SKKN Vận dụng linh hoạt các phương pháp và sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học Lịch sử ở Trường THCS

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
VẬN DỤNG LINH HOẠT CÁC 
PHƯƠNG PHÁP VÀ SỬ DỤNG 
CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG 
DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG 
THCS 
I.ĐẶT VẤN ĐỀ 
1.Cơ sở lí luận. 
Đổi mới phương pháp dạy học là yêu cầu của toàn cầu hiện nay. Đối với 
nước ta, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển con người mới toàn diện, 
có tri thức, có học vấn, có năng lực tư duy hành động, có khả năng tiếp thu được 
những tinh hoa của các nước trên thế giới để xây dựng đất nước giàu mạnh. Vì 
thế, Luật Giáo dục nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam qui định: 
“Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy 
sáng tạo của người học, bồi dưỡng lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”. Nghị 
quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng cũng nêu rõ: “Để đáp ứng 
yêu cầu về con người và nguồn nhân lực là nhân tố quyết định sự phát triển đất 
nước trong thời kì công nghiệp hoá hiện đại hoá, cần tạo chuyển biến cơ bản 
toàn diện về giáo dục và đào tạođổi mới phương pháp dạy và học phát huy tư 
duy sáng tạo và năng lực đào tạo của người học, coi thực trạng thực hành, thực 
nghiệm, ngoại khoá làm chủ kiến thức, tránh nhồi nhét học vẹt, học chay”. 
Với những yêu cầu đó, cũng như các môn học khác ở trường trung học cơ 
sở (THCS), môn học lịch sử cần phải đổi mới phương pháp dạy học. 
Song khác với các môn học khác ở chỗ, đặc trưng của bộ môn lịch sử là: 
con người không thể tri giác trực tiếp những gì thuộc về quá khứ, mà lịch sử là 
những gì đã diễn ra, là hiện thực quá khứ. Sự kiện lịch sử không phải xuất hiện 
một cách ngẫu nhiên mà nó thuộc điều kiện, hoàn cảnh nhất định và có mối 
quan hệ nhân quả nhất định. Lịch sử đã đi qua nhưng không hoàn toàn biến mất 
mà nó để lại dấu vết kí ức của nhân loại, qua những thành tựu vật chất, qua hiện 
tượng lịch sử, ghi chép của người xưa, qua tên đất tên làng, tên đường phố 
 Với những đặc trưng trên, trong quá trình dạy học lịch sử, người dạy và 
người học phải thường xuyên phải làm việc với nguồn sử liệu dưới nhiều hình 
thức khác nhau. Để giúp học sinh nắm được sự kiện lịch sử, tiếp xúc với nguồn 
sử liệu mà không thấy nhàm chán và phát huy được tính tích cực chủ động của 
học sinh chúng ta phải thực hiện đổi mới phương pháp trong dạy học một cách 
nghiêm túc. 
 Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử không có nghĩa là gạt bỏ, loại trừ, 
thay thế hoàn toàn các phương pháp dạy học truyền thống, hay phải ngoại nhập 
một số phương pháp xa lạ vào dạy học. Mà đổi mới phương pháp là phải biết 
vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học phù hợp với từng bài học cụ thể, 
biết kết hợp nhuần nhuyễn giữa những phương pháp dạy học truyền thống với 
các phương pháp mới tích cực. 
 Cũng do đặc trưng riêng của bộ môn lịch sử, việc tái tạo lịch sử muốn 
sinh động rất cần thiết sử dụng các phương tiện hiện đại trong dạy học. Đưa 
công nghệ thông tin vào dạy học và sử dụng hiệu quả chính là thực hiện thành 
công một khâu trong đổi mới phương pháp dạy học. 
2.Cơ sở thực tiễn. 
Hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường THCS đã 
và đang tiếp tục được thực hiện. Nhưng kết quả học tập lịch sử của học sinh 
trong những năm gần đây vẫn tiếp tục giảm sút, học sinh không quan tâm nhiều 
đến việc học bộ môn lịch sử, mặc dù các giáo viên ở các trường phổ thông nói 
chung, trường THCS nói riêng đã cố gắng tìm tòi, ứng dụng các phương pháp 
mới, ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học. Trong quá trình giảng dạy, tôi 
nhận thấy rằng nguyên nhân dẫn đến tồn tại nêu trên là do việc thực hiện đổi 
mới phương pháp còn chậm chạp, mang tính đối phó. Sự đổi mới chỉ được thực 
hiện trong các giờ dạy, thực tập, thao giảng, thanh tra, kiểm tra mà thôi. Trong 
quá trình dạy học, giáo viên còn rất lười chuẩn bị bài và các phương tiện dạy 
học. Vì vậy, trong bài giảng vẫn còn tình trạng “thầy nói trò nghe”, các phương 
pháp mới mang tính tích cực như nêu vấn đề, chia nhóm hoạt động không được 
thực hiện thường xuyên, đồ dùng và phương tiện dạy học ít được sử dụng, ít vận 
dụng tri thức liên môn và liên hệ thực tiễn để dạy lịch sử. Hơn nữa, trong các giờ 
dạy lịch sử giáo viên chưa vận dụng linh hoạt, nhuần nhuyễn các phương pháp 
dạy học. Việc sử dụng công nghệ thông tin chưa thành thạo, chưa hợp lí, có khi 
lại quá lạm dụng khiến cho giờ dạy trở nên nhàm chán. Vì vậy, học sinh học lịch 
sử một cách thụ động, không hào hứng, thói quen nghe – ghi chép vẫn tồn tại ở 
các em. Có rất nhiều em nắm sự kiện lịch sử một cách mơ hồ, khả năng so sánh, 
phân tích sự kiện ở các em còn kém, không giải quyết được vấn đề lịch sử khi có 
tình huống. 
Trước thực trạng dạy học lịch sử ở trường THCS hiện nay và trước những 
yêu cầu khách quan của đất nước, tôi nhận thấy rõ trách nhiệm của mình cần 
góp một phần công sức vào sự nghiệp giáo dục. Vì vậy tôi đã cố gắng tìm ra 
nguyên nhân của những tồn tại trên và đưa ra giải pháp hiệu quả trong dạy học 
lịch sử ở trường THCS hiện nay. Đó là “Vận dụng linh hoạt các phương pháp và 
sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học lịch sử ở trường THCS”. 
 Để thể hiện những nội dung đề tài nêu trên một cách hoàn chỉnh qua bài 
học lịch sử cụ thể, tôi chọn tiết 20, Bài 13 “Chiến tranh thế giới thứ nhất” (1914 
– 1918) trong chương trình Lịch sử lớp 8 để trình bày. 
II.NỘI DUNG 
1.Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học nhằm nâng cao hiệu quả 
dạy học lịch sử ở trường THCS. 
Như đã trình bày ở trên, hiện nay ở trường THCS còn nhiều giáo viên vẫn 
chưa nắm vững quan điểm đổi mới dạy học. Có người cho rằng đổi mới phương 
pháp chính là thực hiện hoàn toàn phương pháp mới, có người lại thể hiện mình 
nắm vững quan điểm đổi mới là “đổi mới không có nghĩa là gạt bỏ hoàn toàn 
phương pháp truyền thống...” nhưng khi dự giờ của đồng nghiệp lại đánh giá họ 
là “nói nhiều” mặc dù họ chỉ thực hiện hoặc dẫn dắt vấn đề lịch sử mà thôi. 
Để tránh sự tranh cãi và quan trọng nhất là đạt được mục tiêu giáo dục, 
chúng ta cần thống nhất một quan điểm: Đổi mới phương pháp dạy học không 
có nghĩa là gạt bỏ, thay thế hoàn toàn phương pháp truyền thống mà dạy học 
lịch sử là phải biết kết hợp nhuần nhuyễn giữa phương pháp mới hiện đại như: 
giải quyết vấn đề, đóng vai, thảo luận nhóm với phương pháp truyền thống như 
trực quan, thuyết trình, kể chuyện. Và không phải bài học lịch sử nào chúng ta 
cũng thực hiện rập khuôn là thực hiện đầy đủ các phương pháp dạy học trên. Mà 
tuỳ loại bài để lựa chọn các phương pháp thích hợp cho bài đó. Nhưng việc thực 
hiện đổi mới phương pháp trong dạy học lịch sử là phải được thực hiện thường 
xuyên ở tất cả các loại bài mới giúp chúng ta thực hiện thành công mục tiêu giáo 
dục đề ra. 
