SKKN Phương pháp giải bài tập các quy luật di truyền của Menđen Sinh học 12

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP CÁC 
QUY LUẬT DI TRUYỀN CỦA 
MENĐEN SINH HỌC 12 
PHẦN I : ĐẶT VẤN ĐỀ 
1.Lý do chọn đề tài 
 Ngày nay khoa học và công nghệ đang phát triển mạnh đặc biệt là công 
nghệ thông tin và công nghệ sinh học .Để theo kịp sự phát triển của khoa học để 
hoà nhập vào nền kinh tế thế giới , nền kinh tế về tri thức ngành giáo dục của nước 
ta phải đào tạo ra những con người có trình độ văn hoá cao năng động và đầy sáng 
tạo. Sự ra tăng về khối lượng tri thức , sự đổi mới về khoa học tất yếu đòi hỏi phải 
đổi mới phương pháp dạy học 
 Để đạt được kết quả cao trong các kỳ thi với hình thức trắc nghiệm như hiện 
nay học sinh cần đổi mới phương pháp học tập . Nếu trước đây học và thi môn sinh 
học, học sinh cần học thuộc và nhớ từng câu, từng chữ hoặc đồi với bài toán học 
sinh phải giải trọn vẹn các bài toán. Thì nay học sinh lưu phải nắm được các kiến 
thức cơ bản trọng tâm đã học vận dụng những hiểu biết đó vào việc phân tích, xác 
định nhận biết các đáp án đúng sai trong các câu trắc nghiệm. Đặc biệtđối với các 
câu bài tập làm thế nào để có thể giải được được kết quả nhanh nhất mà không mất 
nhiều thời gian? Đó là câu hỏi lớn đối với tất cả các giáo viên. Trước thực tế đó đòi 
hỏi mỗi giáo viên cần xây dựng cách dạy riêng của mình, bên cạnh đó thời gian 
dành cho phần bài tập quy luật di truyền của Menđen chương trình sinh học lớp 12 
rất ít nhưng ngược lại trong các đề thì tỉ lệ điểm của phần này không nhỏ Khối 
lượng kiến thức nhiều, nhiều bài tập áp dụng, trong khi đó thời gian hạn hẹp giáo 
viên khó có thể truyền đạt hết cho học sinh. Do đó mỗi giáo viên có cách dạy riêng 
cho mình hướng dẫn các em vận dụng lí thuyết tìm ra công thức và cách giải nhanh 
để đạt hiệu quả cao trong học tập. 
 Trong quá trình dạy học nhằm phát huy tính tích cực ,chủ động ,sáng tạo cho học 
sinh tôi áp dụng phương pháp dạy học giải toán sử dụng quy luật xác suất trong 
giải bài tập di truyền 
 Vì vậy với mong muốn tìm được phương pháp dạy học tốt nhất và cách giải 
quyết vấn đề nhanh nhất nên tôi mạnh dạn nghiên cứu đề tài “ Phương pháp giải 
bài tập các quy luật di truyền của Men đen thuộc Sinh học lớp 12” 
2. Mục đích nghiên cứu 
 Xác định được quy luật chung trong việc giải bài tập nhằm phát triển tính năng 
động ,sáng tạo cho học sinh qua phương pháp sử dụng quy luật xác suất trong các 
quy luật di truyền . 
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 
- Nghiên cứu các bài toán có liên quan 
- Tìm hiểu quy trình giải toán 
- Đề xuất cách giải quyết 
- Tiến hành thực nghiệm để tìm kết quả theo quy trình 
 4. Đối tượng nghiên cứu 
 Học sinh lớp 12 trong các giờ học ôn tập, ôn thi tốt nghiệp, ôn thi cao đẳng - 
đại học 
 Phát triển kỹ năng sáng tạo trong việc giải bài tập cho học sinh thông qua 
phương pháp sử dụng quy luật xác suất . 
