SKKN Phát huy tính tích cực học tập của học sinh qua bài ôn tập chương I (Sinh học 11 cơ bản)

SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC 
I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN 
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI 
Trường THPT Nam Hà 
 Mã số: ................................ 
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP CỦA HỌC 
SINH QUA BÀI ÔN TẬP CHƯƠNG I 
(SINH HỌC 11 CƠ BẢN) 
 Người thực hiện: Phan Thị Quỳnh Tâm 
 Lĩnh vực nghiên cứu: 
 Quản lý giáo dục  
 Phương pháp dạy học bộ môn: Sinh học.................  
 Phương pháp giáo dục  
 Lĩnh vực khác: .........................................................  
 Có đính kèm: 
  Mô hình  Phần mềm  Phim ảnh  Hiện vật khác 
1. Họ và tên: Phan Thị Quỳnh Tâm 
2. Ngày tháng năm sinh: 04-10-1973 
3. Nam, nữ: nữ 
4. Địa chỉ: 5/M5, khu phố 1, Long Bình Tân, Biên Hòa, Đồng Nai 
5. Điện thoại: 0613950650 (CQ)/ ĐTDĐ:01639608088 
6. Fax: E-mail: 
7. Chức vụ: Giáo viên 
8. Đơn vị công tác: Trường THPT Nam Hà 
II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO 
- Học vị (hoặc trình độ chuyên môn, nghiệp vụ) cao nhất: Đại học 
- Năm nhận bằng: 1997 
- Chuyên ngành đào tạo: Sinh học 
III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC 
- Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy môn Sinh học 
 Số năm có kinh nghiệm: 13 
- Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: 
“Lồng ghép giáo dục giới tính vào môn sinh học lớp 10” 
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 Ôn tập và hệ thống kiến thức cho học sinh sau mỗi chương hay phần học 
là hết sức cần thiết. Do vậy bài ôn tập cuối chương hay cuối phần học là bài rất 
quan trọng nhưng ít được các đồng nghiệp chú trọng và thường xem nhẹ tác 
dụng của bài ôn tập. Bản thân tôi trước đây, tôi cũng chỉ tập trung ôn tập những 
kiến thức trọng tâm của chương, hay lần lượt ôn lại kiến thức của từng bài, đặt 
câu hỏi vấn đáp để học sinh nhắc lại kiến thức đã học. Chính vì vậy học sinh chỉ 
biết học thuộc nội dung đã học mà không có sự liên kết các vấn đề đã học trong 
từng chương, từng phần với nhau. 
 Vậy vấn đề đặt ra là với thời gian một tiết ôn tập làm sao để học sinh có thể 
chủ động nắm vững kiến thức đã học và hiểu được kiến thức của từng bài có liên 
quan với nhau và trong cái tổng thể nó có quan hệ chặt chẽ với nhau về khái 
niệm, quá trình sinh lí hay các hiện tượng... của từng chương hay từng phần học. 
 Qua nhiều năm giảng dạy môn sinh ở cấp THPT, tôi nhận thấy tổ chức học 
sinh thảo luận nhóm nhằm phát huy tính tích cực của học sinh qua bài ôn tập 
chương I lớp 11 (SGK cơ bản) mang lại hiệu quả rất cao. Do đó tôi chọn nội 
dung đề tài này giới thiệu với các bạn đồng nghiệp tham khảo. 
I. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA 
ĐỀ TÀI 
1. Thuận lợi 
- Đây là bài ôn tập nên nội dung trả lời các câu hỏi thảo luận không có 
sẵn trong các mục như những bài học bình thường khác. Do đó bắt buộc học 
sinh phải tự liên hệ kiến thức đã học trong các bài trước, góp nhặt, tư duy, suy 
luận xâu chuỗi kiến thức có liên quan với nhau mới có được câu trả lời cho 
nhóm. Hơn nữa sau bài ôn tập này là có tiết kiểm tra giữa học kì I nên một số 
học sinh thường ngày hay lười biếng, ỉ lại vào các bạn khác thì trong giờ ôn tập 
này các em lại tự mình tích cực hoạt động học hỏi, ôn lại kiến thức để chuẩn bị 
làm bài kiểm tra sắp tới. Do đó dạy bài ôn tập chương I lớp 11 (SGK cơ bản) 
bằng phương pháp thảo luận nhóm nhằm phát huy tính tích cực của học sinh 
mang lại hiệu quả rất cao. 
- Giáo viên xác định kiến thức, kĩ năng mà học sinh cần biết cần hiểu, 
học sinh tiếp cận kiến thức như thế nào và vận dụng kiến thức ra sao. Giáo viên 
là người hướng dẫn và tạo điều kiện cho học sinh tìm tòi kiến thức và đánh giá 
mức độ nhận thức kiến thức của học sinh chính xác hơn. 
