SKKN Vài kinh nghiệm đọc – hiểu một số tác phẩm thơ chữ hán của Văn học trung đại Việt Nam trong chương trình Lớp 10 THPT

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
VÀI KINH NGHIỆM ĐỌC – HIỂU 
MỘT SỐ TÁC PHẨM THƠ CHỮ HÁN CỦA 
VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM TRONG 
CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ 
THÔNG 
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
Văn học viết Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX còn gọi là văn học 
trung đại - tồn tại và phát triển trong xã hội phong kiến. Hai thành phần chủ 
yếu của văn học trung đại là văn học chữ Hán và văn học chữ Nôm. Trong 
văn học chữ Hán, dù là thơ hay văn xuôi, trữ tình hay tự sự, chính luận ,ở 
loại hình nào cũng có những thành tựu nghệ thuật to lớn. Một trong những 
thành tựu nghệ thuật đặc sắc là thơ chữ Hán. Trong trường phổ thông, thơ 
chữ Hán của văn học trung đại Việt Nam được giảng dạy từ bậc trung học cơ 
sở (THCS) đến trung học phổ thông (THPT). Nó đã góp phần hình thành 
những phẩm chất tốt đẹp cho thế hệ trẻ, giáo dục cho học sinh lòng yêu 
nước, yêu quê hương thiết tha, lòng nhân ái, nhạy cảm trước cái đẹp, biết 
vượt qua khó khăn, thử thách để vươn tới lý tưởng cao đẹp. 
Thơ chữ Hán là một trong những thành tựu rực rỡ của văn học trung 
đại Việt Nam. Thơ chữ Hán không chỉ đa dạng về đề tài, phong phú về số 
lượng tác phẩm, mà còn đạt đến trình độ nghệ thuật điêu luyện, hình tượng 
thơ hàm súc, ngôn ngữ thơ tinh tế, sáng tạo. Thơ chữ Hán của văn học trung 
đại Việt Nam thể hiện hai nội dung lớn là yêu nước và nhân đạo, phát triển 
theo quy luật vừa tiếp thu và dân tộc hóa tinh hoa văn học nước ngoài, chủ 
yếu là văn học Trung Quốc. Thành tựu của thơ chữ Hán có sự đóng góp của 
những tài năng lớn như: Phạm Ngũ Lão, Pháp Thuận, Nguyễn Trung Ngạn, 
thiền Sư Mãn Giác, Nguyễn Du.Thơ chữ Hán có một giá trị nhân bản rất 
cao, chứa đựng những nỗi niềm mà các nhà thơ gửi gắm. Đó là những tiếng 
lòng của các nhà thơ nên có sức truyền cảm mạnh mẽ, lắng sâu trong lòng 
người, tồn tại mãi với thời gian, còn tỏa sáng đến muôn đời sau. 
Trong trường phổ thông, các tác phẩm thơ chữ Hán giúp cho học sinh 
hiểu biết thêm về lịch sử – xã hội Việt Nam thời kỳ trung đại, tinh thần yêu 
nước, lòng tự hào dân tộc, lòng yêu thương con người bao la, những triết lý 
nhân sinh sâu sắcHọc sinh còn được cung cấp thêm những hiểu biết về cái 
hay, cái đẹp của ngôn từ, hình tượng nghệ thuật, độ súc tích theo hướng “ 
quý hồ tinh bất quý hồ đa” trong nghệ thuật của văn học trung đại. Một bài 
thơ chữ Hán hay gợi mở cho học sinh những tư duy bay bổng, những tình 
cảm lắng đọng, những rung động thấm đẫm tình người, cái đẹp hài hòa về 
nội dung về hình thức của thơ chữ Hán cuốn hút, hấp dẫn học sinh. Nó bồi 
dưỡng cho học sinh năng lực thẩm mỹ, nhạy cảm với cái đẹp, hướng các em 
tới những điều đẹp đẽ tốt lành. Như vậy, người giáo viên ở trường THPT cần 
rèn luyện cho học sinh kỹ năng đọc-hiểu tác phẩm thơ chữ Hán thời kỳ văn 
học trung đại. Hoạt động dạy và học thơ chữ Hán đạt hiệu quả sẽ góp phần 
nâng cao chất lượng môn Ngữ văn ở trường THPT. Thông qua hoạt động 
giảng dạy, kiểm tra, đánh giá, người giáo viên cần trang bị cho học sinh một 
số kỹ năng cần thiết để học sinh cảm thụ tốt một bài thơ chữ Hán của văn 
học trung đại Việt Nam. 