 5. Phương pháp nghiên cứu 
 Thông qua các bài tập có sẵn hoặc tự đề ra để kiểm tra đánh giá khả năng 
và vai trò tích cực ,năng động, sáng tạo của học sinh thể hiện qua các thao tác ,việc 
làm trong các giờ học.từ đó tạo cơ sở xây dựng quy trình giải toán sử dụng quy luật 
xác suất. 
6. Thời gian thực hiện 
 - Sinh học lớp 12 – Kì I 
PHÂN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 
1. Cơ sở lí luận: 
Trong chương trình sinh học 12 phần các quy luật di truyền của Men đen có nhiều 
dạng bài tập, trong các đề thi số lượng câu hỏi nhiều mà thời gian trên lớp để giải 
các dạng bài tập thì quá ít , nếu chúng ta áp dụng theo phương pháp cũ cũng sẽ mất 
rất nhiều thời gian mà trong quá trình học tập các em có thể vận dụng toán xác suất 
để giải bài tập sinh học mà không mất nhiều thời gian . 
2. Cơ sở thực tiễn 
 Để tìm tỉ lệ kiểu gen,tỉ lệ kiểu hình,số kiểu gen,số kiểu tổ hợp trong các dạng 
toàn quy luật di truyền không lập sơ đồ lai, sử dụng quy luật xác suất để giải thì sẽ 
tìm ra kết quả nhanh hơn. 
 Sau đây là một số ví dụ về các dạng toán sử dụng quy luật xác suất giúp các em 
học sinh vận dụng linh hoạt để giải nhanh và hiệu quả. 
3.Nội dung nghiên cứu 
 DẠNG 1: TÍNH SỐ LOẠI GIAO TỬ VÀ TÌM THÀNH PHẦN GEN CỦA 
GIAO TỬ 
1)Số loại giao tử: 
Cách giải: 
Không tùy thuộc vào số cặp gen trong KG mà tùy thuộc vào số cặp gen dị hợp. 
Trong đó: 
- Kiểu gen của cá thể gồm 1 cặp gen dị hợp sẽ sinh ra 21 loại giao tử. 
- Kiểu gen của cá thể gồm 2 cặp gen dị hợp sẽ sinh ra 22 loại giao tử. 
 - Kiểu gen của cá thể gồm 3 cặp gen dị hợp sẽ sinh ra 23 loại giao tử. 
Gọi n là số cặp gen dị hợp trong kiểu gen. Công thức tạo giao tử của loài là 2n 
kiểu, tỉ lệ bằng nhau. 
- Trường hợp có nhiều cặp gen dị hợp ta dùng sơ đồ phân nhánh để xác định tỉ lệ 
các kiểu giao tử. 
Ví dụ: Kiểu gen AaBbCcDd có khả năng tạo ra bao nhiêu loại giao tử? 
 Ta xét ở kiểu gen trên có 4 cặp gen dị hợp, vậy số loại giao tử là 2n=24=16 
2)Thành phần gen của giao tử: 
Cách giải :Sử dụng sơ đồ phân nhánh qua các ví dụ sau: 
Ví dụ 1: AaBbDd 
A a 
 B b B b 
D d D d D d D d 
 ABD ABd AbD Abd aBD aBd abD abd 
Ví dụ 2: AaBbDDEeFF 
A a 
B b B b 
D D D D 
E e E e E e E e 
F F F F F F F F 
ABDEF ABDeF AbDEF AbDeF aBDEF aBDeF abDEF 
abDeF 
Ví dụ 3: Cho biết thành phần gen mỗi loại giao tử của kiểu gen sau:AaBBDdee 
 Ta có sơ đồ sau: 
 A a 
 B B 
 D d D d 
 E e e e 
 KG của giao tử là :ABDE Abde aBDe aBde 
Ví dụ 4: Trong điều kiện giảm phân bình thường, cơ thể AaBbCcDD sinh ra các 
loại giao tử nào? 
