SKKN Cách tiếp cận thơ đường ở trường trung học phổ thông theo đặc trưng thể loại (Thi pháp)

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
CÁCH TIẾP CẬN THƠ ĐƯỜNG Ở 
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ 
THÔNG THEO ĐẶC TRƯNG THỂ 
LOẠI ( THI PHÁP ) 
PHẦN MỞ ĐẦU 
I. Tính cấp thiết của đề tài: 
Những tinh hoa văn học thế giới là di sản tinh thần quý giá chung của cả 
nhân loại và là bộ phận không thể thiếu trong hành trang văn hóa của con 
người hiện đại. Trong ba năm học ở bậc THPT, chúng ta sẽ học tác phẩm của 
một số nhà văn lỗi lạc tiêu biểu cho các trung tâm văn hóa rực rỡ, các trường 
phái văn học tiêu biểu của loài người trong khoảng ba nghìn năm. 
Chương trình học đã chú ý tới văn học các nước có quan hệ ảnh hưởng 
sâu rộng với văn học Việt Nam. Một trong số nước đó là Trung Quốc mà thơ 
Đường là một thành tựu độc đáo. 
Để dạy văn học Trung Quốc tốt cần phải giải quyết hai vấn đề, đó là 
cách cảm thụ thơ văn và thi pháp. Nói cách cảm thụ là nhằm cái chủ thể người 
tiếp nhận và con đường tiếp nhận. Nói thi pháp là nhằm vào khách thể sáng tạo 
tức là người sáng tác, tìm xem họ dùng những phương thức, phương tiện gì để 
thể hiện cảm hứng, để chuyển tải tư tưởng, để xây dựng hình tượng. 
II. Tình hình nghiên cứu: 
 Do khả năng của bản thân và khuôn khổ của đề tài, tôi xin đưa ra kinh 
nghiệm của bản thân về cách tiếp cận thơ Đường ở trường trung học phổ thông 
theo đặc trưng thể loại ( thi pháp ). 
III. Mục đích và nhiệm vụ của sáng kiến kinh nghiệm: 
1. Mục đích của sáng kiến kinh nghiệm: 
- Nêu lên kinh nghiệm của bản thân về cách tiếp cận một tác phẩm thơ 
Đường để cùng trao đổi với đồng nghiệp của mình, với mong muốn góp phần 
vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông hiện nay. 
- Nhằm nâng cao hiệu quả giờ học văn trong trường trung học phổ 
thông. 
2. Nhiệm vụ của sáng kiến kinh nghiệm: 
- Xác định cơ sở lý luận của việc giảng dạy và học tập thơ Đường ở 
trường trung học phổ thông trong nhiều năm qua. 
- Tình hình thực tiễn về phương hướng đổi mới dạy học thơ Đường theo 
đặc trưng thể loại. 
- Thực hành soạn giảng một tiết dạy cụ thể: Tiết 44 và 47 trong chương 
trình Ngữ văn lớp 10 THPT. 
IV. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 
1. Đối tượng nghiên cứu: 
- Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn có liên quan đến việc cảm thụ thơ. 
- Nghiên cứu văn bản: Hoàng Hạc lâu tổng Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng 
Lăng của Lí Bạch và Thu hứng của Đỗ Phủ trong chương trình sách giáo khoa 
Ngữ văn lớp 10 THPT. 
2. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài sáng kiến gồm những nội dung chính sau: 
PHẦN MỞ ĐẦU. 
1. Tính cấp thiết của đề tài. 
2. Tình hình nghiên cứu. 
3. Mục đích và nhiệm vụ của sáng kiến kinh nghiệm. 
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. 
PHẦN NỘI DUNG. 
Chương 1: Những vấn đề lý luận. 
Chương 2: Những vấn đề thực tiễn. 
1. Thơ Đường nhằm khám phá sự tự nhiên mà chủ yếu sự tự nhiên giữa con 
người với thiên nhiên. 
2. Đặc trưng của thơ Đường. 
3. Thơ Đường xét về mặt ngôn ngữ. 
4. Luật thơ. 
Chương 3: Thực hành. 
PHẦN KẾT LUẬN. 
PHẦN NỘI DUNG 
Chương 1: Những vấn đề lý luận. 
Thơ Đường giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong lịch sử thơ ca cổ đại 
Trung Quốc. Trong tập Toàn Đường thi soạn năm 1705 có 4.8900 bài thơ 
Đường. Về sau nhiều nhà nghiên cứu cho rằng số lượng của thơ Đường không 
phải chỉ có thế. Nhưng dù sao con số đó cũng nói lên phần nào cái hùng vĩ, đồ 
sộ của dãy núi thơ Đường. 
