SKKN Hướng dẫn học sinh sử dụng đồ dùng trực quan ở trên lớp môn Lịch sử ở Trường THCS

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
HƯỚNG DẪN HỌC SINH SỬ DỤNG 
ĐỒ DÙNG TRỰC QUAN Ở TRÊN LỚP 
MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THCS 
A .ĐẶT VẤN ĐỀ. 
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI. 
 Từ xưa nhân dân ta có một lịch sử lâu đời đã coi trọng việc lấy lịch sử để 
giáo dục thế hệ trẻ. Trong các câu truyện cổ tích, thần thoại, truyền thuyết, có 
nhiều yếu tố của tri thức lịch sử. Phản ánh nhiều những sự kiện lớn của công 
cuộc dựng nước và giữ nước của ông cha ta, có tác dụng góp phần không nhỏ 
vào việc giáo dục truyền thống, lòng tự hào và trách nhiệm đối với quê hương, 
đất nước. 
 Song hiện nay, theo xu thế phát triển của thời đại một tầng lớp thế hệ trẻ 
đã tiếp thu một cách máy móc, thụ động những kiến thức lịch sử của dân tộc, học 
sinh luôn coi bộ môn lịch sử là môn học thuộc lòng, là môn phụ ít gây hứng thú 
trong học tập. Cho nên sau mỗi tiết học nội dung kiến thức mà học sinh nắm 
được rất mờ nhạt, có những sự kiện mà giáo viên vừa truyền đạt song hỏi lại các 
em không trả lời được đó là vấn đề mà chúng ta phải suy nghĩ. 
Xuất phát từ thực trạng trên để mỗi bài học lịch sử đọng lại trong tâm trí 
các em những nội dung sự kiện, những nhân vật hay tiến trình của lịch sử, cùng 
với việc truyền tải kiến thức mới thì việc sử dụng bản đồ, lược đồ trực quan ở 
trên lớp giúp các em hiểu và nhớ hơn về các sự kiện lịch sử. Vì vậy tôi đã 
nghiên cứu chuyên đề “Hướng dẫn học sinh sử dụng đồ dùng trực quan ở trên 
lớp môn lịch sử ở trường THCS”. 
1. Cơ sở lý luận: 
Đồ dùng trực quan là bản đồ, lược đồ là chỗ dựa để hiểu sâu sắc bản chất 
của sự kiện lịch sử, là phương tiện có hiệu quả để hình thành các khái niệm lịch 
sử , giúp cho học sinh nắm vững các quy luật phát triển của xã hội. 
Ví dụ: khi nghiên cứu một bức tranh: hình vẽ trên vách hang, học sinh 
không những chỉ có biểu tượng về săn bắn là công việc thường xuyên và hàng 
đầu của thị tộc mà còn hiểu. Nhờ có chế tạo cung tên mà con người chuyển hẳn 
từ hình thức săn bắt sang săn bắn để có hiệu quả kinh tế cao hơn. Điều đó giúp 
học sinh biết được sự thay đổi trong đời sống vật chất của con người thời nguyên 
thủy luôn gắn chặt với tiến bộ kỹ thuật chế tác công cụ của họ. 
 Bản đồ, lược đồ trực quan giúp cho học sinh nhớ kỹ, hiểu sâu những hình 
ảnh, những kiến thức lịch sử, hình ảnh được giữ lại trong trí nhớ là hình ảnh 
chúng ta thu nhận được bằng trực quan cùng với việc góp phần hình thành khái 
niệm lịch sử, bản đồ còn phát triển khả năng quan sát , trí tưởng tượng, tư duy 
của mỗi học sinh khi quan sát vào bất cứ bản đồ, lược đồ trực quan nào mà học 
sinh cũng muốn nhận xét, phán đoán, hình dung qua khứ lịch sử được phản ánh 
minh họa như thế nào. Để các em suy nghĩ và tìm cách diễn đạt bằng lời nói 
chính xác, rõ ràng, cụ thể. 
Bản đồ, lược đồ trực quan còn có ý nghĩa giáo dục tư tưởng, cảm xúc thẩm 
mỹ rất lớn, khi ngắm nhìn một bức tranh diễn tả cuộc đấu tranh cách mạng, xem 
một cuốn sách, cuốn phim tài liệu để học sinh có những tình cảm mạnh mẽ về 
lòng yêu mến cảm phục những anh hùng, những chiến sĩ cách mạng và lòng quý 
trọng lao động, sự căm thù quân xâm lược và chiến tranh. Như vậy sử dụng bản 
đồ trực quan góp phần nâng cao chất lượng giờ dạy học gây hứng thú học tập 
cho học sinh đồng thời nó là chiếc cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. 
