SKKN Một vài kinh nghiệm sử dụng đồ dùng thí nghiệm có hiệu quả trong giảng dạy Vật lý Lớp 7

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
MỘT VÀI KINH NGHIỆM SỬ 
DỤNG ĐỒ DÙNG THÍ NGHIỆM 
CÓ HIỆU QUẢ TRONG GIẢNG 
DẠY VẬT LÝ LỚP 7
A. ĐẶT VẤN ĐỀ 
Như chúng ta biết thế giới đã bước sang thế kỷ 21 cùng với sự phát triển 
sâu rộng của khoa học kĩ thuật và công nghệ. Trước bối cảnh thế giới đang 
tiến gần đến một nền kinh tế trong phạm vi toàn cầu, sự phát triển bùng nổ 
của công nghệ thông tin. Việt Nam cũng trên đà phát triển và xem giáo dục 
là công cụ mạnh nhất để theo kịp với các nước phát triển trên thế giới. 
Trong những năm gần đây, nghị quyết của Đại hội Đảng và nhiều văn 
kiện khác của nhà nước, của Bộ Giáo dục- Đào tạo đều nhấn manh việc đổi 
mới phương pháp là một nhiệm vụ quan trọng của tất cả các cấp học và bậc 
học ở nước ta, nhằm đào tạo những con người tích cực, tự giác, năng động 
sáng tạo, có năng lực giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức vào cuộc sống. 
Nghị quyết hội nghị lần thứ 2 của ban chấp hành trung ương khóa VIII về 
những giải pháp chủ yếu trong giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ: “ Đổi mới 
mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một 
chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp 
dụng những phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình 
dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh , 
....”. 
Năm học 2009 – 2010 là năm thứ tám thực hiện chủ trương của ngành 
Giáo dục Đào tạo là: Phải thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy từ 
phương pháp dạy học "cũ – thụ động ” thầy đọc – trò chép” sang phương 
pháp giảng dạy tích cực – chủ động, sáng tạo theo hướng “Phát huy trí lực 
của học sinh, lấy học sinh làm trung tâm”. Cũng như các thầy cô giáo khác 
trong 7 năm học qua nhóm giáo viên dạy Vật lý trường THCS Tuân Đao 
chúng tôi tôi cũng đã trăn trở, tìm tòi, từng bước thực hiện việc đổi mới 
phương pháp giảng dạy theo yêu cầu của ngành giáo dục đề ra bởi chúng ta 
đều bết phương pháp giảng dạy là một trong những yếu tố cơ bản và quan 
trọng nhằm truyền đạt kiến thức tới học sinh đạt hiệu quả tốt nhất. Phương 
pháp giảng dạy phù hợp, khoa học sẽ là con đường giúp học sinh tiếp thu 
kiến thức một cách hiệu quả, phát huy trí lực của người học. Mỗi cấp học, 
mỗi bộ môn đều phải có một phương pháp giảng dạy phù hợp và phải không 
ngừng đổi mới, hoàn thiện và đây cũng chính là một trong những yếu tố, 
động lực nhằm không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho 
học sinh hiện nay. 
Trước yêu cầu cấp bách đó, giáo viên bậc trung học cơ sở nói riêng và 
đội ngũ nhà giáo viên nói chung, luôn học hỏi tìm ra các biện pháp giảng 
dạy tốt nhất giúp học sinh tham gia một cách tích cực chủ động vào học tập 
phát huy tính năng động, sáng tạo của học sinh. Từ đó học sinh thấy thích 
được học môn học nói chung cũng như bộ môn Vật lý nói riêng và ham 
muốn khám phá tri thức nhân loại. 
Từ những suy nghĩ trên, tôi đã nghiên cứu trao đổi với các nhóm bộ môn 
cũng như với giáo viên dạy bộ môn Vật lý về vấn đề khai thác các thí 
nghiệm trong các giờ học vật lý, nhất là thí nghiệm vật lý 7. Đây là khối lớp 
mà bước đầu các em đã được làm quen với phương pháp đổi mới trong dạy 
học, đó là điều kiện rất thuận lợi để có thể nâng cao hơn nữa hiệu quả trong 
việc tiếp thu kiến thức của học sinh. Trong chuyên đề này tôi muốn đề cập 
đến một vài kinh nghiệm sử dụng thí nghiệm như thế nào trong giảng dạy 
Vật lý để giờ học có hiệu quả hơn? 