Tại sao đến đời Đường thì thơ ca cổ đại Trung Quốc đạt đến đỉnh cao 
như vậy? Có thể nói rằng thơ ca phát triển là do nhiều điều kiện và yếu tố hợp 
thành như hoàn cảnh lịch sử, cơ sở xã hội, đời sống nhân dân, truyền thống văn 
học và sự phát triển nội tại của nó... Đời sống nhân dân có ý nghĩa đặc biệt 
quan trọng. Mâu thuẫn chính trong xã hội phong kiến là mâu thuẫn giữa giai 
cấp nông dân và địa chủ. Cuộc đấu tranh giai cấp quyết liệt và dai dẳng này 
chính là động lực thúc đẩy xã hội tiến lên, cũng là điều kiện để thơ ca phát 
triển. Tác phẩm văn học không thể không phán ánh những mâu thuẫn đó trên 
những mức độ khác nhau hoặc trực tiếp hay gián tiếp, hoặc công khai hay bí 
mật, hoặc hoàn chỉnh hay phiến đoạn. 
Khi lên nắm chính quyền, giai cấp thống trị nhà Đường áp dụng hàng 
loạt chính sách nhượng bộ nông dân. Kinh tế phồn vinh, xã hội thái bình, cục 
diện chính trị ổn định tạo điều kiện cho nhà thơ đi đây đi đó tận hưởng cảnh 
đẹp của non sông đất nước, bồi dưỡng khí chất lãng mạn và năng khiếu nghệ 
thuật, viết lên những lời thơ giàu sức sống thời đại. Nhưng nói như vậy không 
có nghĩa là khi một nền kinh tế phong kiến suy đồi, trật tự xã hội hỗn loạn là 
không xuất hiện những nhà thơ lớn. Những bài thơ giàu tính hiện thực và thấm 
sâu lòng nhân đạo cao cả của Đỗ Phủ ra đời sau vụ biến An Lộc Sơn là những 
bằng chứng cụ thể. 
Vả lại, cho dù những năm tháng đầu khi nền kinh tế xã hội nhà Đường 
phồn vinh, ổn định thì mâu thuẫn giai cấp vẫn tồn tại, phát triển. Lúc này, do 
sự va chạm giữa cuộc sống riêng tây và tinh thần phản nghịch vốn có của nhà 
thơ mà bật ra những tia lửa phản kháng không thể dập tắt được. Sáng tác của Lí 
Bạch trong giai đoạn đầu cũng đủ sức chứng minh hiện thực đó. Mặt khác sau 
loạn An Lộc Sơn, tuy sức sản xuất vật chất của xã hội bị phá hoại nghiêm 
trọng, nhưng những vùng như lưu vực sộng Trường Giang và phía nam Trường 
Giang vì không trực tiếp chịu ảnh hưởng của chiến tranh và do của cải vật chất 
đưa từ miền Bắc xuống nên nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp ở 
những khu vực này phát đạt, tạo điều kiện vật chất cho sự phát triển của thơ ca 
giữa đời Đường và thời kì sau. 
Chế độ khoa cử “ dĩ thi thủ sĩ” ( lấy thơ ca để chọn người tài ) đời 
Đường tuy không phải là nguyên nhân chính của sự phát triển thơ ca, nhưng 
không thể phủ nhận một điều là việc “dĩ thi thủ sĩ” đã góp phần làm giàu kho 
tàng thơ ca vốn có đời Đường. 
Ngoài ra sự phồn vinh của các ngành nghệ thuật khác như âm nhạc, vũ 
đạo đặc biệt là hội họa cũng ảnh hưởng sâu sắc tới sự phát triển của văn học. 
Hội họa, điêu khắc đời Đường đạt tới đỉnh cao của nghệ thuật, sản sinh những 
nhân tài như Ngô Đạo Từ chuyên vẽ người, Vương Duy chuyên vẽ sông núi, 
Dương Huệ Chi nổi tiếng về điêu khắc... 
Ngoài những điều kiện lịch sử và xã hội nói trên thì sự phát triển của bản 
thân nền văn học nói riêng cũng là một trong những nguyên nhân làm cho thơ 
Đường phát triển. Kể từ khi Kinh Thi, tập thơ đầu tiên của Trung Quốc ra đời, 
cho đến thơ Đường, thơ ca Trung Quốc đã có một lịch sử lâu dài. Hơn một 
nghìn năm qua, thơ ca là thể loại chủ yếu của nền văn học Trung Quốc. Từ loại 
thơ bốn chữ trong Kinh Thi cho đến hình thức “ Tao thể” của sở từ và loại thơ 
năm chữ hoặc bảy chữ đời Hán cũng tích lũy những kinh nghiệm phong phú 
cho sự sáng tác thơ ca đời Đường. 
Chương 2. Những vấn đề thực tiễn. 