 A. ABCD và abcD 
 B. ABCD, ABcD, AbCD, AbcD 
 C. ABCD, AbcD, aBCD, AbcD, abCD, AbCd, abcD, AbcD 
 D. ABCD, AbcD, AbCD, AbcD, aBCD, abCD, abcD, AbcD. 
Giải: 
 Kiểu gen đang xét dị hợp 3 cặp allen => số giao tử có thể tạo ra là 23=8 
 Và không chứa gen lặn d. 
 Chọn đáp án D 
DẠNG 2: TÍNH SỐ KIỂU TỔ HỢP – KIỂU GEN – KIỂU HÌNH 
VÀ CÁC TỈ LỆ PHÂN LI Ở ĐỜI CON 
1) Xác định số kiểu tổ hợp: 
Chú ý: Khi biết số kiểu tổ hợp biết số loại giao tử đực, giao tử cái biết số 
cặp gen dị hợp trong kiểu gen của cha hoặc mẹ. 
 Cách giải: 
 Cách 1: Trước hết ,ta tìm số loại giao tử của bố và mẹ ,sau đó đem nhân cho 
Số kiểu tổ hợp = số giao tử đực x số giao tử cái 
nhau thu được số kiểu tổ hợp (2n x 2n = 4n, trong đó n là số cặp gen dị hợp tử) 
 Cách 2: Xét phép lai cho từng cặp gen để tìm số kiểu tổ hợp cho mỗi cặp 
gen đó,cụ thể là: Aa x Aa ---> F : 1AA :2 Aa :1aa ứng với 4 tổ hợp 
 Bb x bb ---> F : 1 Bb :1bb ứng với 2 tổ hợp 
 cc x cc ---> F: 1cc ứng với 1 tổ hợp 
Sau đó,dựa vào mỗi cặp gen trong phép lai đem nhân xác suất cho nhau thu 
được kết quả. 
 Ví dụ 1: Nếu các gen phân li độc lập và trội hoàn toàn thì phép lai AabbCcDD 
x aaBbCcDd sinh ra đời con có số kiểu tổ hợp bao nhiêu? 
 A 30 B 32 C 34 D 36 
 Bài giải: 
 ta xét 4 phép lai độc lập nhau: 
 Aa x aa --> F1 : 2
1 Aa + 
2
1 aa -> có 2 tổ hợp 
 Bb x bb --> F1 : 2
1 Bb + 
2
1 bb -> có 2 tổ hợp 
 Cc x Cc --> F1 : ccCcCC 4
1,
4
2,
4
1 có 4 tổ hợp 
 DD x Dd -->F1 : 2
1 DD + 
2
1 Dd -> có 2 tổ hợp 
 P: AabbCcDD x aaBbCcDd 
 F1 : Có số kiểu tổ hợp là 2 x 2 x 4x2 = 32 kiểu tổ hợp 
 Ví dụ 2: Ở đậu Hà lan hạt vàng là trội so với hạt xanh,thân cao là trội so với 
thân thấp.Cho cây thân cao, hạt vàng thuần chủng lai với cây thân thấp, hạt xanh 
được F1. cho F1 tự thụ phấn tạo F2 có số kiểu tổ hợp bao nhiêu? 
 A 2 B 4 C 6 D 8 
 Bài giải: 
 Quy ước: A- thân cao. a - thân thấp 
 B - hạt vàng b- hạt xanh 
 Cách 1: Pt/c : AABB x aabb 
 F1: AaBb 
 F1 AaBb x aabb 
 G: 22 x 21 
 F2: Có số kiểu tổ hợp = 22 x21 = 4 kiểu 
 Cách 2: F1: AaBb x aabb 
 F2: có số kiểu tổ hợp là: 2 x 2 = 4 kiểu 
 Ví dụ 3: Theo qui luật phân li của Menđen ,cho phép lai : 
 P: AabbCcDdEeFF x aaBbCcddEeff. đời con sinh ra có bao 
 nhiêu kiểu tổ hợp? 
