Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng làm văn nghị luận Lớp 11

BM 01– Bìa SPSKKN 
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI 
Đơn vị: Trường THCS và THPT Bàu Hàm 
 Mã số:  
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
RÈN KĨ NĂNG LÀM VĂN NGHỊ LUẬN LỚP 11 
Người thực hiện: BÙI THỊ THỦY 
 Lĩnh vực nghiên cứu: 
 - Quản lý giáo dục: 
 - Phương pháp dạy học bộ môn: Ngữ Văn 
 - Lĩnh vực khác: 
 Có đính kèm: 
 Mô hình Phần mềm Phim ảnh Hiện vật khác 
NĂM HỌC : 2011 – 2012 
LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC 
I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN: 
1. Họ và tên: BÙI THỊ THỦY 
2. Ngày tháng năm sinh: 21 / 06 / 1980 
3. Nam, nữ: Nữ 
4. Địa chỉ: Số nhà 3/4 khu phố 2, Phường Tân Mai, TP Biên Hòa, Đồng Nai. 
5. Điện thoại: 0613670611 (CQ); ĐTDĐ: 01685992057. 
6. Fax: ..... E- mail: Muahaiphuongtroi@gmail.com 
7. Chức vụ: Giáo viên 
8. Đơn vị công tác: Trường THCS và THPT Bàu Hàm. 
II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO: 
- Học vị (hoặc trình độ chuyên môn, nghiệp vụ) cao nhất: Đại học sư phạm. 
- Năm nhận bằng: 2005 
- Chuyên ngành đào tạo: Ngữ Văn 
III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC: 
- Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy môn Ngữ Văn 
- Số năm có kinh nghiệm: 5 năm 
- Các kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: chưa có. 
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
 Theo thống kê kết quả kiểm tra, thi những năm gần đây bài kiểm tra môn Ngữ 
Văn đạt điểm cao rất ít, phần lớn dưới điểm trung bình, thậm chí điểm 0 cũng có. 
Trong đó nhiều bài làm của học sinh khiến người chấm chưa hài lòng vì những sai 
sót quá cơ bản như sai chính tả, sai kiến thức, lỗi diễn đạt, suy diễn theo cảm tính, 
viết mà không hiểu những gì mình đã viết, Đặc biệt khả năng lập luận trong văn 
nghị luận của học sinh hiện nay rất yếu, nhiều em tỏ ra rất lúng túng, thậm chí 
chưa xác định được một hệ thống luận điểm, luận cứ một cách rõ ràng và xác đáng. 
 Có một điều khá phổ biến của học sinh THPT hiện nay là khi làm văn xong 
không thể tự mình rút kinh nghiệm, tự mình đánh giá xem bài làm có chỗ nào 
được, chỗ nào chưa được. Và có nhiều học sinh chưa nắm vững được quy trình làm 
một bài văn, chưa làm chủ được các thao tác lập luận, các công việc cần thiết của 
tiến trình xây dựng một văn bản, học sinh thường chỉ lo khâu bước vào bài và cảm 
thấy khó khăn ở bước nhập đề. Cứ nghĩ nhập đề xong thế là viết được bài. Ở đây, 
tôi không bàn đến cảm hứng sáng tạo mà chỉ nói đến ý thức trong đầu óc của người 
cầm bút về ý đồ thông báo, về nội dung thông báo, về cách thức thông báo, về cách 
dùng từ, diễn đạt. Chỗ yếu cơ bản này của học sinh phản ánh tình trạng mù mờ về 
lí thuyết mà giáo viên THPT chúng ta lâu nay thường mắc phải. Đa số học sinh 
THPT làm văn theo cảm tính, học sinh chưa có thói quen suy nghĩ về đề, về yêu 
cầu của đề, về cách tìm ý, sắp xếp các ý, về kết cấu văn bản sắp hình thành. Hiện 
tượng học sinh lạc đề, xa đề, viết lan man, kết cấu lộn xộn, trùng lặp, đứt mạch, 
mất cân đối, hoặc bài văn kết cấu không đầy đủ, không biết triển khai luận điểm ở 
từng phần hay không biết khai thác tư liệu, Đó là những thiếu sót phổ biến trong 
kĩ năng làm văn nghị luận của học sinh hiện nay. Có nhiều cách lí giải hiện tượng 
này, nhưng có một nguyên nhân chính, đó là sự non kém về ý thức làm văn của 
học sinh hay nói đúng hơn là sự non kém về văn hóa làm văn. 