- Học sinh sẽ chủ động tích cực tự nghiên cứu, sáng tạo và đề xuất những 
ý tưởng mới trong việc tìm kiến thức cho mình, cùng cộng tác giúp đỡ và thi đua 
với nhau trong nhóm, lớp. Học sinh tự đánh giá kết quả lẫn nhau và tự đánh giá 
kiến thức của chính mình. 
2. Khó khăn 
Bài ôn tập chương 1 SGK lớp 11 cơ bản có khối lượng kiến thức khá 
nhiều, nên các thầy cô luôn có tâm lý sợ thiếu thời gian khi tổ chức thảo luận 
nhóm. 
II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI 
1. Cơ sở lý luận 
Với lượng kiến thức lớn trong mỗi chương, mỗi phần và với một lượng 
thời gian ôn tập hạn chế làm thế nào làm sao để học sinh nắm được mối liên 
quan giữa các vấn đề trong chương trong các phần học. Đối với mỗi bài học, 
giáo viên có những phương pháp dạy học khác nhau phù hợp với từng bài, 
nhưng đối với bài ôn tập chương 1 (SGK lớp 11 cơ bản) thì phương pháp dạy 
học theo hướng phát huy tính tích cực học tập của học sinh qua việc thảo luận 
nhóm là rất cần thiết và hiệu quả. Học sinh không ỷ lại thầy cô mà phải chủ 
động tự ôn luyện, trao dồi kiến thức, biết liên hệ gắn kết, so sánh các hiện tượng 
với nhau. Qua đó học sinh hiểu các vấn đề trong chương một cách tổng quát, 
thấu đáo giúp các em dễ nhớ, lâu quên. 
2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài 
Để học sinh dễ hiểu bài, tôi đã chủ động thay đổi và thêm một số ít nội dung so 
với nội dung như trong SGK. Sau đây là phần minh họa: 
BÀI 22: ÔN TẬP CHƯƠNG I 
I. Mục tiêu bài học 
Khi học xong bài này HS cần đạt được mục tiêu sau: 
1. Kiến thức: 
- Học sinh phải mô tả được mối quan hệ dinh dưỡng trong cơ thể thực vật (trao 
đổi nước, hấp thụ nước và các chất dinh dưỡng khoáng, quang hợp và sự vận 
chuyển vật chất). 
- Trình bày được mối liên hệ gắn bó phụ thuộc lẫn nhau giữa quang hợp và hô 
hấp. 
- So sánh được sự trao đổi khí ở cơ thể thực vật và động vật. 
- Trình bày được mối liên quan về chức năng của các hệ tuần hoàn, hô hấp, tiêu 
hoá và bài tiết ở cơ thể động vật. 
2. Kỹ năng: 
- Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích tranh vẽ, tư duy, khái quát hoá, so sánh 
tổng hợp và hoạt động nhóm. 
3. Thái độ: 
- HS hiểu nguồn gốc chung của sinh giới dưới gốc độ chuyển hóa vật chất và 
năng lượng . Sự thích nghi đa dạng ngày càng hoàn thiện hơn đối với môi 
trường sống. Vận dụng lí thuyết vào thực tiễn đời sống và sản xuất. 
II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh 
1.Chuẩn bị của giáo viên: 
- Các hình 22.1, 22.2, 22.3 và các hình khác liên quan. 
- Phim động về vận chuyển chất trong cây, về hệ tuần hoàn 
- Đèn chiếu Projecter (dạy bằng ứng dụng công nghệ thông tin). 
- Phiếu học tập và nội dung thảo luận cho từng nhóm. 
- Chia nhóm học sinh và phân công hoàn thành ôn tập chương I theo nội 
dung giáo viên qui định ở tiết trước: 
 + Chia lớp thành 6 nhóm 
 + Yêu cầu học sinh viết nội dung đã giao ra giấy rô ki để trình bày ở lớp. 
 Nếu các em soạn được giáo án điện tử để trình bày càng tốt. 
 Phân công nội dung cho từng nhóm như sau: 
Nhóm 1: 
Câu 1: Hình 22.1 thể hiện một số quá trình xảy ra trong cây. Hãy chỉ rõ quá 
trình gì xảy ra trong cấu trúc đặc hiệu nào và ở đâu? Hãy viết trả lời các ý từ a 
đến e trong SGK. 
Câu 2: Nêu các mối quan hệ dinh dưỡng ở thực vật? 
