SKKN Phương pháp học ôn và làm bài thi tốt nghiệp môn Sinh học đạt kết quả cao

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
PHƯƠNG PHÁP HỌC ÔN VÀ 
LÀM BÀI THI TỐT NGHIỆP 
MÔN SINH HỌC ĐẠT KẾT 
QUẢ CAO 
 A. ĐẶT VẤN ĐỀ 
I. Lời mở đầu 
 Môn Sinh học vừa có đặc thù của một môn khoa học tự nhiên với những hệ 
thống lý thuyết tổng quát, với những công thức và hệ thống bài tập tương đối phức 
tạp vừa mang đặc thù của một môn khoa học thực nghiệm, có sự kết hợp chặt chẽ 
giữa lý thuyết và thực nghiệm. Ở cấp độ phổ thông, đó là sự kết hợp giữa hệ thống 
lý thuyết và hệ thống bài tập vận dụng tương ứng. 
 Tuy nhiên, ở nước ta hiện nay, đặc biệt là ở cấp Phổ thông việc gắn giữa lý thuyết 
và thực nghiệm ít được chú trọng, rất nhiều bài thực hành bị bỏ qua do vậy đối với 
rất nhiều học sinh, việc học môn Sinh chỉ đơn thuần là học thuộc lòng một “mớ” lý 
thuyết nên dễ gây nhàm chán và khô khan . 
 Mặt khác ,đa số các em học sinh còn xem đó là “môn phụ” và cho rằng thi trắc 
nghiệm bộ môn này nên không đầu tư thời gian và công sức học tập nhiều như các 
môn học khác ;không cần phải học bài kỹ, chỉ cần thuộc đáp án có sẵn trong đề 
cương ôn tập trắc nghiệm là đủ .Một số không ít học sinh còn bỏ hẳn bộ môn này 
từ đầu năm nên việc ôn tập bây giờ trở nên rất khó khăn. Tuy nhiên học sinh rất 
mong muốn được điểm cao trong kỳ thi, như vậy nếu giáo viên bồi dưỡng cho học 
sinh phương pháp tự học tốt chấc chắn sẽ tạo hứng thú cho học sinh. 
 Ngoài ra hình thức thi trắc nghiệm là một hình thức tuy đơn giản nhưng đòi hỏi 
phải có một số kĩ năng cơ bản trong làm bài , vì ta biết rằng nhiều em học sinh học 
tốt nhưng khi làm thi trắc nghiệm vẩn mắc những sai sót không đáng có, đến cuối 
cùng điểm không được như mong muốn. Vậy làm thế nào để ôn tập nhanh nhất và 
tốt nhất môn sinh trong thời gian chỉ còn hai tháng? 
 Vì những lí do trên, cùng với sự trăn trở với nghề, lòng nhiệt tình mong muốn 
các em học sinh luôn hứng thú và say mê bộ môn Sinh học nhiều hơn, cũng như 
giúp các em học và làm bài tốt môn Sinh trong kì thi tốt nghiệp sắp tới, tôi xin 
trình bày" Phương pháp học và làm bài thi tốt nghiệp môn Sinh học đạt kết quả 
cao" 
 1. Mục đích nghiên cứu. 
 Đưa ra cho học sinh phương pháp tự học, tự nghiên cứu bài củng như rèn luyện 
kỹ năng làm bài thi trắc nghiệm đạt hiệu quả tốt nhất trong kỳ thi tốt nghiệp sắp 
tới. 
 2. Đối tượng nghiên cứu. 
 Học sinh khối 12 trường THPT Nguyễn Đình Liễn 
 3. Phương pháp nghiên cứu. 
 Đưa đề tài vào áp dụng với các lớp đang giảng dạy và tổng hợp để đối chứng 
với các lớp không được sử dụng đề tài. Từ đó so sánh bằng thực nghiệm giữa hai 
nhóm đối tượng để rút ra kết luận. 
 4 .Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu. 
 Đề tài được thực hiện từ năm học 2008 - 2009, và hằng năm có thu thập thêm 
thông tin để củng cố thêm. 
 Với phương thức chia các lớp đã dạy ra các nhóm khác nhau để thực hiện theo 
các phương án khác nhau, tổng hợp kết quả rút ra nhận xét và đi đến kết luận. 