 Từ yêu cầu đổi mới phương pháp, dạy học, phát huy năng lực tư duy 
sáng tạo của học sinh, tôi biên soạn đề tài “Vài kinh nghiệm đọc – hiểu một 
số tác phẩm thơ chữ Hán của văn học trung đại Việt Nam trong chương 
trình lớp 10 trung học phổ thông”, góp một ý kiến nhằm nâng cao năng lực 
đọc – hiểu thơ chữ Hán cho học sinh. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp, 
xây dựng của các đồng nghiệp. 
II. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA 
ĐỀ TÀI: 
1. Thuận lợi: 
- Vấn đề nâng cao chất lượng dạy và học môn Ngữ văn luôn được sự 
quan tâm rộng rãi của các ban ngành, nhà trường, giáo viên và cha mẹ học 
sinh. Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Đồng Nai đã tổ chức các hội nghị chuyên 
đề nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Ngữ văn ở trường trung học 
phổ thông, tổ chức hội giảng cấp tỉnh trong nhiều năm, tuyên dương những 
giáo viên đạt danh hiệu giáo viên giỏi cấp tỉnh. Ban Giám hiệu nhà trường, 
tổ chuyên môn có nhiều đổi mới trong tổ chức các buổi họp tổ chuyên môn, 
không nặng về thủ tục hành chính. 
- Đội ngũ giáo viên trong tổ chuyên môn nhiệt tình, có nhiều kinh 
nghiệm trong giảng dạy, tâm huyết với nghề, luôn đổi mới trong phương 
pháp dạy và học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Ngữ văn. Giáo 
viên trong tổ nhiệt tình tham gia các đợt thao giảng dự giờ, học hỏi kinh 
nghiệm giảng dạy. Nhiều học sinh đạt giải cao trong các kỳ thi học sinh giỏi 
cấp tỉnh. 
- Nhà trường được cung cấp nhiều trang thiết bị: máy chiếu, tranh ảnh, 
đồ dùng dạy học.tạo hứng thú cho học sinh học tập môn Ngữ văn. Nhiều 
giáo viên trong tổ chuyên môn tự làm đồ dùng dạy học, tìm tòi tư liệu phục 
vụ cho việc giảng dạy môn Ngữ văn. 
- Chương trình phân ban đòi hỏi thầy và trò phải sáng tạo trong giảng 
dạy và học tập, phải phát huy tính chủ động, tích cực của học sinh. Giáo viên 
phải đổi mới cách soạn giáo án, thiết kế bài dạy, tổ chức các khâu lên lớp và 
chuẩn bị ở nhà. Nhờ vậy, chất lượng giảng dạy các bộ môn, trong đó có môn 
Ngữ văn ngày càng cao. Tỉ lệ học sinh khá giỏi ngày càng tăng so với năm 
học trước. 
- Học sinh học chương trình phân ban muốn đạt danh hiệu học sinh 
tiên tiến, học sinh giỏi phải cố gắng học tập môn Ngữ văn. 
2. Khó khăn: 
- Trình độ học sinh trong nhà trường nhìn chung tương đối đồng 
đều. Học sinh được tuyển vào lớp 10 trong các năm học đều là các học 
sinh có học lực khá, giỏi. Học sinh có tinh thần ham học hỏi, thông minh, 
sáng tạo. Nhưng trong mỗi lớp học, học lực của học sinh chưa đồng đều. 
Nhiều học sinh ý thức phấn đấu chưa cao, bằng lòng với học lực trung 
bình. Một số học sinh học tập còn lơ là, ham chơi, chưa tập trung nghe 
 giảng, thụ động. Nhiều học sinh dành thời gian cho các môn học khoa học 
tự nhiên, ôn thi vào đại học, môn Ngữ văn chỉ mong đạt điểm trung bình. 
- Chương trình học của học sinh THPT hiện còn nặng nề, kiến thức 
nhiều, quỹ thời gian hạn chế. Giáo viên chưa có điều kiện đào sâu, nâng cao 
kiến thức cho học sinh. 
- Một số giáo viên chưa dành nhiều thời gian và công sức cho việc 
soạn giảng về thơ chữ Hán. Giáo án đánh máy còn có hiện tượng sao chép 
của nhau hoặc lấy nguyên từ trên mạng, ít chỉnh sửa cho phù hợp với tình 
hình học tập của từng trường, với trình độ học sinh của từng lớp. 
- Nhiều học sinh khi soạn bài ở nhà còn chép lại nguyên văn trong 
sách tham khảo, lười suy nghĩ, thiếu sáng tạo, trả lời các câu hỏi theo khuôn 
mẫu có sẵn. Nhiều giáo viên chưa chú ý đến việc ra đề, chưa phân loại chính 
xác học sinh khá, giỏi và trung bình. 
- Một số học sinh còn “học tủ”, “học vẹt”, môn Ngữ văn ở lớp chỉ đạt 
điểm trung bình, nhưng thi học kỳ lại đạt điểm cao do “học tủ” trúng đề. 
