SKKN Phương pháp giảng dạy một số nội dung khó trong chương trình Tin học 11

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY MỘT SỐ 
NỘI DUNG KHÓ TRONG CHƯƠNG 
TRÌNH TIN HỌC 11 
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
Công nghệ thông tin là một ngành khoa học đang phát triển rất mạnh mẽ. 
Sự bùng nổ thông tin trong thời đại ngày nay, tốc độ phát triển của công nghệ 
thông tin khiến cho người thầy không thể dạy hết mọi điều cho học trò, mà dù có 
kéo dài thời gian để dạy hết mọi điều thì rồi các kiến thức đó cũng nhanh chóng 
trở nên lạc hậu, 
Do đó người thầy cần phải tìm ra phương pháp dạy học tích cực hơn để 
tăng hiệu quả dạy và học. Dạy học sinh cách chủ động, phương pháp học, cách 
học những điều mà thực tế đòi hỏi thay vì chuyển tải một lượng kiến thức quá 
nhiều đến mức học sinh không thể nhớ nổi hoặc có nhớ lúc học, còn lúc cần vận 
dụng thì quên hết. 
Môn Tin học là một môn học mới mẻ của học sinh THPT, học sinh chưa có 
khái niệm về công nghệ thông tin, khái niệm thuật toán trong các ngôn ngữ lập 
trình, vì vậy rất khó cho việc dạy và học. 
Vậy cần phải có phương pháp dạy và học cho một môn học hoàn toàn mới. 
Xuất phát từ thực tiễn giảng dạy tại trường THPT NGÔ SĨ LIÊN tôi thấy 
rằng, để đạt hiệu quả cao trong mỗi phần học, tiết học cần có cách thiết kế bài 
giảng cho phù hợp với nội dung kiến thức; phương pháp, phương tiện dạy học phải 
phù hợp với từng đối tượng học sinh. Để qua mỗi phần học, tiết học học sinh thích 
thú với kiến thức mới, qua đó hiểu được kiến thức đã học trên lớp, đồng thời học 
sinh thấy được tầm quan trọng của vấn đề và việc ứng dụng của kiến thức trước hết 
để đáp ứng những yêu cầu của môn học, sau đó là việc ứng dụng của nó vào các 
công việc thực tiễn trong đời sống xã hội (nếu có). 
Trong thời đại thông tin bùng nổ ngày nay, việc lập được các chương trình 
tự hoạt động cho máy tính, máy gia dụng là cần thiết. Và để làm được việc đó cần 
có một quá trình nghiên cứu, học tập về ngôn ngữ lập trình lâu dài, qua đó nhà lập 
trình có thể chọn một ngôn ngữ lập trình thích hợp. Tuy nhiên mọi thứ đều có điểm 
khởi đầu của nó, với học sinh việc học Pascal là khởi đầu cho việc tiếp cận ngôn 
ngữ lập trình bậc cao, qua đó giúp các em hình dung được sự ra đời, cấu tạo, hoạt 
động cũng như ích lợi của các chương trình hoạt động trong máy tính, các máy tự 
độngQuá đó giúp các em có thêm một định hướng, một niềm đam mê về tin học, 
về nghề nghiệp mà các em chọn sau này. Đồng thời Pascal là một ngôn ngữ có cấu 
trúc thể hiện trên 3 yếu tố: Cấu trúc về mặt dữ liệu, cấu trúc về mặt lệnh, cấu trúc 
về mặt chương trình. 
 Ở một khía cạnh khác, trong chương trình tin học lớp 11, ngoài những nội 
dung đã được Bộ GD&ĐT đưa vào phần nội dung giảm tải. Vẫn còn một số nội 
dung mà những học sinh mới được tiếp xúc với môn học Pascal cảm thấy khó tiếp 
thu, khó hiểu và không làm được các bài tập áp dụng. 
Xuất phát từ cơ sở trên, tôi đã chọn đề tài “PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY 
MỘT SỐ NỘI DUNG KHÓ TRONG CHƯƠNG TRÌNH TIN HỌC 11”, nhằm 
giúp các em biết cách tiếp cận với những nội dung đó ở một góc độ dễ hơn, trực 
quan hơn, từ đó hiểu rõ được ngữ nghĩa cũng như cách sử dụng các câu lệnh phù 
hợp để có thể tiếp thu tốt nội dung bài học và làm tốt các bài tập áp dụng, từ đó 
cảm thấy yêu thích hơn môn tin học nói chung và nội dung về ngôn ngữ lập trình 
nói riêng. 
