SKKN Sử dụng phương pháp thực nghiệm trong dạy và học chương I: Quang học - Môn Vật lí 7 ở Trường THCS

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM 
TRONG DẠY VÀ HỌC CHƯƠNG I: QUANG 
HỌC - MÔN VẬT LÍ 7 Ở TRƯỜNG THCS 
A. ĐẶT VẤN ĐỀ 
I. Lí do chọn đề tài: 
Đổi mới phương pháp dạy học là một yêu cầu tất yếu, đảm bảo cho 
sự phát triển của giáo dục, là nền tảng, là động lực thúc đẩy công nghiệp 
hóa, hiện đại hóa đất nước để Việt nam từng bước vững vàng khi hội nhập 
vào nền kinh tế thế giới. Ngày nay nền kinh tế tri thức cùng với sự bùng 
nổ thông tin, giáo dục đã và đang thay đổi để phù hợp với sự phát triển 
của khoa học kỹ thuật, sự phát triển của xã hội. Nội dung tri thức khoa 
học cùng với sự đồ sộ về lượng thông tin yêu cầu chúng ta phải đổi mới 
phương pháp dạy học. Trong giai đoạn hiện nay giáo dục không chỉ tạo ra 
những con người có tài, có đức mà giáo dục còn có một thiên chức cao 
quý hơn đó là giáo dục cái thẩm mỹ, nhân văn, đào tạo ra những con 
người có kỹ năng sống và học tập trong thời đại mới. Mục tiêu giáo dục 
thay đổi kéo theo yêu cầu phải đổi mới phương pháp dạy học một cách 
phù hợp. Nhằm giúp cho giáo viên tháo gỡ những khó khăn trong quá 
trình đổi mới phương pháp dạy học, đã có nhiều giáo sư tiến sỹ, các nhà 
khoa học chuyên tâm nghiên cứu, thí điểm và triển khai đại trà về đổi mới 
phương pháp dạy học. 
 Từ năm học 2002 - 2003 bộ giáo dục và đào tạo đã thực hiện "cuộc 
cách mạng về giáo dục" đổi mới cả nội dung và phương pháp dạy học. 
Đặc biệt năm học 2009 - 2010 là năm học thứ tư toàn ngành tiếp tục thực 
hiện chỉ thị số 33/2006 CT-TTG của Thủ tướng chính phủ về chống tiêu 
cực trong thi cử và khắc phục bệnh thành tích trong giáo dục, không vi 
phạm phẩm chất đạo đức của người thầy giáo và khắc phục tình trạng học 
sinh ngồi nhầm lớp - đây là khâu đột phá để toàn ngành giáo dục tự khẳng 
định đổi mới vì sự phát triển của đất nước, của ngành; Là năm học thứ ba 
tiếp tục thực hiện chỉ thị số 06/CT-TƯ ngày 07/11/2006 của bộ chính trị 
về tổ chức cuộc vận động học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí 
Minh. Là năm học thứ hai triển khai phong trào thi đua “xây dựng trường 
học thân thiện, học sinh tích cực”. Là năm học đẩy mạnh ứng dụng công 
nghệ thông tin vào trong dạy học và quản lý. 
 Để phù hợp với sự đổi mới nội dung chương trình đòi hỏi phải đổi 
mới về phương pháp dạy học. Đặc biệt với bộ môn vật lí, việc đổi mới nó 
liên quan rất nhiều đến phương pháp đặc trưng của bộ môn là phương 
pháp thực nghiệm, phương pháp này có liên quan đến trang thiết bị dạy 
học, dụng cụ thí nghiệm. Các thiết bị dạy học vật lý là điều kiện, phương 
tiện và nguồn tri thức không thể thiếu trong quá trình học tập của học 
sinh. Thông qua hoạt động với các thiết bị thí nghiệm vật lý, học sinh tiếp 
cận được với hình ảnh mô phỏng thực tế, rèn luyện các kỹ năng quan sát, 
thu thập và xử lý thông tin, hướng tới việc hình thành những năng lực cần 
thiết của người lao động mới. Theo quan điểm của lý luận dạy học thì thí 
nghiệm vật lý đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong tiến trình đổi mới 
phương pháp dạy học phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học 
sinh. Vì vậy việc tìm ra một phương pháp dạy học phù hợp để nâng cao 
chất lượng dạy học trong trường THCS là một nhiệm vụ hàng đầu của mỗi 
giáo viên. Theo tôi trong đổi mới phương pháp dạy học vật lí THCS phải 
hướng tới việc tạo điều kiện cho học sinh tự chiếm lĩnh kiến thức thông 
qua phương pháp dạy học bộ môn, đặc biệt là phương pháp thực nghiệm. 