 A 124 B 138 C 128 D 164 
 Bài giải; 
 Xét 6 phép lai độc lập nhau: 
 Aa x aa--> F1 : 2
1 Aa + 
2
1 aa -> có 2 tổ hợp 
 Bb x bb --> F1 : 2
1 Bb + 
2
1 bb -> có 2 tổ hợp 
 Cc x Cc --> F1 : ccCcCC 4
1,
4
2,
4
1 có 4 tổ hợp 
 DD x dd --> Dd -> F1 : có 1 tổ hợp 
 Ee x Ee --> F1 : eeEeEE 4
1,
4
2,
4
1 có 4 tổ hợp 
 FF x ff --> F1 : Ff -> có 1 tổ hợp 
 Bài giải; 
 Cách 1: Số kiểu tổ hợp được sinh ra là: 24 x 23 = 128 
 Cách 2: số kiểu tổ hợp là: 2 x 2 x 4 x 2 x 4 x 1 = 128 
 Chọn đáp án C 
 Ví dụ 4: Xét phép lai P: AaBbDd x AabbDd. 
 thì số kiểu tổ hợp giao tử ở F1 là bao nhiêu? 
 A 32 B 34 C 64 D 46 
 Bài giải: 
 Theo cách giải trên ta có : 
 Cách 1: Số kiểu tổ hợp ở F1 = 23 x 22 = 32 
 Cách 2: Số kiểu tổ hợp ở F1 = 4x2x4 = 32 Chọn đáp án A 
 Ví dụ 5 :Nếu cây mẹ có 3 cặp gen dị hợp, 3 cặp gen đồng hợp, cây bố có 2 cặp 
gen dị hợp, 4 cặp gen đồng hợp lặn. 
 Số kiểu tổ hợp giao tử đời F1 là: 
 A. 16 B.32 C.64 D.128 
Giải: 
 + Cây mẹ có 3 cặp gen dị hợp => có 23 loại giao tử 
 + Cây bố có 2 cặp gen dị hợp => có 22 loại giao tử 
 => Số kiểu tổ hợp giao tử đời F1 là 23 x 22 = 32 
 Chọn đáp án B 
2. Xác định số kiểu gen ở đời con 
 Cách giải: 
 Trước hết ,phải nắm vững từng phép lai một cặp tính trạng,cụ thể là: 
 Aa x Aa ---> F: 1AA : 2Aa :1aa ứng với 3 kiểu gen(AA,Aa,aa) 
 Bb x bb ---> F : 1Bb : 1bb ứng với 2kiểu gen ( Bb,bb) 
 cc x cc ---> F: 1cc ứng với 1 kiểu gen (cc) 
sau đó dưạ vào phép lai từng cặp gen ta nhân xác suất với nhau thu được kết quả. 
Ví dụ1: Trong quy luật di truyền của menđen,nếu các gen phân li độc lập và trội 
hoàn toàn thì cơ thể có kiểu gen AaBbCc tự thụ phấn với nhau sinh ra đời con có 
số kiểu gen là bao nhiêu? 
 A 9 B 18 C 27 D 64 
 Bài giải: 
 Theo bài ra ta có phép lai P: AaBbCc x AaBbCc 
 ta xét 3 phép lai độc lập nhau: 
 Aa x Aa --> F1 : aaAaAA 4
1,
4
2,
4
1 -> có 3 kiểu gen 
 Bb x Bb --> F1 : bbBbBB 4
1,
4
2,
4
1 -> có 3 kiểu gen 
 Cc x Cc --> F1 : ccCcCC 4
1,
4
2,
4
1 có 3 kiểu gen 
 Áp dụng quy luật xác suất cho từng cặp tính trạng ta có đời con sinh ra có số 
kiểu gen 3 x 3 x 3 = 27 kiểu gen 
Chọn đáp án C 
 Bài toán 2: Nếu các gen phân li độc lập,và trội hoàn toàn thì phép lai 
AABbCcDDeeFf x AaBBCcddEEff thì đời con tạo ra có số kiểu gen bao nhi