II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 
1. Cơ sở lý luận 
1.1 Mục đích chọn đề tài 
Trong quá trình học một vấn đề mới thì học sinh cần phải có sự liên hệ với 
những nội dung đã được học từ những bài trước, phân biệt được sự khác nhau về 
kiểu dữ liệu, về cấu trúc và về câu lệnh. Từ đó mới hình thành được khả năng tư 
duy và tiếp thu được nội dung mới của bài học. Vấn đề này được thể hiện khá rõ 
khi học tới nội dung kiểu mảng một chiều (là dãy hữu hạn các phần tử có cùng kiểu 
dữ liệu), kiểu xâu (có thể xem như mảng một chiều mà mỗi phần tử là một kí tự). 
Một nội dung khác là “Chương trình con và phân loại ”. Học sinh cần hình 
dung được chương trình thường có những đoạn chương trình hay phép tính lặp lại 
nhiều lần. Nếu mỗi lần lặp lại, ta phải viết những đoạn lệnh như nhau thì chương 
trình trở nên dài dòng, rối rắm và mất thời gian vô ích. Để giải quyết những trường 
hợp như vậy, Pascal cho phép tạo ra các module, mỗi module mang một đoạn 
chương trình gọi là chương trình con (subroutine hay subprogram). Mỗi chương 
trình con sẽ mang một tên khác nhau. Một module chỉ cần viết một lần và sau đó 
có thể truy xuất nó nhiều lần, bất kỳ nơi nào trong chương trình chính. Khi cần 
thiết, ta chỉ việc gọi tên chương trình con đó ra để thi hành lệnh. Học sinh hiểu 
được việc sử dụng chương trình con, chương trình có thể tiết kiệm được ô nhớ. 
Đồng thời, có thể kiểm tra tính logic trong tiến trình lập trình cho máy tính điện 
tử, có thể nhanh chóng loại bỏ những sai sót khi cần hiệu chỉnh hay cải tiến 
chương trình. Đây là khái niệm cơ bản trong ý tưởng lập chương trình có cấu 
trúc. Một quá trình tính cũng có thể có nhiều chương trình con lồng ghép vào 
nhau. 
 1.2. Phạm vi nghiên cứu 
Nội dung nghiên cứu này sẽ nêu các phương pháp để làm rõ một số vấn đề 
sau: 
 Kiểu dữ liệu mảng một chiều là cần thiết trong các chương trình có sử dụng 
nhiều giá trị có kiểu dữ liệu giống nhau 
 Tại sao kiểu xâu có thể xem như mảng một chiều và khi sử dụng thì giống kiểu 
mảng một chiều ở những điểm nào 
 Chương trình con được viết dưới hai dạng: thủ tục (procedure) và hàm 
(function). 
- So sánh cấu trúc của 2 kiểu chương trình con này thì tương tự với nhau, mặc 
dù cách truy xuất của chúng có khác nhau và cách trao đổi thông tin trong mỗi 
kiểu cũng có điểm khác nhau. Hàm (function) trả lại một giá trị kết quả vô 
hướng thông qua tên hàm và hàm được sử dụng trong biểu thức. 
- Liên hệ một số hàm và thủ tục chuẩn đã học: 
+ Hàm chuẩn, như hàm sin(x) mà chúng ta đã biết trong chương trước 
có thể được xem như một chương trình con kiểu function với tên là sin và tham 
số là x. 
+ Thủ tục (procedure) không trả lại kết quả thông qua tên của nó, do vậy, ta 
không thể viết các thủ tục trong biểu thức. Các lệnh Writeln, Readln trong chương 
trước được xem như các thủ tục chuẩn. 
 * Đối tượng, kế hoạch và nội dung nghiên cứu 
 Đối tượng: Học sinh lớp 11A1, 11A3, 11A4, 11A5 Trường THPT Ngô Sĩ Liên 
 Kế hoạch nghiên cứu: Trực tiếp trong các bài dạy 
 Nội dung nghiên cứu: Một số nội dung trong chương trình tin học 11 
1.3. Thực trạng về thuận lợi và khó khăn 
*. Thuận lợi 
- Trường THPT Ngô Sĩ Liên nằm ở thị trấn Trảng bom nên đa số học sinh 
có hộ khẩu ở thị trấn và một số vùng lân cận, điều đó đã dẫn đến việc có đa số học 
sinh đã được tiếp xúc với máy vi tính và một số học sinh đã được học môn tin học 
Pascal trong chương trình THCS 
- Học sinh trong trường đa số có ý thức học tập tốt, ham học hỏi 
- Đội ngũ giáo viên môn tin học nhiệt tình, có trách nhiệm, ham học hỏi. 