B - NỘI DUNG 
I . Cơ sở lý luận 
Quy luật của quá trình dạy học là từ trực quan sinh động đến tư duy 
trìu tượng, song quá trình nhận thức đó đạt hiệu quả cao hay không còn phụ 
thuộc vào phương pháp giảng dạy của thầy và quá trình tiếp thu kiến thức 
của trò. 
Vật lý là một trong những môn học có ưu thế trong việc phát huy tính 
tích cực chủ động sáng tạo của học sinh, trong đó sách giáo khoa là một 
trong những phương tiện thể hiện phương pháp dạy học tích cực. Trong 
chương trình vật lý 6, học sinh đã nhiều lần tập đưa ra “Dự đoán” và được 
giáo viên hướng dẫn làm thí nghiệm để kiểm tra tính đúng đắn của dự đoán. 
Đến lớp 7 phương pháp nghiên cứu đó cần được phát triển và nâng cao hơn 
cần hướng dẫn học sinh thường xuyên đưa ra nhiều dự đoán khác nhau về 
cùng một hiện tượng và tự lực đề xuất các phương án làm thí nghiệm để 
kiểm tra dự đoán. Đặc biệt trong chương trình vật lý 7 có sử dụng nhiều đến 
phương pháp thực nghiệm, tiếp tục rèn luyện cho học sinh kĩ năng làm thí 
nghiệm và từ thí nghiệm rút ra kiến thức của bài học. Bên cạnh việc áp 
dụng phương pháp thực nghiệm cần phải sử dụng phương pháp suy luận 
lôgic mới có thể rút ra kết luận khoa học. Chẳng hạn như căn cứ vào quan 
sát thí nghiệm, rút ra được các dạng giống nhau cho nhiều trường hợp, dạng 
đặc biệt của một trường hợp , xác định mối quan hệ định lượng giữa các 
hiện tượng, xử lí sự chênh lệch giữa các số liệu áp dụng luận 3 đoạn để suy 
ra hệ quả 
II . Cơ sở thực tiễn 
Trước đây trong khi giảng dạy các môn học giáo viên chỉ chú trọng đến 
khối lượng kiến thức cần truyền đạt mà coi nhẹ phương pháp học tập và 
nghiên cứu mang tính đặc thù của từng môn . Vật lý là môn khoa học thực 
nghiệm thế nhưng tình trạng phổ biến hiện nay vẫn là : 
- Hầu hết các bài dạy chưa có đủ dụng cụ thí nghiệm cần thiết cho 
học sinh . 
- Kĩ năng làm thí nghiệm của học sinh vẫn còn hạn chế . 
- Dụng cụ thí nghiệm còn thiếu hoặc không đồng bộ, chất lượng 
kém . 
- Hầu hết các trường đều chưa có cán bộ phụ trách phòng thí nghiệm 
được đào tạo có chuyên môn. 
Về cơ bản việc sử dụng thí nghiệm Vật lí ở trường trung học cơ sở 
vẫn còn hạn chế , chưa phát huy hết được tính độc lập sáng tạo của học sinh 
. Trong khi đó lượng kiến thức trong sách giáo khoa luôn được bổ sung 
chỉnh lí cho kịp với sự phát triển của thời đại . 
Từ những nguyên nhân trên đẫn đến chất lượng của bộ môn chưa 
được tốt. Do đó trong 4 giải pháp đổi mới phương pháp dạy học vật lí ở 
trường trung học cơ sở thì giải pháp “ Phấn đấu làm đầy đủ, có chất lượng 
các thí nghiệm trên lớp là giải pháp được đặt lên hàng đầu” (Theo tài liệu 
“Đổi mới phương phát dạy học” của tác giả Trần Kiều ) 
Chú trọng việc sử dụng đồ dùng dạy học và dụng cụ thí nghiệm ở tất 
cả các môn học trong các tiết dạy của giáo viên. Các tiết vật lý cũng như các 
tiết học khác nhất là các môn KHTN, thí nghiệm Thầy cần tạo điều kiện để 
các em học sinh được tự tay làm thí nghiệm, tự mình quan sát, đo đạc và rút 
ra nhận xét, kết luận (tức là được trải nghiệm trong thực tế) các em học sinh 
học tập hứng thú hơn phát huy được tính năng động sáng tạo của các em, 
kết quả học tập đạt cao hơn rất nhiều. 
