SKKN Xây dựng câu hỏi theo hướng phát huy năng lực tự lực của học sinh trong dạy học các Bài 12,13,14,16 - Sinh học 6 ở Trường THCS

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
" XÂY DỰNG CÂU HỎI THEO HƯỚNG 
PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ LỰC CỦA 
HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CÁC BÀI 
12, 13, 14, 16 - SINH HỌC 6 
Ở TRƯỜNG T RUNG HỌC CƠ SỞ " 
HảI dương, tháng 10 – 2005 
Lời cảm ơn 
 Bài tập tốt nghiệp “Xây dựng câu hỏi theo hướng phát huy năng lực tự học 
của học sinh khi dạy học bài 12, 13, 14, 16 - Sinh học 6 - THCS” được hoàn 
thành dưới sự hướng dẫn nhiệt tình trực tiếp của thầy giáo PGS-TS Nguyễn 
Đức Thành , sự cộng tác nhiệt thành của các thầy cô giáo giảng dạy bộ môn 
sinh học trong huyện Kim Thành, các anh chị em sinh viên lớp đai học Sinh-
KTNN khoá 2 Hải Dương và các đồng nghiệp khác. Tác giả của bài tập xin 
chân thành cảm ơn thầy giáo PGS-TS Nguyễn Đức Thành , các thầy cô giáo 
giảng dạy bộ môn sinh học, các anh chị em sinh viên và các đồng nghiệp khác 
đã tạo diều kiện giúp dỡ. 
 Tuy nhiên do giới hạn về thời gian, năng lực của bản thân và những điều 
kiện khách quan khác nên không trành khái những thiếu xót trong bài tập, Kính 
mong thầy giáo PGS-TS Nguyễn Đức Thành , các thầy cô giáo giảng dạy bộ 
môn sinh học, các đồng nghiệp khác tiếp tục giúp đỡ , đóng góp ý kiến để bài 
tập ngày càng hoàn thiện hơn nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, 
thực hiện tốt mục tiêu giáo dục của Đảng và nhà nước "Nâng cao dân trí, bồi 
dưỡng nhân lực, đào tạo nhân tài", thực hiện hoàn thành công nghiệp hoá, hiện 
đại hoá đất nước. 
Hải Dương, Ngày 03 tháng 10 năm 2005 
 Sinh viên 
Trần Anh Công 
Bảng chữ viết tắt: 
+ Phát huy năng lực tự lực: PHNLTL. 
+ Học sinh: HS. 
+ Giáo viên: GV. 
+ Sinh học 6: SH6. 
+ Trung học cơ sở: THCS. 
+ Nội dung: ND. 
+ Xây dựng: XD. 
+ Sư phạm: SP. 
+ Câu hỏi: CH. 
Mục lục 
Lời cảm ơn ......................................................................................................... 2 
Mục lục .............................................................................................................. 4 
Phần I - mở đầu .................................................. Error! Bookmark not defined. 
1. LÝ do chọn đề tài. ....................................................................................... 6 
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 8 
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................. 8 
4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 8 
Phần II: Kết quả nghiên cứu ............................................................................... 9 
1. Hệ thống hoá những cơ sở lý thuyết của việc xây dựng CH theo hướng phát 
huy năng lực tự lực của học sinh ....................................................................... 9 
1.1 Khái niệm về Câu hỏi ............................................................................ 9 
1.2 Vai trò của câu hỏi ................................................................................. 9 
1.3 Các loại câu hỏi ................................................................................... 10 
1.4 Các loại CH phát huy năng lực tự lực. ................................................. 12 
2. Phân tích tiềm năng xây dựng CH theo hướng PHNLTL trong các bài 13, 
14, 16, 18 - SH6 ............................................................................................ 13 
3. Thực trạng xây dựng câu hỏi. .................................................................... 16 
3.1 Cách tiến hành điều tra. ....................................................................... 16 
3.2 Kết quả ................................................................................................ 16 
3.3 Nhận xét kết quả: ................................................................................. 17 
3.4 Nguyên nhân của thực trạng trên. ........................................................ 17 
4. Xây dựng câu hỏi ...................................................................................... 17 
4.1 Cấu trúc của câu hỏi ............................................................................ 17 
4.2 Yêu cầu sư phạm của Câu hỏi .............................................................. 18 
4.3 Quy trình xây dựng câu hỏi theo hướng PHNLTL của HS ................... 19 
5. Xây dựng Câu hỏi để dạy bài 13, 14, 16, 18. ............................................. 21 
5.1 Xây dựng các Câu hỏi để dạy bài 13: Cấu tạo ngoài của thân. ............. 21 
5.2 Các Câu hỏi để dạy bài 14 - Thân dài do đâu ? .................................... 23 
5.3 Các Câu hỏi để dạy bài 16 - Thân to ra do đâu ? .................................. 24 
5.4 Các câu hỏi để dạy bài 18 - Biến dạng của Thân .................................. 21 
6. Xác định hiệu quả của những Câu hỏi đã đề xuất ...................................... 25 
6.1 Phương pháp xác định.......................................................................... 25 
6.2 Kết quả sau khi điều tra ....................................................................... 25 
6.3 Lời bình ............................................................................................... 26 
Phần III: KếT LUậN Và KIếN NGHị ............................................................... 27 
1. Kết luận: ................................................................................................... 27 
2. Kiến nghị. ................................................................................................. 27 
TàI liệu tham khảo ........................................................................................... 28 
1. LÝ do chọn đề tài. 
 1.1 Xuất phát từ chủ trương đổi mới phương pháp dạy học. 
Trong tình hình xã hội hiện nay, với sự bùng nổ của thông tin, khoa học 
phát triển như vũ bão đã tác động mạnh mẽ và làm thay đổi lớn lao đến các lĩnh 
vực của đời sống xã hội. Trước yêu cầu đổi mới của thời đại, đòi hỏi phải đổi 
mới mục tiêu, phương pháp dạy học để giải quyết vấn đề cấp bách đặt ra. Việc 
cải tiến và đổi mới phương pháp dạy học luôn luôn được Đảng và nhà nước ta 
quan tâm. Cụ thể được khẳng định trong nghị quyết trung ương 4 khóa II, nghị 
quyết trung ương 2 khóa III và được pháp chế trong luật Giáo dục - Điều 24.2. 