 Hơn nữa, đối tượng mà tôi nghiên cứu trong chuyên đề này là học sinh lớp 11, 
cụ thể là học sinh lớp 11A4, 11A5, 11A6 của trường THCS và THPT Bàu Hàm - 
một ngôi trường vùng sâu vùng xa, mà phần lớn học sinh là người dân tộc, lực học 
rất yếu, đặc biệt là rất yếu khi làm văn. 
 Điều đó đã phản ánh một thực tế: hiệu quả học và làm văn ngày càng sa sút và 
đang ở mức báo động đòi hỏi cần phải đưa ra những giải pháp thích hợp để đổi 
mới quy trình dạy và học môn Ngữ Văn hiện nay, đặc biệt phân môn làm văn, 
trong đó có bài văn nghị luận. Với suy nghĩ trên, tôi xin giới thiệu cùng các thầy cô 
giảng dạy môn Ngữ Văn lớp 11 chuyên đề: Rèn kĩ năng làm văn nghị luận lớp 
11. Mong rằng chuyên đề này sẽ góp một phần nhỏ vào quy trình đổi mới phương 
pháp dạy và học môn Ngữ Văn ở các trường trung học phổ thông vùng sâu, vùng 
xa trên địa bàn huyện Trảng Bom và các trường trung học phổ thông hiện nay. 
II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI: 
1. Cơ sở lý luận: 
 Xuất phát từ phương châm “Học đi đôi với hành, lí luận phải gắn liền với thực 
tiễn”, do đó ngoài việc cung cấp kiến thức mới, giáo viên cần hướng dẫn học sinh 
áp dụng các kiến thức đã học vào làm văn ở các kiểu bài, các dạng đề có liên quan 
đến những kiến thức đã học, nhằm nâng cao kiến thức cũng như khả năng vận 
dụng các kiến thức vào thực tế cuộc sống. Có như vậy học sinh mới phát huy tư 
duy một cách toàn diện và sâu sắc nhất. 
 Trong thực tế giảng dạy nếu giáo viên chỉ cung cấp kiến thức mới mà không có 
các bài làm văn liên quan đến những kiến thức đã học thì học sinh chỉ thu nhận 
một cách thụ động. Vì vậy, qua các bài làm văn học sinh sẽ đánh giá kết quả học 
tập của mình cũng như giáo viên dựa vào kết quả đó để thay đổi phương pháp 
giảng dạy phù hợp. 
 Trong quá trình giảng dạy, hướng dẫn, giáo viên không chỉ là người dạy, cung 
cấp kiến thức mà là người hướng dẫn học sinh tiếp thu kiến thức; còn học sinh thì 
không thụ động lĩnh hội kiến thức (được đơn giản hóa). Bởi trên thực tế, vì sự thụ 
động của học sinh, có những giáo viên viết thay học sinh phần mở bài, thân bài hay 
kết bài mà học sinh gọi đó là văn mẫu, mà học sinh phải tự mình (dưới sự hướng 
dẫn của giáo viên và năng động của tư duy) tìm tòi, phát hiện, tiếp nhận, giải mã, 
rồi biết vận dụng những kiến thức vào làm văn. Vì vậy, giáo viên phải linh hoạt 
trong từng dạng bài làm văn nhằm đạt được kết quả cao nhất. 
 Quá trình làm văn là một quá trình chuyển hóa kiến thức đã học thành một sản 
phẩm kiến thức mới của chủ thể sáng tạo, của từng cá nhân học sinh. Chính vì vậy 
có thể khái quát rằng: Làm văn là quá trình sáng tạo của cá nhân học sinh, là một 
cơ hội để học sinh bộc lộ được rõ nét nhất, tập trung nhất vốn hiểu biết về nhiều 
mặt cùng những phẩm chất và năng lực của học sinh, đặc biệt là năng lực tư duy 
sáng tạo, năng lực hoạt động ngôn ngữ. 
 Hơn nữa, văn nghị luận là một trong những kiểu văn bản quan trọng trong đời 
sống xã hội của con người, có vai trò rèn luyện tư duy logíc, năng lực biểu đạt 
những quan niệm, tư tưởng sâu sắc trước đời sống. 
 Và xuất phát từ thực tế, trong năm năm giảng dạy tại trường THCS và THPT 
Bàu Hàm, tôi cũng thẳng thắn đưa ra những thuận lợi và khó khăn khiến tôi trăn 
trở, quyết tâm thực hiện chuyên đề này: 
 + Trước hết, về bản thân giáo viên được đào tạo đúng chuyên môn, không ngừng 
học hỏi nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ để phù hợp với xu thế đổi mới 
hiện nay và tình hình học tập của học sinh trường THCS và THPT Bàu Hàm. 