Trong chương trình Vật lí 7 với những nội dung như Quang học - 
Âm học - Điện học, các phần này hầu như bài nào cũng có thí nghiệm. Từ 
các thí nghiệm học sinh hình thành khái niệm. Ví dụ : nguồn sáng, sự phản 
xạ ánh sáng.... Cũng từ các thí nghiệm học sinh nhận biết được sự dao động 
của một số nguồn âm, phát hiện sự truyền âm trong chất rắn, chất lỏng, chất 
khí ... 
Trong các phần này, chủ yếu là các thí nghiệm biểu diễn hình thành 
tri thức mới và một vài thí nghiệm chứng minh. Thí nghiệm kiểm tra đóng 
vai trò khai thác sâu kiến thức biến kiến thức thành kỹ năng kỹ xảo vận 
dụng vào giải bài tập. 
Để khai thác các thí nghiệm làm phát huy tính tích cực chủ động sáng 
tạo của học sinh một cách cao nhất cần có một số biện pháp sau: 
III. Những biện pháp thực hiện. 
 Vật lí là môn khoa học thực nghiệm, các tri thức vật lí hoá là sự khái 
quát hoá các kết quả nghiên cứu thực nghiệm và các hiện tượng diễn ra 
trong đời sống. Dựa trên các thí nghiệm học sinh thực hiện được các thao 
tác tư duy để tiếp thu tri thức mới. Bài học có thí nghiệm kích thích óc tò mò 
khám phá khoa học, ham hiểu biết, rèn luyện óc độc lập suy nghĩ và tư duy 
sáng tạo cho học sinh. 
Sau đây tôi xin được chia sẻ một số kinh nghiệm cũng như được trao 
đổi với các đồng nghiệp về biện pháp tổ chức học sinh tiếp thu kiến thức và 
đặc biệt là việc làm thí nghiệm để để đạt hiệu quả trong bài học: 
1. Chuẩn bị thí nghiệm 
Nói chung thí nghiệm phải kích thích được hứng thú óc sáng tạo của 
học sinh. Muốn đạt được điều đó giáo viên phải tìm hiểu thật kỹ nội dung 
bài dạy, các thí nghiệm sẽ làm. 
Ví dụ: Khi nghiên cứu ảnh của một vật tạo bởi gương phẳng tức là phải trả 
lời được câu hỏi: ảnh của một vật tạo bởi gương phẳng có hứng được trên 
màn chắn không? Từ đó giáo viên xác định rõ mục đích thí nghiệm, lựa 
chọn các dụng cụ thí nghiệm cần thiết cho phù hợp. Các dụng cụ thí nghiệm 
phải đơn giản dễ làm và chất lượng tốt đảm bảo độ chính xác cao. 
Trong quá trình giáo dục rất cần có óc sáng tạo của giáo viên để có 
được các dụng cụ thí nghiệm phù hợp, vì không phải dụng cụ thí nghiệm 
nào cũng có và cũng hoạt động tốt, nhiều khi giáo viên phải tự tạo ra các 
dụng cụ thí nghiệm phục phụ cho giảng dạy. 
Để kích thích thị giác giáo viên cũng cần phải chọn các thí nghiệm có 
đồ dùng màu sắc tương phản “bắt mắt” giúp học sinh quan sát tốt hơn. 
Thí nghiệm thành công tức là phải được chuẩn bị kỹ, làm đi làm lại 
nhiều lần nếu thất bại sẽ phá vỡ tiến trình bài học gây tâm lí hoang mang 
thất vọng đối với học sinh. Điều không thể thiếu được là giáo viên phải 
chuẩn bị hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh quan sát hiện tượng, phân tích 
kết quả thí nghiệm vận dụng các kiến thức có liên quan để đi đến tri thức 
mới một cách logic. 
2. Tiến hành thí nghiệm. 
*Bước 1: Thu thập thông tin 
Giáo viên hướng cho học sinh quan sát các sự kiện, hiện tượng, thí 
nghiệm, tìm được những thông tin cần thiết từ thực tế, sách giáo khoa, 
báo.... 
 Lập kế hoạch khám phá thiết kế thí nghiệm, lựa chọn dụng cụ thiết bị thí 
nghiệm, chỉ ra đại lượng cần đo, những điều cần xác định trong thí nghiệm, 
chỉ ra những yếu tố cần giữ nguyên, không thay đổi khi làm thí nghiệm. 
Tiến hành thí nghiệm: Bố trí lắp đặt dụng cụ thiết bị thí nghiệm; thực hiện 
thí nghiệm theo hướng dẫn, thay đổi phương án thí nghiệm nếu kết quả 
không phù hợp với vấn đề đặt ra