- Nhà trường có 2 phòng thực hành tin học, mỗi phòng có hơn 30 máy vi 
tính và 3 phòng học có ứng dụng CNTT là điều kiện tốt để các em học sinh tiếp 
cận dễ dàng hơn với môn tin học nói chung và môn Pascal nói riêng 
*. Khó khăn 
- Học sinh được tuyển sinh vào lớp 10 với chất lượng đầu vào chưa thật sự 
cao dẫn đến tư duy của các em còn nhiều hạn chế đối với những môn học đòi hỏi 
tư duy cao. 
- Đội ngũ giáo viên môn tin học nhiệt tình có tránh nhiệm tuy nhiên còn trẻ 
nên kinh nghiệm giảng dạy chưa nhiều. 
- Đặc thù của môn tin học là một môn có kiến thức trừu tượng, đặc biệt là 
môn tin học lớp 11 với một số phần như kiểu mảng, kiểu xâu và chương trình con. 
- Một số giáo viên chưa tìm ra được phương pháp phù hợp để có thể truyền 
đạt kiến thức cũng như giúp học sinh tìm ra được những kiến thức mới qua các bài 
học của môn tin học 11, dẫn đến học sinh tiếp thu một cách thụ động, không có 
hứng thú với môn tin học vì cảm thấy khó. 
- Giáo viên chưa biết cách đặt một vấn đề mang tính cởi mở để học sinh tiếp 
cận với nội dung mới và chưa nhấn mạnh khi giải một bài toán lớn và phức tạp thì 
cần phải chia nhỏ bài toán lớn đó ra thành các bài toán nhỏ hơn, mà dạy theo cảm 
tính và trình độ của mình, chưa tìm hiểu rõ năng lực của các đối tượng học sinh. 
- Học sinh đa phần đã tiếp xúc với máy tính và môn Tin học nhưng chủ yếu là 
để giải trí và một số kiến thức tin học căn bản. còn với môn lập trình thì tư duy 
trừu tượng của các em còn hạn chế. 
- Bài giảng của giáo viên đối với một số nội dung khó chưa có tính liên hệ với 
thực tế, với nội dung môn Toán học, vì thế khó gây được hứng thú đối với học sinh 
trong việc tìm hiểu một kiến thức mới. 
- Việc sử dụng tư liệu, đồ dùng dạy học của giáo viên đôi khi chưa hợp lý nên 
chưa đáp ứng nhu cầu của bài học. Cụ thể với những nội dung này, giáo viên cần 
sử 1 máy vi tính để trình bày tiết dạy theo dạng trực quan và thực hành một số ví 
dụ về viết chương trình hoàn chỉnh nhằm giúp học sinh thấy ngay kết quả thực 
hành và cũng hình dung được cách sử dụng Chương trình để giải các bài toán. Từ 
đó các em sẽ thấy được nội dung bài học, ý nghĩa của từng phần cũng như các sử 
dụng dữ liệu hay câu lệnh cho việc viết chương trình nhất là đối với những bài toán 
phức tạp khi được giải trên máy tính. 
 Như vậy khó khăn chung của một số nội dung này là: Giáo viên chưa tìm ra 
được phương pháp phù hợp, chưa nghiên cứu tổng quát về hệ thống kiến thức cơ 
bản, mối quan hệ giữa các kiến thức của bài này với bài khác, giữa các môn Tin 
học với Toán học, với thực tế, chưa biết cách đặt tình huống cho các em tìm hiểu, 
thảo luận...Do đó học sinh không nắm rõ được các khái niệm cơ bản của kiểu mảng 
một chiều, kiểu xâu và chương trình con trong tin học, không phân biệt được điểm 
giống và khác nhau giữa chúng hoặc có nắm bắt được cũng chỉ là một cách chung 
chung, phiến diện, tiếp thu bài học một cách hời hợt và thụ động. 
2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài 
 2.1. Kiểu mảng 
 Phương pháp giảng dạy khi bắt đầu cho học sinh làm quen với kiểu mảng 
một chiều. 
 Bắt đầu từ kiểu dữ liệu có cấu trúc thì học sinh được tìm hiểu t