2. Cơ sở thực tiễn. 
Việc sử dụng bản đồ, lược đồ trực quan ở trong mỗi giờ dạy là một việc 
rất cần thiết cho mỗi bài giảng, song nó rất công phu.Vì trong giảng dạy có đồ 
dùng chưa phù hợp với yêu cầu của bài dạy, kiến thức của một tiết dạy quá nặng 
mà thời gian thì hạn chế, nếu sử dụng đồ dùng trực quan cẩn thận cho mục này 
thì không còn thời gian cho phần khác. Cho nên thường chỉ dùng những bản đồ, 
lược đồ theo diễn biến một trận đánh, còn các loại biểu đồ, đồ thị để minh họa 
về đời sống kinh tế xã hội ít sử dụng đến. 
Bản đồ, lược đồ trực quan đối với học sinh chỉ hiểu một cách trung trung 
không khai thác được triệt để qua những chi tiết trên bản đồ. Ví dụ khi quan sát 
và tường thuật một trận đánh các em thường dựa vào nội dung sách giáo khoa để 
tường thuật mà chưa có tính sáng tạo, nếu yêu cầu cao hơn một chút thì các em 
không miêu tả được mà hiểu một cách máy móc, trình bày như sách giáo khoa. 
Qua đó thấy được không lưu giữ được trong đầu các em những hình ảnh chân 
thực, cụ thể, sinh động về các sự kiện, hiện tượng lịch sử. 
 Có 3 nhóm đồ dùng trực quan đó là: 
+ Đồ dùng trực quan hiện vật; 
+ Đồ dùng trực quan tạo hình 
+ Đồ dùng trực quan quy ước. 
 Trong các nhóm đồ dùng trực quan trên thì nhóm Đồ dùng trực quan quy 
ước được sử dụng nhiều hơn. Điển hình là bản đồ và lược đồ. Để giúp các em 
biết cách quan sát và sử dụng bản đồ, lược đồ và nắm vững những đặc trưng và 
khuynh hướng phát triển của hiện tượng kinh tế, chính trị, xã hội và đời sống của 
con người. Tuy nhiên để hình thành trong đầu học sinh một sự kiện lịch sử thì đồ 
dùng trực quan giúp các em hiểu rõ ý nghĩa , sự kiện , không gian, thời gian mà 
bản đồ, lược đồ sẽ giúp các em nhớ được thời gian diễn ra địa điểm, sự kiện. 
II.PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG CHUYÊN ĐỀ. 
1. Phạm vi. 
Chuyên để hướng dẫn học sinh sử dụng đồ dùng trực quan trên lớp chỉ 
nghiên cứu ở lịch sử lớp 8 và đi sâu vào nhóm đồ dùng thứ ba là bản đồ, lược đồ. 
Bài dạy minh họa cho chuyên đề đó là Bài 13 tiết 20 Chiến tranh thế giới thứ 
nhất (1914-1918) 
2. Đối tượng. 
Là học sinh lớp 8 ở trường THCS các em đang trong thời kỳ phát triển 
nhân cách mà phần lịch sử lớp 8 chủ yếu là lịch sử thế giới có nhiều khái niệm 
trừu tượng, nhiều hình ảnh, nhiều sự kiện rất mới lạ, việc hướng dẫn sử dụng đồ 
dùng trực quan ở trên lớp sẽ giúp các em ghi nhớ nội dung, hiểu sấu sắc sự kiện 
hơn. 
3. Phương pháp nghiên cứu. 
Để giúp các em biết cách sử dụng bản đồ, lược đồ tôi đã sử dụng các 
phương pháp sau vào bài dạy. 
+ Phương pháp nếu vấn đề, sử dụng sách giáo khoa; 
+ Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan; 
+ Phương pháp thuyết trình; 
+ Phương pháp học nhóm; 
 + Phương pháp miêu tả và tường thuật. 
B. NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ: 
I. Mục đích: 
 Thấy rõ tầm quan trọng của đồ dùng trực quan dạy học lịch sử, bản thân 
tôi là một giáo viên bộ môn lịch sử ở trường THCS, trực tiếp giảng dạy chương 
trình lịch sử lớp 8, tôi luôn suy nghĩ và xác định cho mình phải làm thế nào để 
khai thác có hiệu quả đồ dùng dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học 
sinh 
 Trong khuân khổ bài này, tôi xin đưa ra một số biện pháp khai thác, sử 
dung đồ dùng dạy học trong Bài 13 phần lịch sử thế giới nhằm nâng cao chất 
lượng môn học, phát triển năng lực tư duy và hứng thú học lịch sử ở học sinh. 
II. Vị trí vai trò của bản đồ: 
 Hình thành khái niệm bản đồ, lược đồ cho học sinh. Bản đồ lịch sử nhằm 
xác định địa điểm của sự kiện trong thời gian và không gian nhất định. Đồng thời 
bản đồ, lược đồ còn giúp học sinh suy nghĩ và giải thích các hiện tượng lịch sử 
về mối quan hệ nhân quả về tính quy luật và trình tự phát triển của quá trình lịch 
sử giúp học sinh củng cố trí nhớ về những kiến thức đã học. 