- Một số học sinh chưa có hứng thú học thơ chữ Hán do thơ chữ Hán 
không dễ hiểu, học sinh ngại học thuộc lòng bản phiên âm và bản dịch thơ. 
3. Số liệu thống kê: 
Khi thực hiện phương pháp mới trong việc đọc-hiểu tác phẩm thơ chữ 
Hán, chất lượng của học sinh được nâng cao. Nhiều học sinh đạt điểm khá, 
giỏi. 
Kết quả khảo sát trong 3 năm học gần đây (Chấm điểm bài tự luận về 
thơ chữ Hán): 
Năm học 
Số học 
sinh được 
khảo sát 
Điểm dưới 
5- Tỉ lệ 
Điểm trung 
bình- Tỉ lệ 
Điểm khá, 
giỏi- Tỉ lệ 
2009- 2010 42 4- 9,5% 6- 14,3% 32- 76,2% 
2010- 2011 38 1- 2,6% 7- 18,4% 30-79% 
2011- 2012 37 0- 0% 5- 13,5% 32-86,5% 
III. NỘI DUNG ĐỀ TÀI: 
A. Cơ sở lý luận: 
Do quan hệ đặc biệt giữa Việt Nam và Trung Quốc, văn học viết nước 
ta ngay từ buổi đầu ra đời đã chịu ảnh hưởng sâu sắc nhiều yếu tố văn học 
Hán, văn hóa Hán. Từ chữ viết là chữ Hán đến các thế tài sáng tác như thơ 
luật Đường (gồm thất ngôn bát cú, thất ngôn tứ tuyệt) thơ cổ phung, phú, 
truyện, bi, ký Thơ chữ Hán là một thành tựu xuất sắc của văn học trung 
đại Việt Nam. Con đường tiến lên của văn học trung đại là vừa phải tiếp 
 thu, vừa phải Việt hóa, nhằm làm cho văn học trung đại đậm đà tính dân tộc, 
không chỉ trong nội dung mà còn trong cả hình thức. Thơ chữ Hán là thành 
tích quý báu của cha ông ta, được đưa vào giảng dạy ở nhiều cấp học. Vì 
vậy, giúp học sinh có hứng thú học thơ chữ Hán, nâng cao chất lượng đọc – 
hiểu tác phẩm thơ chữ Hán của văn học Việt Nam thời kỳ trung đại là một 
việc rất cần thiết của người giáo viên giảng dạy bộ môn Ngữ văn ở trường 
trung học phổ thông. 
B. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài : 
1. Công việc chuẩn bị cho tiết đọc – hiểu tác phẩm thơ chư Hán: 
1.1. Công việc của người giáo viên : 
- Để nâng cao chất lượng dạy và học thơ chữ Hán, người giáo viên 
phải đầu tư nhiều thời gian và công sức. Người giáo viên phải đọc kỹ phần 
Tiểu dẫn và phần Văn bản. Những kiến thức được truyền đạt cho học sinh 
phải thật chính xác, khoa học từ những nét chính về cuộc đời tác giả, những 
tác phẩm tiêu biểu, hoàn cảnh sáng tác, nội dung và nghệ thuật của văn bản 
 Đặc biệt là phải tìm hiểu ý nghĩa của từ, các điển cố, điển tích. 
- Thiết kế bài học một cách khoa học, phù hợp với thực tiễn giảng dạy 
trong nhà trường, phù hợp với đối tương học sinh. Chuẩn bị hệ thống câu hỏi 
chuẩn bị bài, câu hỏi rèn luyện kỹ năng đọc - hiểu văn bản chữ Hán, câu hỏi 
và bài tập hướng dẫn học sinh tự học ở nhà. Phát hiện, bồi dưỡng học sinh 
khá, giỏi, phát huy năng lực đọc – hiểu văn bản thơ chữ Hán. Chuẩn bị hoạt 
động thảo luận theo tổ nhóm của học sinh. Hệ thống câu hỏi đặt ra để học 
sinh thảo luận phải hướng vào trọng tâm bài học, vào mục tiêu bài học đặt 
ra. Bài học phải đảm bảo chuẩn kiến thức, kỹ năng, không lan man, dàn trải. 
- Người giáo viên nắm vững trọng tâm kiến thức, kỹ năng của bài học, 
chuẩn bị nhuần nhuyễn các khâu lên lớp, sẽ làm chủ được kiến thức, chủ 
động về thời gian, không lúng túng khi gặp tình huống học sinh đặt ra câu 
hỏi đề nghị giáo viên lý giải hoặc nâng cao vấn đề. 
- Người giáo viên có thể tự làm đồ dùng dạy học, tìm thêm tư liệu 
nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy, hoặc phân công học sinh chuẩn bị sơ đồ, 
mô hình