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 
I. Cơ sở lí luận của vấn đề. 
 Kiến thức sinh học , đặc biệt là sinh học 12 rất nhiều cả về lí thuyết và bài 
tập. Vậy phải học như thế nào để đạt được hiệu quả cao nhất trong các kỳ thi sắp 
tới. Phương pháp học ngày nay được quan niệm là phương pháp lĩnh hội, "cách 
học" tìm ra tri thức. Phương pháp học có tính chất lập trường tương đối, nhưng 
chịu sự chi phối của phương pháp dạy. Với loại kiến thức ôn thi tốt nghiệp, học 
như thế nào để nhớ, hiểu và vận dụng được kiến thức đó. Trước hết phải hiểu ôn: 
nghĩa là học lại kiến thức nhằm khắc sâu nắm vững được cấu trúc, thành phần của 
kiến thức . Kiến thức Sinh học 12 tương đối nhiều. Vì thế ôn phải có hệ thống, 
phân loại kiến thức thành từng dạng. Kiến thức sinh học 12 với ba chủ đề chính: 
 Chủ đề 1: Di truyền học 
 Chủ đề 2: Tiến hóa 
 Chủ đề 3: Sinh thái học 
 Như vậy ôn lại những kiến thức trền nhằm hoàn thiện những kiến thức đã học 
giúp học sinh tự nghiên cứu để lĩnh hội tri thức mới mở rộng tri thức. Rèn luyện có 
hiệu quả các kĩ năng nghiên cứu thực hành bộ môn. 
 Khi đã học tốt thì làm bài như thế nào cho hiệu quả là một nhiệm vụ cực kỳ 
quan trọng. Kỳ thi tốt nghiệp đang đến gần kết quả của thi quyết định đến nhiều 
vấn đề của bản thân mỗi học sinh. Làm bài thi là việc thực hiện các thao tác trên 
phiếu trả lời và đây là kết quả của quá trình ôn và học của học sinh. Vậy thực tế 
của hai vấn đề trên như thế nào. 
II. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu. 
 Ở trường chúng tôi, chất lượng đầu vào của học sinh rất thấp. Trong trường 
hợp này học sinh yếu cả về năng lực và phương pháp tự học cũng như các kĩ năng 
làm bài. Trong nhiều năm qua bản thân cá nhân và cả đội ngũ đã tìm tòi, học hỏi 
mong tìm ra cách thức để học sinh nêu cao ý thức tự học từng bước nâng cao kiến 
thức cơ bản. 
 Với phương pháp học cũ, chúng tôi dạy lí thuyết bằng cách truyền thụ kiến 
thức cơ bản trong sách giáo khoa. Chỉ dành thời gain ôn tập ở những tiết có trong 
phân phối chương trình. Đến cuối tháng 03 hằng năm, khi công bố môn thi tốt 
nghiệp, chúng tôi mới bắt đầu tổ chức ôn thi cho học sinh. Chủ yếu với phương 
pháp nhắc lại các kiến thức cơ bản( vì thời gian có hạn). Với phương pháp này thì 
trong khoảng thời gian ngắn cũng đã phần nào giúp học sinh cũng cố lại kiến thức, 
tuy nhiên phương pháp này chưa rèn luyện được kĩ năng cho học sinh làm bài và 
trong một khoảng thời gian ngắn vì thế học sinh nhồi nhét , chưa có thời gian vận 
dụng các kiến thức, đặc biệt là các bài tập sinh học. Và kết quả chúng tôi thu được 
từ các phương pháp trên rất khiêm tốn, năm học 2008 -2009 tỉ lệ tốt nghiệp môn 
Sinh khoảng 80% thấp hơn rất nhiều so với tỉ lệ chung của cả Sở về bộ môn, ngoài 
ra năm học 2009 - 2010 chúng tôi đã thăm dò kết quả của phương pháp này trên 
toàn học sinh khối 12 kết quả chúng tôi chỉ có khoảng 73% học sinh đạt từ điểm 5 
trở lên và học sinh phạm các lỗi trong làm bài trắc nghiệm cũng rất cao. Chúng tôi 
nhận định ngoài chất lượng đầu vào của học sinh thì một phần phương pháp ôn và 
học bài cũ chưa phù hợp, kĩ năng làm bài thi trắc nghiệm một phần chưa được bồi 
dưỡng đúng mức và có thời gian. 
 Vậy học sinh thường khó khăn và mắc những lỗi nào trong làm bài thi trắc 
nghiệm môn Sinh. Cụ thể: khi tô đáp án chưa tô kín cả vòng tròn, đầu chì nhọn quá 
làm rách giấy, làm quăn góc phiếu trả lời, để sót câu ... Ngoài ra trong quá trình 
làm bài còn chưa biết cách phân bố thời gian hợp lí . Cứ sau mỗi đợt thi trong năm 
học này thì biểu hiện của một số vấn đề về kĩ năng làm bài thi tốt nghiệp rất lớn. 