III. Cách sử dụng bản đồ, lược đồ: 
Bước 1: Hướng dẫn các em cách quan sát bản đồ, lược đồ: 
 Bản đồ không nhất thiết phải nhiều chi tiết về điều kiện tự nhiên mà cần 
có những ký hiệu về biên giới các quốc gia, sự phân bố dân cư các vùng kinh tế, 
địa điểm xảy ra những biến cố sự kiện quan trọng phù hợp với yêu cầu nội dung 
của bài. Tuy nhiên các minh họa trên phải đẹp, chính xác, rõ ràng. 
 Cách quan sát qua nội dung: 
 Phản ánh được những sự kiện lịch sử quan trọng nhất của một nước hay 
nhiều nước để có sự liên quan ở một thời kỳ nhất định, trong điều kiện tự nhiên 
nhất định, phù hợp với nội dung yêu cầu của bài. 
 Bước 2: Hướng dẫn cho các em biết chỉnh bản đồ, lược đồ: để chỉ đúng bản đồ, 
lược đồ các em phải quan sát sau đó nhìn phần chu thích phía dưới bản đồ, lược 
đồ phù hợp với yêu cầu cụ thể của bài./. 
IV. BÀI DẠY MINH HỌA 
Chương IV: CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT (1914- 1918) 
Tiết 20 - Bài 13 
CHIÕN TRANH THÕ GiíI THø NHÊT 
( 1914 – 1918 ) 
-----™ª˜------ 
I- Ổn định tổ chức: sĩ số : 
II- Kiểm tra bài cũ: 
 Kể tên một số nước đế quốc mà em đã học ? nêu đặc điểm chung của các 
nước đế quốc này ? 
III- Bài mới: 
Hoạt động của giáo viên & học sinh NỘI DUNG 
*/ HS đọc sgk. 
*/ Câu hỏi. 
(1). Những nguyên nhân dẫn đến 
cuộc chiến tranh giữa các nước đế 
quốc ? 
*/ HS trả lờià giáo viên giải thích 
thêm 
*/ GV treo bản đồ, giới thiệu và giải 
thích các kí hiệu bản đồ. Sau đó chỉ vị 
trí 6 nước trênà gọi HS lên chỉ 
*/ GV nhận xét lưu ý thêm 
*/ Thảo luận nhóm: chia 3 nhóm 
(2). Nhóm 1,2 : Tóm lược những diễn 
biến chính trong giai đoạn 1 
(3). Nhóm 3: Nhận xét chiến sự trong 
giai đoạn 1. 
I- Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh. 
- Do sự phát triển không đồng đều giữa 
các nước đế quốc 
- Nhu cầu về thị trường thuộc địa 
èmâu thuẫn gay gắt giữa các nước đế 
quốc. 
- Hình thành 2 khối quan sự đối lập 
nhau: 
+ Liên minh: Đức, Áo, Hung (1882) 
+ Hiệp ước: Nga – Pháp – Anh (1907) 
Ráo riết chuẩn bị gây chiến tranh 
- Ngày 28/6/1914 Thái Tử Áo Hung bị 
ám sát 
è lấy cớ này, khối liên minh gây 
chiến tranh . 
II- Những diễn biến chính của chiến 
sự. 
1/ Giai đoạn thứ nhất (1914-1918) 
1/ ngày 28/7/1914 Áo-Hung tuyên 
chiến với Xéc-bi 
2/ ngày 1/8/1914 Đức tuyên chiến 
với Nga 
 - Ưu thế nghiêng về khối Liên Minh 
- Lôi kéo những nước tham gia ( 38 
nước) 
- Sử dụng nhiều loại vũ khí hiện dại 
*/ HS trình bày miệngè GV tường 
thuật lại trên bản đồ 
*/ GV cho HS trình bày trên bản đồ 
*/ GV cho HS nhận xét giai đoạn 1 
*/ GV cho HS quan sát 1 số loại vũ 
khí hiện đại mà cả hai bên sử dụng 
*/ HS đọc sgk 
( 
4). Sang giai đoạn 2 chiến sự có gì 
thay đổi ? 
*/ HS trả lời: 11/1917 CM tháng 10 
Nga thắng lợià Nga rút khỏi chiến 
tranhè sau đó Mĩ liền nhảy vào thay 
chân Nga. Khối phản công 
5). Nêu những sự kiện chính trong 
giai đoạn này ? 
*/ GV tường thuật trên bản đồ 
*/ HS tường thuật lại trên bản đồ 
*/ HS đọc sgk 
6). Dựa vào diễn biến và kết cục c