Vì vậy trong đề tài này tôi xin mạnh dạn đưa ra một số kinh nghiệm cụ thể 
về việc “Sử dụng phương pháp thực nghiệm trong dạy và học chương I: 
Quang học - môn Vật lí 7 ở trường THCS, sau đó phát triển thêm. Với 
những ý tưởng này tôi hi vọng sẽ từng bước đổi mới được phương pháp 
giảng dạy một cách có hiệu quả làm cho chất lượng giáo dục ngày càng 
cao hơn. 
II. Phạm vi nghiên cứu của đề tài: 
 Đề tài này được thực hiện trong thời gian từ năm học 2008 - 2009 đến 
năm học 2009 - 2010 trong phạm vi các lớp khối 7 trường THCS Dương 
Thủy - huyện Lệ Thủy. 
B. CƠ SỞ LÍ LUẬN - CƠ SỞ THỰC TIỄN 
I. Cơ sở lí luận: 
 Như chúng ta đã thấy, mỗi môn học có một đặc trưng riêng, vì vậy 
khi giảng dạy các môn học khác nhau thì cũng có phương pháp giảng dạy 
khác nhau. Vật lí là một môn khoa học thực nghiệm nên việc đổi mới 
phương pháp cũng xuất phát từ đặc trưng này của bộ môn. 
 Các kiến thức vật lí là sự khái quát hóa các kết quả nghiên cứu thực 
nghiệm và các hiện tượng diễn ra trong đời sống. Không có thí nghiệm, 
học sinh không có cơ sở để thực hiện các thao tác tư duy để tiếp cận tri 
thức mới. Do đó mọi kiến thức mà giáo viên truyền đạt đến học sinh còn 
mang tính áp đặt. 
 Ta có thể nói rằng “Trăm nghe không bằng một thấy, trăm thấy 
không bằng một làm”. Sự hiểu biết thế giới vật lí không chỉ đơn thuần 
bằng suy diễn lôgic. Chỉ có những quan sát thực nghiệm mới cho phép ta 
kiểm tra được sự đúng đắn của một sự vật hiện tượng. 
 Tiết học có thí nghiệm học sinh có hứng thú hơn, tiết học sinh động 
hơn, đạt được hiệu quả cao hơn, đặc biệt là khi các em được thực hiện các 
thí nghiệm. 
II. Cơ sở thực tiễn: 
 Trong những năm gần đây Bộ giáo dục đào tạo đã triển khai đại trà 
chương trình sách giáo khoa mới. Với dung lượng kiến thức và yêu cầu 
của kiến thức mới bắt buộc giáo viên phải có một phương pháp dạy học 
phù hợp thì lượng kiến thức truyền đạt đến học sinh mới có chất lượng 
cao. Hướng đổi mới hiện nay là giảm lí thuyết kinh viện tăng thời lượng 
thực hành. Vì vậy phương pháp dạy học bằng thực nghiệm là hết sức hợp 
lí. 
 Do việc đổi mới nội dung chương trình nên có nhiều kiến thức mới 
được đưa vào trong chương trình vật lí THCS, đồng thời có nhiều đồ dùng 
thí nghiệm mới được trang cấp. Đội ngũ giáo viên chưa được tập huấn kĩ 
càng, việc tiếp cận với các đồ dùng thí nghiệm mới còn nhiều hạn chế 
cộng với tâm lí ngại sử dụng thí nghiệm trong các tiết lên lớp của một số 
giáo viên. Vì vậy đã làm cho sự hứng thú của học sinh đối với bộ môn vật 
lí không còn, dẫn đến chất lượng dạy học bộ môn vật lí còn thấp. 
C. THỰC TRẠNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN 
I. Thực trạng tình hình: 
Trường THCS Dương Thủy được đặt tại thôn Trung Thiện, xã 
Dương Thủy, huyện Lệ Thủy. Là địa bàn có dân cư phân bố thưa thớt, 
đời sống của nhân dân còn gặp nhiều khó khăn nên sự chăm lo đến việc 
học tập của con em chưa được chú ý nhiều, phong trào học tập của học 
sinh đang còn thấp. 
 Cùng với việc đổi mới chương trình sách giáo khoa thì các trường 
đã được trang cấp khá đầy đủ trang thiết bị dạy học. Tuy nhiên chất 
lượng của một số dụng cụ thí nghiệm còn hạn chế, vì vậy nếu giáo viên 
không chuẩn bị các dụng cụ thiết bị thí nghiệm một cách chu đáo trước 
khi lên lớp thì sẽ gặp khó khăn khi tiến hành thí nghiệm hoặc có trường 
hợp sẽ không thành công. 