 Trong quá trình dạy học ở trường THCS tôi nhận thấy rằng: tuy có nhiều 
loại bài lịch sử, nội dung các bài học lịch sử khác nhau và phương pháp dạy học 
lịch sử vô cùng phong phú, nhưng có một số phương pháp sau đây mà giáo viên 
cần tiến hành thường xuyên trong dạy học: 
Trước hết là phương pháp thuyết trình: Bất cứ một bài học lịch sử nào 
chúng ta cũng không thể tránh khỏi việc sử dụng phương pháp này. Bởi do đặc 
trưng của bộ môn là tái tạo lịch sử. Muốn tái tạo lịch sử người giáo viên cần 
sử dụng ngôn ngữ lời nói sinh động giàu hình ảnh để miêu tả, tường thuật, kể 
chuyện, nêu đặc điểm nhân vật, sự kiện lịch sử hoặc dẫn dắt bài, mục bằng sự 
hiểu biết kiến thức lịch sử của mình . 
Ví dụ: Khi dạy Bài 2 “Cách mạng tư sản Pháp (1789 – 1794)” chương trình 
lịch sử lớp 8, giáo viên có thể giới thiệu bài mới như sau: “Cách mạng tư sản đã 
thành công ở một số nước mà chúng ta đã học và tiếp tục nổ ra trong đó nước 
Pháp đạt đến sự phát triển cao. Vì sao cách mạng tư sản nổ ra và phát triển ở 
nước Pháp, cách mạng trải qua những giai đoạn nào, ý nghĩa ra sao? Đó là vấn 
đề chúng ta cần giải quyết hôm nay”. 
Hoặc khi dạy Bài 6 “Các nước châu Phi” ở chương trình lịch sử lớp 9, 
giáo viên có thể minh họa về sự khó khăn của châu Phi hiện nay để làm nổi bật 
sự kiện lịch sử: “Hiện nay châu Phi còn rất khó khăn trong công cuộc xây dựng 
đất nước và phát triển kinh tế xã hội, là châu lục nghèo và kém phát triển nhất 
thế giới. Sản lượng lương thực bình quân đầu người hiện nay chỉ bằng 70% của 
những năm 70. Vào đầu những năm 60, châu Phi không đủ ăn, ¼ dân số đói 
kinh niên. Tỉ lệ dân số của châu Phi cao nhất thế giới, ví dụ: Ruanda 5,2%/năm, 
Ănggôla, Nigiêria, Mali là 5,1%...Tỉ lệ người mù chữ cao nhất thế giới: Ghinê 
70%, Môritani 69%, Marốc 64%..” 
Hay khi dạy Bài 23 “Những cuộc khởi nghĩa lớn trong các thế kỉ VII - 
IX” trong chương trình lịch sử 6, giáo viên có thể nêu đặc điểm nhân vật của 
Mai Thúc Loan “là người có nước da đen, khoẻ mạnh, thông minh”, Phùng 
Hưng là người “vật được hổ” 
Hoặc khi tường thuật diễn biến của các cuộc kháng chiến chống quân xâm 
lược Tống, Nguyên - Mông, Minhtrong chương trình lịch sử lớp 7, giáo viên 
không thể không sử dụng phương pháp thuyết trình. 
Rõ ràng bài học lịch sử nào cũng cần đến phương pháp thuyết trình của 
người giáo viên. Tuy nhiên, chúng ta cũng thấy rằng phương pháp thuyết trình 
luôn đi liền với phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan. 
Chẳng hạn khi dạy học Mục 3: “Chiến thắng Bạch Đằng” thuộc mục III 
“Kháng chiến lần thứ ba chống quân xâm lược Nguyên (1287 – 1288)”, Bài 14 
“Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông Nguyên” trong chương trình 
lịch sử lớp 7. Giáo viên dùng Lược đồ Chiến thắng Bạch Đằng để trình bày diễn 
biến: “Ngày 9/4/1288, đoàn thuyền do Ô Mã Nhi có kị binh hộ tống rút về theo 
sông Bạch Đằng, bấy giờ nước triều dâng cao che lấp cọc sông, một số thuyền 
nhẹ của quân nhà Trần ra khiêu chiến rồi giả vờ thua chạy, giặc cho quân đuổi 
theo, lọt vào trận địa mai phục. Đợi đến lúc triều xuống, từ hai bờ, quân ta đổ ra 
đánh phá, giặc bị đánh bất ngờ hốt hoảng thi nhau tháo chạy, nhiều thuyền bị 
đắm. Giữa lúc đó hàng loạt bè lửa xuôi nhanh theo nước triều đang xuống lao 
vào giặc. Tướng Ô Mã Nhi bị bắt” 
Đồ dùng trực quan trong DHLS cũng vô cùng phong phú: tranh ảnh, phim