SKKN Thực trạng và những phương pháp rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh Trung học Phổ thông ở bộ môn Ngữ Văn

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG PHƯƠNG PHÁP 
RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC 
SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở BỘ 
MÔN NGỮ VĂN 
Thực trạng và những phương pháp rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh THPT ở bộ môn Ngữ văn 
----------------------------------------------------------------------------------------------
Thực hiện : Nguyễn Thị Hồng – THPT Thanh Bình 
1 
ĐỀ TÀI 
“Thực trạng và những phương pháp rèn luyện kĩ năng sống cho học 
sinh Trung học phổ thông ở bộ môn Ngữ Văn.” 
I. Lời mở đầu: 
Mỗi năm một lần khi “gồng mình” để viết đề tài, chuyên đề, sáng kiến kinh 
nghiệm giữa bao nhiêu bộn bề công việc phải lo toan, đã có lúc tôi thấy muốn 
nghỉ ngơi và “bỏ cuộc” trong hành trình phấn đấu để đạt danh hiệu “Chiến sĩ thi 
đua” hàng năm. 
Thế nhưng rất tình cờ, ngày 06/5/2012, trong một chương trình thời sự của 
Đài truyền hình Việt Nam, tôi được xem một phóng sự nhỏ bàn về “Giáo dục kĩ 
năng sống – Hiệu quả sau 2 năm và những bất cập của nó”. Bất chợt, tôi nảy sinh 
ý định chọn ngay vấn đề này cho đề tài năm 2012 mà trước đó tôi đã tiến hành 
thể nghiệm. 
Từ thực tế đã được tham dự đợt tập huấn do Sở GD Đồng Nai tổ chức 
trong 2 ngày 06 và 07/11/2010 tại Biên Hòa và quá trình 2 năm áp dụng giáo dục 
lồng ghép kĩ năng sống cho học sinh THPT , tôi nhận thấy có nhiều vấn đề đáng 
quan tâm, trăn trở và bàn bạc. Nay trong phạm vi nhỏ hẹp của đề tài, tôi chỉ xin 
được trao đổi cùng đồng nghiệp: “Thực trạng và những phương pháp rèn luyện 
kĩ năng sống cho học sinh THPT ở bộ môn Ngữ Văn”. 
II. Nội dung đề tài: 
1. Cơ sở thực tế 
Trước yêu cầu mới của thời đại và xu hướng phát triển nguồn nhân lực 
phục vụ cho đất nước – xã hội, nền giáo dục Việt Nam đang từng bước đi từ trang 
bị kiến thức sang trang bị những năng lực, kĩ năng sống cần thiết cho học sinh để 
các em có thể thực hiện tốt hơn vai trò, khả năng làm việc, học tập, giao tiếp và 
nâng cao năng lực áp dụng kiến thức học được ở trường lớp vào thực tiễn cuộc 
sống một cách linh hoạt, sáng tạo, chủ động và tích cực, tạo sự hứng thú học tập 
cho học sinh. 
Trong những năm gần đây, ngoài các chương trình Giáo dục bảo vệ môi 
trường; Giáo dục phòng chống HIV/AIDS; Giáo dục phòng chống ma túy; Giáo 
dục dân số sức khỏe – sinh sản vị thành niên Ngành Giáo dục tiếp tục đẩy 
mạnh triển khai thêm việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh. 
Tất cả các chương trình trên đã được Sở GD–ĐT Đồng Nai chúng ta triển 
khai đồng bộ thông qua các đợt tập huấn ngắn ngày cho các Phòng GD–ĐT và 
các trường THPT trên địa bàn tỉnh tham gia. 
Thực trạng và những phương pháp rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh THPT ở bộ môn Ngữ văn 
----------------------------------------------------------------------------------------------
Thực hiện : Nguyễn Thị Hồng – THPT Thanh Bình 
2 
2. Thực trạng của vấn đề 
Thực tế khi tham gia chương trình tập huấn này, dù đã rất nhiệt tình nghiên 
cứu tài liệu, thảo luận nhóm, lên trình bày trước đồng nghiệp nhưng tôi vẫn 
thấy tình hình chung nó như là những buổi “cưỡi ngựa xem hoa” vậy. 