1. Sự khám phá của thơ Đường: 
Thơ Đường nhằm khám phá sự tự nhiên mà chủ yếu là sự tự nhiên giữa 
con người với thiên nhiên, gợi lên những giao cảm, đưa đến cho người đọc 
người bạn tri âm tri kỉ: một con sông, một vầng trăng, một cánh chim... Cách 
cấu tứ nhằm khai phá sự tự nhiên, sự giao cảm giữa tự nhiên với con người ấy 
đã xóa đi mọi gianh giới, mọi sự ngăn cách, tạo ra âm hưởng vang vọng trong 
tâm hồn. 
Lý Bạch là một người đi du ngoạn nhiều nơi nhất. Hầu như khắp nơi trên 
đất nước Trung Quốc đều in dấu chân ông. Thơ viết về thiên nhiên của ông là 
những bức tranh hùng vĩ, tráng lệ ẩn giấu một vẻ đẹp sâu xa thầm kín: Thác 
nước Hương Lô trong bài Vọng Lư sơn bộc bố hùng vĩ lạ thường. 
“ Nắng rọi Hương Lô khói tía bay 
 Xa trông dòng thác trước sông này 
 Nước bay thẳng xuống ba ngàn thước 
 Tưởng dải Ngân Hà tuột khỏi mây” 
( Tương Như dịch) 
Thực tế Hương Lô bắt nguồn từ núi cao chảy xuống, nhưng dưới ngòi 
bút Lý Bạch nó không còn là thác nước bình thường nữa. Nó chảy từ độ cao ba 
nghìn thước, lại chảy như bay, đứng xa mà nhìn ngỡ tưởng dải Ngân Hà tuột 
khỏi mây. 
Thiên nhiên còn là người bạn an ủi, động viên, chia sẻ nỗi đau khổ, dằn 
vặt trong lòng ông. 
“ Chim bay vút bay hết 
 Mây lẻ đi một mình 
 Nhìn nhau không thấy chán 
 Chỉ còn núi Kính Đình” 
( Độc tọa Kính Đình sơn – Phạm Lệ Duyên 
dịch) 
Hình như núi Kính Đình cũng hiểu được sự cô độc lẻ loi, hiu quạnh của 
nhà thơ. 
2. Đặc trưng của thơ Đường: 
Để hiểu hết cái cảm hứng của nghệ thuật thơ Đường lại cần nắm được 
đặc trưng của thơ Đường, chung quy có thể thấy được mấy đặc điểm sau: 
Trong cách cấu tứ thường tìm hiểu sự giao cảm giữa con người và thiên nhiên, 
trong cách biểu hiện thường cái tôi trữ tình hòa lẫn vào ngữ cảnh, trong cách 
diễn đạt thường ý thức đến sự quấn quyện ba yếu tố thi- nhạc- họa. 
Khi đọc thơ Lý Bạch mọi người đễ dàng nhận thấy sức tưởng tượng lớn 
lao của ông. Ông đưa tình cảm nồng cháy, khát vọng mãnh liệt vào đối tượng 
miêu tả. Để việc khoa trương có được bề rộng lẫn bề sâu, ông nhân cách hóa 
các đối tượng được miêu tả: Núi Kính Đình là người bạn tâm tình có thể hiểu 
được cảnh cô độc và nỗi buồn của nhà thơ, hoặc gió xuân cũng hiểu được nỗi 
đau khổ, nỗi tái tê của con người trong cảnh biệt ly. 
“ Gió xuân như cũng thấu hay 
 Không cho cành liễu điểm đầy xanh non” 
( Lao lao đình – Trúc Khê 
dịch) 
Trăng và bóng cũng trở thành bạn tâm đầu ý hợp cùng nhà thơ nâng cốc 
để làm dịu bớt sự lẻ loi đơn chiếc: 
“ Cất chén mời trăng sáng, 
 Mình với bóng là ba” 
( Nguyệt hạ độc chước – Tương Như dịch) 
3. Ngôn ngữ thơ Đường: 
Ngôn ngữ thơ Đường nhìn chung trong sáng, tinh luyện. Các tác giả thơ 
Đường thường ít khi nói hết, nói trực tiếp ý của mình. Như Đỗ Phủ rất chú 
trọng đến ngôn ngữ thơ ca, ngoài việc dùng phương ngôn, khẩu ngữ, ông cũng 
tốn nhiều công phu gọt giũa từng lời, từng ý đạt mức “ ý tại ngôn ngoại “ ( ý 
nằm ở ngoài lời ). Khái quát và chính xác là đặc điểm là đặc điểm nổi bật của 
ngôn ngữ thi ca của Đỗ Phủ. Trong bài Đăng cao, Đỗ Phủ viết: 
“ Vạn lí bi thu thường tác khách 
 Bách liên đa bệnh độc đăng đài” 
( Thu quạnh nghìn khơi lòng khách não 
 Đài cao trăm bệnh chiếc thân mòn - Nam Trân dịch ) 
Chỉ mười bốn chữ nhưng làm rõ bảy tầng ý đau thương: Sống nơi đất 
khách quê n