Nhóm 2: 
Câu 1: Điền các chất cần thiết vào vị trí có dấu hỏi trong hình 22.2 
Câu 2: Điều dấu vào bảng 22 về các quá trình tiêu hoá cơ học, hoá học, tiêu 
hoá nội bào và ngoại bào ở động vật đơn bào, động vật có túi tiêu hoá và động 
vật có ống tiêu hoá. 
Quá trình tiêu hoá Tiêu hoá ở động 
vật đơn bào 
Tiêu hoá ở động 
vật có túi tiêu hoá 
Tiêu hoá ở động 
vật có ống tiêu hoá 
Tiêu hoá cơ học 
Tiêu hoá hoá học 
Tiêu hóa nội bào 
Tiêu hóa ngoại 
bào 
Nhóm 3: 
So sánh sự trao đổi khí ở động vật và thực vật. 
Giống 
Khác Động vật Thực vật 
Cơ quan trao đổi khí 
? + ? 
? + ? 
QUANG 
HỢP 
HÔ HẤP 
? + ? 
? 
Hình thức trao đổi khí 
Nhóm 4: 
So sánh sự vận chuyển chất trong cơ thể động vật và thực vật. 
Vấn đề Động vật Thực vật 
Hệ thống vận chuyển 
Động lực vận chuyển 
Nhóm 5: 
 Quan sát hình 22.3 và trả lời các câu hỏi sau: 
- Cơ thể động vật trao đổi chất với môi trường như thế nào? 
- Nêu mối quan hệ giữa chức năng của cơ quan tiêu hoá, hô hấp, tuần hoàn và 
bài tiết với nhau và giữa các hệ cơ quan với tế bào của cơ thể (với chuyển hoá 
nội bào). 
Nhóm 6: 
- Hoàn thiện sơ đồ cơ chế duy trì cân bằng nội môi. Cho ví dụ minh họa. 
- Viết sơ đồ chuyển hoá vật chất và năng lượng trong sinh giới. 
2. Chuẩn bị của học sinh: ôn tập chương I và hoàn thành nội dung công việc 
giáo viên giao theo nhóm. Học sinh viết nội dung cần trình bày vào tờ giấy rôki 
lớn (hoặc bằng PowerPoint). 
III. Trọng tâm và phương pháp chủ đạo 
- Trọng tâm của bài : Hệ thống hoá kiến thức cơ bản về sự chuyển hóa vật chất 
và năng lượng ở thực vật, động vật. 
- Phương pháp chủ đạo : Thảo luận nhóm, vấn đáp. 
IV. Hoạt động dạy và học 
1. Ổn định tổ chức lớp: Kiểm tra sĩ số lớp 
2. Kiểm tra bài cũ: Bằng các câu hỏi phát vấn trong các phần ôn tập 
3. Bài mới: 
Giáo viên mở bài : Qua chương 1 « Chuyển hoá vật chất và năng lượng « , các 
em đã được học nhiều quá trình như hấp thụ và trao đổi chất dinh dưỡng, 
chuyển hoá vật chất và NL ở mức độ cơ thể TV và ĐV. Trong phạm vi cơ thể 
TV và ĐV, các quá trình đó có mối liên hệ gì ? Giống và khác nhau như thế 
nào? Đó là nội dung ôn tập chương 1. 
- Ghi tên bài. 
- Giới thiệu mục tiêu của bài học. 
GV: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh theo nhóm. Sau đó vấn đáp 
GV: Nội dung chương I gồm 2 phần lớn, đó là phần nào? 
HS trả lời: Chuyển hoá vật chất và năng lượng ở thực vật và chuyển hoá vật chất 
và năng lượng ở động vật. 
GV: Chuyển hoá vật chất và năng lượng ở thực vật gồm những quá trình nào? 
HS trả lời: 
Chuyển hoá vật chất và năng lượng ở thực vật gồm 3 quá trình cơ bản: 
- Trao đổi nước và các ion khoáng 
- Quang hợp 
- Hô hấp 
GV: Quá trình chuyển hoá vật chất và năng lượng ở động vật bao gồm những 
quá trình cơ bản nào? 
HS trả lời: Tiêu hoá, hô hấp, tuần hoàn và bài tiết. 
GV: Gọi từng nhóm lên trình bày nội dung ôn tập. Qui định thời gian cho mỗi 
nhóm 3- 4 phút. 
HS: Cử đại diện lên trình bày. 
GV:Gọi các học sinh khác nhận xét, bổ sung và đặt câu hỏi cho nhóm bạn nếu 
thấy cần thiết. 
Mỗi nhóm đặt 1 câu hỏi và giải đáp trong vòng 1 phút. Nếu nhóm bạn không trả 
lời được thì nhóm đặt câu hỏi trả lời luôn. Sau đó giáo viên hoàn thiện kiến