Có nhiều đồng nghiệp hưởng ứng rất nhiệt tình, say mê nghiên cứu, góp ý, 
phối hợp soạn giáo án, thảo luận nhóm, bộc lộ những kĩ năng ứng xử sư phạm dí 
dỏm, hài hước, thông minh rất nhạy bén. Những câu chuyện “nghề nghiệp”, 
những “sự cố” ngoài ý muốn, những tình huống dở khóc dở cười, những cách 
ứng xử và hành vi của học sinh được một số đồng nghiệp hồi tưởng lại và chia sẻ 
thật thú vị. Cũng chính vì thế mà ta cảm thấy cái nghề giáo của mình thật không 
đơn giản và học trò của mình có lúc gây ra lắm phiền toái, rắc rối nhưng cũng dễ 
thương biết bao nhiêu. Rồi từ đó nhận thấy rằng, vai trò của người thầy trong việc 
giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là vô cùng cẩn thiết. 
Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng còn một bộ phận giáo viên đi tập huấn chỉ là 
“lấy lệ”, góp cho đủ mặt để điểm danh. Giờ giải lao xong tạm “rút lui” vì nhiều lí 
do khác nhau, để lại “hậu trường” việc ai người nấy lo. Có người còn đàm tiếu: 
“Ôi dào ! Ngành Giáo dục chỉ vẽ chuyện, mấy ông ngồi trên không có việc gì để 
làm nữa nên bày ra lắm trò” Có thể đó là những lời thái quá, vô trách nhiệm 
của một số người nhưng không thể không làm người khác chạnh lòng. 
Đã vậy, khi về tới mỗi trường, mỗi tổ lại triển khai theo một cách. Trong 
đợt thanh tra toàn diện một số trường : THPT Tân Phú, THPT Định Quán, THPT 
Phú Ngọc, THPT Điểu Cải tiện dịp tôi tìm hiểu biết được rằng: đa phần truyền 
tải hời hợt, phát tài liệu là xong hoặc phổ biến tranh thủ trong khoảng thời gian 
ngắn, “giảm tải” hết cỡ, không được tiến hành áp dụng thực tế cho một tiết dạy 
nào cụ thể. 
Về phía giáo viên đứng lớp, một số người chưa thấy hết ý nghĩa của nó, tỏ 
ra thờ ơ và lại nói rằng: “Việc đó ai chẳng đã làm mà phải tập huấn?”. Vô hình 
trung, một việc quan trọng , cần thiết lại bị xem nhẹ. Ngay từ đầu, việc triển khai 
thực hiện ở các trường và các giáo viên đã không có sự thống nhất và đồng bộ. 
Thực trạng qua 2 năm giảng dạy tích hợp, lồng ghép kĩ năng sống cho học 
sinh vào trong bài học cũng còn nhiều bất cập. Bởi nó bao gồm vấn đề đạo đức, 
kĩ năng ứng xử nhưng phải tích hợp trong một thời gian rất ít nên tác động chưa 
nhiều. Có những lúc giáo viên thực hiện chiếu lệ hoặc chưa khéo léo, chưa nhanh 
nhạy, giáo điều, hình thức, dẫn đến tính thuyết phục không cao. 
3. Ý nghĩa, tầm quan trọng của việc giáo dục lồng ghép kĩ năng sống cho HS: 
 Kĩ năng sống là gì ? 
Theo tổ chức UNESCO, kĩ năng sống gắn với 4 trụ cột của giáo dục: học 
để biết (gồm các kĩ năng tư duy như: phê phán, sáng tạo, ra quyết định, giải quyết 
vấn đề, nhận thức được hậu quả); học làm người (gồm các kĩ năng cá nhân 
như: ứng phó với căng thẳng, kiểm soát cảm xúc, tự nhận thức, tự tin); học để 
làm (gồm kĩ năng thực hiện công việc và nhiệm vụ như: kĩ năng đặt mục tiêu, 
Thực trạng và những phương pháp rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh THPT ở bộ môn Ngữ văn 
----------------------------------------------------------------------------------------------
Thực hiện : Nguyễn Thị Hồng – THPT Thanh Bình 
3 
đảm nhận trách nhiệm); học để chung sống (gồm các kĩ năng xã hội như: giao 
tiếp, thương lượng, tự khẳng định, hợp tác, làm việc theo nhóm, thể hiện sự cảm 
thông) 
Như vậy, kĩ năng sống bao gồm một loạt các kĩ năng cụ thể cần thiết cho 
cuộc sống hàng ngày của con người. Bản chất của kĩ năng sống là kĩ năng tự 
quản lí bản thân và kĩ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, 
học tập và làm việc hiệu quả. Nói cách khác, kĩ năng sống là khả năng làm chủ 
bản thân của mỗi người, khả năng ứng xử phù hợp với những người xung quanh 
và ngoài xã hội, khả năng ứng phó với các tình huống xảy ra trong cuộc sống. 