 Phong trào đổi mới phương pháp dạy học đã và đang diễn ra một 
cách rầm rộ. Tuy nhiên với đa số giáo viên, đặc biệt là giáo viên lớn tuổi 
vẫn còn lúng túng hoặc còn ngần ngại khi sử dụng thiết bị dạy học. Việc 
tập huấn sử dụng lắp ráp thí nghiệm cho giáo viên còn ít nên khi sử dụng 
đồ dùng hoặc lắp ráp thí nghiệm vẫn chưa có hiệu quả cao. 
 Học sinh ít được tiếp cận với các đồ dùng hiện đại hàng ngày nên 
kiến thức thực tiễn về khoa học của học sinh còn nhiều hạn chế, mức độ 
hứng thú đối với bộ môn còn ít. 
Trường THCS Dương Thủy đã được trang cấp, xây dựng một 
phòng thực hành vật lí, đây là điều kiện thuận lợi cho giáo viên triển khai 
thực hiện đổi mới dạy học bằng phương pháp thực nghiệm một cách có 
hiệu quả. 
 Xuất phát từ tình hình thực tiễn trên nên đã không ít gây ảnh hưởng 
đến chất lượng giảng dạy môn vật lý nói chung và vật lý 7 nói riêng. 
Kết quả kiểm tra chương I của toàn trường 
Năm học: 2008 - 2009 
Tổng số 
học sinh 
Điểm < 5 Điểm 0 - 2 Điểm 5 Điểm Khá - giỏi 
SL % SL % SL % SL % 
115 46 40,0 12 10,4 69 60,0 21 18,3 
Qua quá trình điều tra phân tích số liệu ở trên ta thấy chất lượng 
dạy học bộ môn vật lí 7 còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu. Học sinh 
nắm kiến thức còn mơ hồ, kỹ năng trình bày các thí nghiệm còn yếu. 
Nguyên nhân chính là do phương pháp dạy học cũ chưa tạo được cho học 
sinh tính tự giác, chủ động chiếm lĩnh tri thức thông qua các hoạt động 
thực hành, thí nghiệm, học sinh không được tự mình làm các thí nghiệm 
để phát hiện tri thức. Vì vậy cần phải sử dụng phương pháp dạy học bằng 
thực nghiệm để tạo cho học sinh tiếp cận một cách thường xuyên và tự 
tay thao tác các thí nghiệm. Qua đó học sinh nắm kiến thức chắc chắn và 
có kỹ năng thực hành thí nghiệm nhằm đưa chất lượng giảng dạy bộ môn 
được nâng cao. 
II. Cách tổ chức thực hiện dạy học bằng phương pháp thực nghiệm 
nhằm nâng cao chất lượng dạy học lý 7 trong trường THCS. 
Để góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn vật lí, trong năm 
học 2008 - 2009 và đặc biệt trong năm 2009 - 2010 chúng tôi đã thực hiện 
dạy bằng phương pháp thực nghiệm trong chương I: “Quang học” vật lý 7 
theo các hoạt động như sau: 
* Thứ nhất: Làm xuất hiện vấn đề: 
 Giáo viên tổ chức tình huống có vấn đề làm nảy sinh mâu thuẩn 
nhận thức, tạo sự bất ngờ lôi cuốn các em vào bài học. Khi nhận thức đã 
trở thành nhu cầu thì ý thức xuất hiện, động cơ thúc đẩy, chủ thể hành 
động. Sau đó Giáo viên hướng dẫn học sinh phát hiện vấn đề và phát biểu 
vấn đề thành lời được nghiên cứu. Từ vấn đề đã được rút ra gợi cho học 
sinh ham muốn tìm hiểu nghiên cứu. 
Ví dụ 1: Khi dạy bài “Sự truyền ánh sáng” trong “Chương I: Quang học” 
vật lý 7 
Sau khi giáo viên kiểm tra bài cũ xong, giáo viên nhấn mạnh lại: Ta nhìn 
thấy một vật khi có ánh sáng từ vật đó đến mắt ta (nghĩa là lọt qua lỗ con 
ngươi vào mắt). Vậy các em hãy vẽ trên giấy xem có bao nhiêu đường, có 
thể đi từ một điểm trên vật sáng đến lỗ con ngươi của mắt, kể cả đường 
thẳng và đường ngoằn nghèo? 
 - Có vô số đường (học sinh vẽ hoặc trả lời). Vậy ánh sáng đi theo đường 
nào trong những con đường có thể đó, để truyền đến mắt? Từ đó làm xuất 
hiện vấn đề tâm lý có hứng thú muốn được giải quyết.