 + Còn học sinh luôn chuẩn bị tâm thế tiếp thu bài. 
 + Cơ sở vật chất của nhà trường tương đối đầy đủ cho việc giảng dạy môn Ngữ 
Văn. 
 + Tài liệu tham khảo trong thư viện của nhà trường cũng khá nhiều, giúp ích cho 
công tác giảng dạy và nghiên cứu, tham khảo cho cả thầy và trò. 
 Bên cạnh đó phải kể đến những khó khăn như: 
 + Về đối tượng học sinh của trường THCS và THPT Bàu Hàm - đối tượng học 
sinh vùng sâu vùng xa, người dân tộc nhiều (chủ yếu là người Hoa) lực học rất 
yếu, đặc biệt yếu môn Văn, trong đó có phân môn làm văn. Hơn thế học sinh hiện 
nay có xu thế xem nhẹ môn Văn dẫn đến chất lượng học tập rất thấp. 
 + Mặt khác, yêu cầu chất lượng của nhà trường giao cho mỗi năm cần phải nâng 
lên và giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với tình hình thực tế 
của nhà trường nhằm nâng cao kết quả nhận thức và học tập của học sinh. 
 + Tuy nhiên, bản thân tôi và các đồng nghiệp trong trường cũng thấy còn hạn 
chế trong việc không thể “cầm tay” hướng dẫn cho từng cá nhân học sinh và giáo 
viên cũng không thể đọc và sửa hết bài của các em tại lớp trong 1 – 2 tiết làm 
văn, 
2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài: 
 Văn nghị luận là loại văn được viết ra nhằm xác lập cho người đọc, người nghe 
một tư tưởng, quan điểm nào đó. Muốn vậy, người viết phải biết trình bày ý kiến 
của mình và đưa ra những lí lẽ, dẫn chứng thuyết phục, nghĩa là phải biết lập luận. 
 Ở chương trình Ngữ Văn lớp 11 trong phân môn làm văn, trong đó có kiểu bài 
văn nghị luận học sinh sẽ đi sâu vào hai dạng đề: nghị luận xã hội và nghị luận văn 
học. Sau đây tôi xin lần lượt rèn kĩ năng làm văn nghị luận cho học sinh lớp 11: 
 2.1 Kĩ năng phân tích đề: 
 Phân tích đề là công việc trước tiên trong quá trình làm một bài văn nghị luận 
nhưng lại là khâu mà phần lớn học sinh bỏ qua. Bởi theo các em nghĩ nếu phân tích 
đề sẽ mất thời gian làm bài. Thực tế cho thấy, một bài văn làm trong 45 – 90 phút, 
học sinh chỉ mất khoảng 5 – 10 phút phân tích đề. 
 Khi phân tích đề cần đọc kĩ đề bài, chú ý những từ ngữ then chốt để xác định 
yêu cầu về nội dung và hình thức nghị luận, phạm vị tư liệu cần sử dụng. 
 Trước tiên, phương pháp tôi đã vận dụng để phân tích đề là phương pháp nêu 
vấn đề. Phương pháp này được tiến hành thông qua việc giáo viên (hoặc học sinh) 
đưa ra một tình huống có vấn đề nảy sinh trong bài học hoặc trong cuộc sống. Nó 
giúp học sinh biết cách giải quyết vấn đề và rèn kĩ năng tư duy. 
 Mục tiêu của phương pháp này mà tôi áp dụng là rèn kĩ năng phát hiện, nhận 
biết và giải quyết vấn đề trong quá trình học tập, đặc biệt khi làm văn và trong 
cuộc sống của học sinh. 
 Sau đây là ví dụ về việc sử dụng tình huống nêu vấn đề khi phân tích đề văn 
nghị luận xã hội và đề văn nghị luận văn học: 
Đề 1:Anh (chị) suy nghĩ như thế nào về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm ở 
nước ta hiện nay? 
Đề 2: Cảm nhận của anh (chị) về tâm sự của Hồ Xuân Hương trong bài Tự 
tình (bài II). 
 Trước hết, giáo viên yêu cầu học sinh đọc kĩ đề và dùng thước gạch chân 
những từ ngữ then chốt: 
VD: Đề 1: Vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm ở nước ta hiện nay. 
 Đề 2: Tâm sự của Hồ Xuân Hương trong bài Tự tình (bài II). 
- Hoạt động 1: Học sinh đọc kĩ đề và cho biết đề nào có định hướng cụ thể, đề nào 
đòi hỏi người viết phải tự xác định hư