Thực hiện chủ trương đổi mới của Đảng, ngành giáo dục và đào tạo nước ta 
đang tiến hành cuộc cách mạng cải cách giáo dục trên cả ba mặt: mục tiêu nội 
dung và phương pháp. Mục tiêu của giáo dục đã thay đổi phù hợp với yêu cầu 
của thời đại. Nội dung và chương trình trong SGK cũng dã và đang tiếp tục được 
thay đổi. Trước đay luật giáo dục coi SGK là pháp lệnh, điều đó đã buộc giáo 
viên không pháp huy được tính tích cực, tự lực của học sinh. Hiện nay SGK, 
SGV  là phương tiện dạy học, giáo viên có thể thay đổi thông tin một cách hợp 
lÝ, kết hợp với phương pháp dạy học để pháp huy, năng lực tư duy sáng tạo, tích 
cực của học sinh, làm cho học sinh làm việc nhiều hơn, suy nghĩ tập trung hơn. 
Đồng thời phải tác động đến tâm tư, tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập 
cho học sinh. 
Như vậy đổi mới phương pháp dạy học không chỉ đơn thuần là dạy những 
vấn đề gì mà còn phải dạy như thế nào. Phải dạy cho học sinh phương pháp tự 
học, phát huy cao độ năng lực tự học của học sinh đáp ứng được mục tiêu giáo 
dục đề ra. Vì vậy đổi mới phương pháp dạy học theo hướng đề cao vai trò chủ 
thể hoạt động của học sinh trong học tập là một vấn đề cấp thiết và hoàn toàn 
phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. 
 1.2 Xuất phát từ vai trò của việc xây dựng CH. 
Để hình thành kiến thức, kỹ năng, thái độ và phát huy năng lực tự lực 
(PHNLTL) tích cực của học sinh có nhiều phương pháp dạy học khác nhau và có 
nhiều biện pháp thực hiện. Một trong những biện pháp có hiệu quả là giáo viên 
xây dựng hệ thống câu hỏi theo hướng phát huy năng lực tự lực của học sinh. 
Khi soạn giáo án việc xây dựng câu hỏi được giáo viên thường xuyên tiến hành 
và tiến hành ở hầu hết các chương, bài với nhiều môn học khác nhau. Mang lại 
kết quả cao trong việc thực hiên mục tiêu của mỗi phần, mỗi bài, mỗi 
chươngViệc xây dựng câu hỏi trong mỗi nội dung là công cụ đắc lực, là 
phương tiện sư phạm hữu hiệu thúc đẩy hoạt động nhận thức của học sinh, xây 
dựng câu hỏi tốt, tạo điều kiện tốt để bài dạy thành công. Việc thường xuyên xây 
dựng và sử dụng câu hỏi sẽ đưa học sinh vào những tình huống có vấn đề cần 
giải quyết, mà muốn giải quyết được những vấn đề đó học sinh phải tích cực vận 
động linh hoạt, sáng tạo những kiến thức đã có để trả lời. 
Vì vậy tăng cường xây dựng câu hỏi là việc làm cần thiết và cấp bách đối 
với mỗi giáo viên hiện nay. 
 1.3 Xuất phát từ tiềm năng xây dựng CH đối với các bài 12, 13, 14, 16 - 
SH6 
 Nội dung chương trình sinh học 6 nói chung. Đặc biệt là các bài12, 13, 14, 
16 được trình bày theo cách tạo thuận lợi cho việc đổi mới phương pháp dạy học 
tăng cường hoạt động tích cực của học sinh, cấu trúc bài rất chặt chẽ vừa đảm 
bảo tính hệ thống, vừa mang tính kế thừa, phù hợp với trình độ nhận thức của 
học sinh. 
Với hệ thống kiến thức có mối liên hệ chặt chẽ như vậy giáo viên có thể 
xây dựng được hệ thống câu hỏi một cách phù hợp, đa dạng, phù hợp với trình 
độ nhận thức của nhiều đối tượng học sinh. Vì vậy để nâng cao chất lượng dạy 
học thì biện pháp xây dựng câu hỏi là rất phù hợp và có tiềm năng lớn, có tính 
khả thi cao. 
 1.4 Xuất phát từ thực tiễn xây dựng CH của giáo viên hiện nay. 
Từ thực tiễn giảng dạy kết hợp với dự giờ của đồng nghiệp tôi nhận thấy 
hiện nay giáo viên đã và đang đổi mới phương pháp dạy học thể hiện ở cả khâu 
soạn bài và lên lớp. Tuy vậy muốn đổi mới phương pháp thì cần có những biện 
pháp cụ thể thì giáo viên còn lúng túng đặc biệt là biện pháp xây dựng câu hỏi, 
giáo viên thường sử dụng những câu hỏi có sẵn, nhiều khi chưa sát với đối tượng 
học sinh, không kích thích phát huy được năng lực tự lực sáng tạo của học sinh, 
chưa định hướng vào giải quyết các vấn đ