Chúng tôi đã thống kê trong hai đợt thi thử tốt nghiệp vừa rồi: có trên 40 học sinh 
chưa viết tên thí sinh bằng chữ in hoa có dấu, 30% thí sinh còn bỏ sót một số câu 
không làm, tô số báo danh và mã đề chưa chính xác. Điều nay chứng tỏ kĩ năng 
làm bài thi tốt nghiệp của học sinh cần phải được bồi dưỡng một cách hiệu quả đến 
từng đối tượng. 
III. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết. 
 1. Phương pháp học ôn thi tốt nghiệp. 
 Đầu tiên học sinh cần có thái độ nghiêm túc trong học tập: Phải xác định việc 
học là của bản thân mình, kết quả cuối cùng do mình chịu trách nhiệm. Có thái độ 
học nghiêm túc khi đó mới có được phương pháp học đúng đắn. 
 Cần có kế hoạch học sớm ngay từ đầu và học thường xuyên, vì môn sinh chỉ là 
một môn trong các môn thi tốt nghiệp vì thế không có kế hoạch thì sẽ phân bố thời 
gian không hợp lí và từ dó ảnh hưởng đến chất lượng bài thi. 
 a. Phương pháp học trên lớp. 
 Khi trên lớp phải chú ý tập trung cao độ nghe giáo viên dạy, ghi chép bài đầy 
đủ, tuyệt đối không không bỏ bất kỳ bài học nào. Ở trên lớp yêu cầu phải ghi bài 
thật nhanh theo cách hiểu của mình, phải thật tập trung. Khi học môn Sinh thì chỉ 
tập trung vào bài mình đang học , những vấn đề chưa hiểu, còn thắc mắc cần hỏi 
giáo viên hoặc các bạn ngay tại lớp và trong buổi đó. Tuyệt đối tránh tình trạng 
chưa hiểu không hỏi mà bỏ qua luôn. Bộ môn Sinh học kiến thức luôn lôgic và 
trình tự, vì thế học sinh phải luôn trong tâm trạng chủ động. Nếu bỏ qua bất kỳ bài 
nào thì bài giảng sau sẽ rất khó tiếp thu. Khi hiểu bài thì học sinh mới có cách ghi 
đúng, đủ và nhanh. 
 Cách ghi bài: Chỉ cần ghi những gì mà bản thân thấy thật cần thiết. Ghi theo 
cách hiểu của mình. Ghi để có thể tự học được, có thể ghi theo kí hiệu riêng của 
bản thân. Với những phần giáo viên nhắc lại nhiều lần và chốt lại học sinh cần 
gạch chân hoặ ghi băng mực khác màu. Cần lưu ý trong quá trình ghi bài luôn có 
hai bút khác nhau(thường một bút mực màu đỏ) và tận dụng triệt để hiệu quả. 
Dùng bút đỏ, để ghi lại những gì mình còn chưa hiểu hoặc những kiến thức mình 
phân tích hoặc suy luận ra. Với mức độ các đề tốt nghiệp học sinh cần chú ý nhiều 
tới các khái niệm. Đây là phần kiến thức thường được đề cập. Ghi khái niệm không 
phải ghi một mạch liền mà tách ra các ý nhỏ như vậy khi học nhớ mấy ý và từ đó 
suy ra. 
 Ví dụ: Khi ghi khái niệm quần thể nhớ 3 ý 
- Là tập hợp các cá thể cùng loài 
- Sống trong khoảng thời gian xác định 
- Giữa các cá thể có thể giao phối với nhau sinh ra thế hệ mới 
 Như vậy để dễ nhớ dễ học thường phải ghi theo cách định lượng bằng cách mở 
ngoặc phía sau nội dung đó. Nội dung gồm mấy ý, ghi như vậy rất dễ tái hiện. Mỗi 
lần ghi theo phương pháp riêng như vậy bản thân người ghi đã sáng tạo một lần và 
cứ như vậy thì cách ghi mang tính chất cá nhân này sẽ đem lại cho học sinh 
phương pháp mới. 
 Lưu ý trong phương pháp đánh giá của giáo viên lấy hiệu quả và sự sáng tạo của 
học sinh làm tiêu chí cơ bản. Không thể bắt học sinh ghi bài theo cách rập khuôn 
mà để học sinh ghi theo cách hiểu của riêng mình. Khi kiểm tra kiến thức cũ, giáo 
viên hãy để học sinh trình bày lên bảng với mục đích: rèn luyện chữ viết, cách 
trình bày một văn bản, phát hiện ra nhưng sai sót của học sinh để điều chỉnh kịp 
thời ... Với cách ghi bài như trên sẽ tạo ra một tâm lí muốn tự hoàn thiện tác phẩm 
của mình chắc chắn học sinh sẽ hứng thú hơn trong việc ôn bài ở nhà. 
b. Phương pháp học ôn ở nhà 
 Ôn thi tốt nghiệp yêu cầu thật hiệu quả, trong thời gian ngắ