiết dạy học rèn luyện, rèn phương pháp, kĩ 
năng làm văn 
Chứ không phải là giảng văn. Vì thế cần tránh sa vào bình giảng và phân 
tích một tác phẩm cụ thể. 
2. Cơ sở thực tiễn 
 Trước khi thực hiện phương pháp trên, tôi đã tiến hành kiểm tra tình hình, 
thực trạng của học sinh bằng bài kiểm tra, khảo sát chất lượng đầu năm, cụ 
thể kết quả như sau: 
Tổng số học 
sinh 73 em 
Giỏi Khá Trung bình Yếu 
01/73 =1.4% 15/73 
=20.5% 
34/73 
=46.6% 
23/73 
=31.5% 
C- Tổ chức thực hiện 
 Để học sinh có kĩ năng viết bài văn nghị luận văn học yêu cầu người 
giáo viên cần phải truyền thụ đúng , đầy đủ, chính xác để học sinh nắm 
vững kiến thức cơ bản về 2 kiểu bài: Nghị luận về một tác phẩm truyện 
(hoặc đoạn trích) và Nghị luận về một đoạn thơ , bài thơ 
Trên cơ sở đó giáo viên tiếp tục hướng dẫn chi tiết cụ thể hơn cách khai 
thác chi tiết và phương thức diễn đạt cho học sinh để bài văn đạt kết quả tốt 
nhất . 
I- Những kiến thức cơ bản 
Nắm vững kiến thức cơ bản về khái niệm nghị luận văn học nói 
chung và nghị luận về một tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích ) ; Nghị luận 
về một đoạn thơ ,bài thơ nói riêng . 
 - Biết tìm hiểu đề ,tìm ý 
 - Biết lập dàn ý từ đại cương đến chi tiết 
 - Biết dựng đoạn và liên kết đoạn văn 
II- Hướng dẫn học sinh viết bài văn hay 
 Muốn học sinh viết bài văn nghị luận từ đạt yêu cầu đến hay giáo viên 
cần hướng dẫn học sinh chú ý thoả mãn các điều kiện sau: 
1. Xác định đúng nội dung yêu cầu của đề: 
 Đối với kiểu bài nghị luận về một tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) cần 
xác định yêu cầu cụ thể của đề bài là loại bài gì? (bàn về nhân vật trong tác 
phẩm (hoặc đoạn trích) ; Bàn về nội dung của tác phẩm ( hoặc đoạn trích ) 
bàn về nghệ thuật của tác phẩm (hoặc đoạn trích ) hay bàn về đề tài của tác 
phẩm (hoặc đoạn trích) 
Trên cơ sở đó mà tiến hành tiếp nội dung các bước sau: 
 - Đối với kiểu bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần phải xác định 
phạm vi đối tượng mà đề yêu cầu (Nghị luận về một bài thơ hay một đoạn 
thơ ) .Cần xác định được đề tài và nội dung của đề bài . Hướng nghị luận 
(do đề quy định hay do người viết lựa chọn ) 
 -Cần hiểu đúng ,đầy đủ nội dung yêu cầu của đề , tránh sai lạc ,xác định 
được giới hạn phạm vi yêu cầu của đề (chứng minh ,bình luận , giải thích 
hay phân tích...) Để từ đó lựa chọn lí lẽ ,dẫn chứng cụ thể ,tiêu biểu cho bài 
làm . 
 -Đưa đối tượng phải bàn bạc (nhân vật , chủ đề , nội dung, nghệ thuật .....) 
gắn câu hỏi tìm ý để có những ý kiến cụ thể (Điều nổi bật nhất ,nét tiêu 
biểu cụ thể? Chi tiết nào biểu hiện ? ý nghĩa xã hội như thế nào ? Giá trị 
tiêu biểu ra sao ? 
 -Đối với từng đối tượng phải bàn cần có thêm những dạng câu hỏi tìm ý 
phù hợp 
2. Hiểu rõ hoàn cảnh sáng tác tác phẩm 
 Hoàn cảnh sáng tác tác phẩm có vai trò rất quan trọng khi cần đánh giá 
nhận xét một tác phẩm văn học . Đặt tác phẩm vào hiện thực xã hội lúc đó , 
ta sẽ hiểu rõ và nhìn nhận đúng hơn về tâm trạng, hành động suy nghĩ của 
nhân vật trong một tác phẩm (hoặc đoạn trích ) hay tình cảm ,cảm xúc của 
nhân vật được thể hiện trong một bài thơ .Từ đó có thể làm rõ các vấn đề : 
Tại sao đối tượng lại có hành động ,suy nghĩ như vậy ? Hành động suy nghĩ 
đó bộc lộ tâm trạng cảm xúc như thế nào ? Tâm trạng cảm xúc đó nói lên 
phấm chất gì của đối tượng . 
VD: Khi làm bài văn nghị luận với đề : Những đặc sắc trong bài thơ 
"Viếng Lăng Bác" của Viễn Phương . 
 Học sinh cần phải nắm rõ hoàn cảnh sáng tác bài thơ là : Năm 1976, 
sau khi cuộc kháng chiến chống Mĩ kết thúc thắng lợi ,đất nước thống nhất 
,lăng Chủ Tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh thành,Viễn Phương ra thăm 
miền Bắc, vào lăng viếng Bác Hồ .Bài thơ Viếng Lăng Bác được viết trong 
dịp đó và in trong tập " Như mây mùa xuân " (1978) . Để thấy được lòng 
thành kính , niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ và tấm lòng của đồng bào 
miền Nam đối với Bác. Cùng với giọng điệu trang trọng và tha thiết , nhiều 
hình ảnh ẩn dụ đẹp và gợi cảm ngôn ngữ bình dị mà cô đúc ta thấy được 
mong muốn của người con miền Nam là được ở gần Bác mãi mãi, muốn 
làm vui làm khuây , làm vợi nỗi vắng vẻ trong lăng của con người đã suốt 
đời hi sinh cho sự nghiệp giải phóng dân tộc ,con người lúc sinh thời đã 
dành trọn tình thương yêu cho mọi tầng lớp nhân dân , đặc biệt cho đồng 
bào miền Nam ruột thịt . 
3. Xác định luận điểm rõ ràng 
Có luận điểm rõ ràng, bài văn sạch sẽ mạch lạc, các ý trình bày không bị 
chồng chéo ,lủng củng .Khi triển khai các luận điểm sẽ dễ tìm luận cứ, luận 
chứng và lí lẽ. Để có lu