Việc giáo dục kĩ năng sống góp phần giải quyết tình trạng học sinh thụ 
động, không biết ứng phó trong những hoàn cảnh nguy cấp, không biết tự bảo vệ 
bản thân trước nguy hiểm, thậm chí không biết tìm kiếm sự giúp đỡ. Các bài học 
về kĩ năng sống thông qua việc học tập và rèn luyện, các em sẽ dần dần thấu hiểu, 
cảm nhận, biết ứng xử phù hợp. Điều này rất cần thiết và quan trọng. 
Có một số ý kiến cho rằng: Việc giảng dạy của nhà trường hiện nay vẫn 
còn nặng nề về truyền thụ kiến thức, chưa chú trọng giáo dục, rèn luyện kĩ năng 
sống cho học sinh. Điều đó cũng không hoàn toàn sai. Bởi thật sự đối với học 
sinh THPT, việc các em đến trường, thời gian chủ yếu vẫn là học kiến thức văn 
hóa. Khoảng thời gian để các em vui chơi, giao tiếp và các hoạt động để được trải 
nghiệm thực tế không nhiều. Nhất là khi các em đang ở tuổi mới lớn, tâm sinh lí 
có những thay đổi, sự tự nhận thức còn non nớt, kĩ năng giao tiếp hạn chế, chưa 
kiểm soát hết được hành vi của mình trước những sự việc xảy ra trong cuộc sống 
thì việc lồng ghép giáo dục kĩ năng sống cho học sinh THPT là rất cần thiết. 
Hoạt động cắm trại 26/3 của Trường THPT Thanh Bình 
4. Một số vấn đề trong việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh THPT khi 
dạy – học Ngữ Văn 
Với bộ môn Ngữ Văn, giáo dục lồng ghép kĩ năng sống cho học sinh cũng 
đồng thời song song với sự đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực. 
Thực trạng và những phương pháp rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh THPT ở bộ môn Ngữ văn 
----------------------------------------------------------------------------------------------
Thực hiện : Nguyễn Thị Hồng – THPT Thanh Bình 
4 
Ngoài việc truyền thụ những kiến thức cơ bản về nội dung và nghệ thuật của tác 
phẩm văn chương, giáo viên còn rèn luyện cho học sinh phát huy tính tích cực, 
chủ động trong một số hoạt động: thảo luận nhóm, trả lời câu hỏi, tìm kiếm thông 
tin, xử lí – bình luận tình huống thông qua các kĩ năng: động não, thấu cảm, tư 
duy sáng tạo, xử lí tình huống 
Theo tài liệu hướng dẫn của Bộ GD - ĐT, có 21 kĩ năng sống cơ bản và 
cần thiết rèn luyện cho học sinh. Bao gồm: 
Tự nhận thức; Xác định giá trị; Kiểm soát cảm xúc; Ứng phó với căng 
thẳng; Tìm kiếm sự hỗ trợ; Thể hiện sự tự tin; Giao tiếp; Lắng nghe tích cực; Thể 
hiện sự cảm thông; Thương lượng; Giải quyết mâu thuẫn; Hợp tác; Tư duy phê 
phán; Tư duy sáng tạo; Ra quyết định; Giải quyết vấn đề; Kiên định; Đảm nhận 
trách nhiệm; Đặt mục tiêu; Quản lí thời gian; Tìm kiếm, xử lí thông tin. 
Như vậy với tính chất và đặc trưng của môn học, môn Ngữ Văn có những 
khả năng đặc biệt trong việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh. Nhiều bài học, 
tác phẩm, giáo viên có thể lồng ghép tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh 
một cách khéo léo, hiệu quả mà không làm nặng thêm bài giảng. Thông qua bài 
học, giúp học sinh nhận thức được thêm các giá trị trong cuộc sống, hình thành 
cách ứng xử có văn hóa hơn. 
Việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong môn Ngữ Văn được tiếp cận 
theo hai phương diện: 
- Thứ nhất: Từ nội dung bài học 
Mỗi tác phẩm văn học sẽ đem đến cho các em một bài học về cuộc sống 
xung quanh mình trong những khoảng thời gian và không gian khác nhau. Đó 
chính là quá trình nhận thức văn học. Ngoài ra văn học còn có chức năng và giá 
trị giáo