Sáng kiến kinh nghiệm Giảng dạy bài Chiếu cầu hiền (Cầu Hiền Chiếu) (Ngô Thì Nhậm)

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
GIẢNG DẠY BÀI CHIẾU 
CẦU HIỀN (CẦU HIỀN 
CHIẾU) (NGÔ THÌ NHẬM) 
 SƠ LƯỢC LÍ LỊCH KHOA HỌC 
I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN 
- Họ và tên : Võ Duy Nhã Đoan 
- Ngày tháng năm sinh : 18 /10 /1979 
- Nam, nữ : nữ 
- Địa chỉ : Lô A, Phòng 601, Chung cư Thanh Bình, P. Thanh Bình. 
TP Biên Hòa tỉnh Đồng Nai. 
- Điện thoại : 0919236609 (DĐ) 0613943854 (NR) 
- Fax : Email : 
voduynhadoan@yahoo.com.vn 
- Đơn vị công tác : Trường THPT Trấn Biên 
II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO : 
- Học vị: Cử nhân khoa học. 
- Năm nhận bằng : 2001 
- Chuyên ngành đào tạo : Ngữ văn 
III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC : 
- Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm : Giảng dạy bộ môn Văn 
- Số năm có kinh nghiệm : 10 năm 
A.MỞ ĐẦU 
I. Lí do chọn đề tài: 
 Trong những năm gần đây cùng với việc đổi mới chương trình, nội 
dung giáo dục, thay sách giáo khoa đã dấy lên phong trào đổi mới phương 
pháp dạy học văn. Hướng đi có nhiều hứa hẹn. Vừa đảm bảo tính cơ bản, 
tinh giản, hiện đại, sát thực tiễn Việt Nam, phù hợp với xu thế tiên tiến 
trên thế giới; vừa phát huy vai trò chủ động tích cực sáng tạo của học sinh, 
vừa đòi hỏi phải đổi mới phương pháp dạy ở giáo viên Ngữ văn trung học. 
Như chúng ta đã biết, sách giáo khoa Ngữ văn 11- cơ bản lần này có 
một số thay đổi: có sự thêm, bớt một số tác phẩm. Và lẽ dĩ nhiên, trước 
mỗi tác phẩm mới giáo viên không khỏi lúng túng, trăn trở, lo nghĩ. Đặc 
biệt là những tiết văn học sử, đây là những tác phẩm mới so với chương 
trình cũ . Hơn nữa, những tác phẩm này đa số lại khô khan, khó tạo cảm 
xúc ở các em. Vậy làm thế nào để có một giáo án tốt, một giờ dạy hay, 
một lớp học sinh động, học sinh tích cực, chủ động và hứng thú trong tiết 
học, mà đặc biệt là học sinh hiểu và cảm nhận được giá trị nội dung, nghệ 
thuật của văn bản? Đó là những băn khoăn, trăn trở không chỉ ở riêng tôi 
mà ở mỗi giáo viên Ngữ văn. 
Mặt khác, tôi thiết nghĩ, mỗi bài dạy đều có một vị trí, vai trò quan 
trọng của nó. Song những văn bản mới đưa vào chương trình lại khá khó 
đối với học sinh, thậm chí giáo viên cũng không dễ tiếp cận, giải mã. 
Trong khi đó kinh nghiệm giảng dạy tích lũy chưa nhiều, tư liệu tham 
khảo cũng hạn chế, có bài phải nói là rất hiếm. Vì vậy, với vốn kinh 
nghiệm còn khiêm tốn của bản thân, tôi chỉ xin được trao đổi với quý đồng 
nghiệp cách giảng dạy một bài cụ thể, bài Chiếu cầu hiền ( Ngô Thì 
Nhậm). Bởi theo tôi, Chiếu cầu hiền của Ngô Thì Nhậm viết thay vua 
Quang Trung là tác phẩm tiêu biểu cho tư tưởng, cốt cách, đức độ của vua 
Quang Trung và văn phong của Ngô Thì Nhậm. Hơn nữa, với đặc điểm 
tâm hồn dân tộc và truyền thống đào tạo nhân tài cho đất nước thì bài 
chiếu có một ý nghĩa vô cùng to lớn trong sự nghiệp trồng người. 
Cuối cùng, dạy tốt bài này là ta đã tác động trực tiếp đến việc rèn đức, 
luyện tài, nâng cao kĩ năng lập luận diễn đạt của học sinh; từ đó hình thành 
ở các em ý thức về vai trò của hiền tài, của bản thân trong công cuộc xây 
dựng đất nước. 
Đó là những lý do tôi chọn đề tài Giảng dạy bài Chiếu cầu hiền (Cầu 
hiền chiếu) (Ngô Thì Nhậm) để trao đổi những điều tâm đắc và rất mong 
được quý thầy cô cùng bạn bè đồng nghiệp bổ sung những khiếm khuyết 
để bài giảng ngày càng hoàn thiện hơn. 
II. Đối tượng và mục tiêu của đề tài 
 1. Đối tượng 
- Đối tượng trực tiếp của tôi là bài Chiếu cầu hiền (Cầu hiền chiếu) 
của Ngô Thì Nhậm viết thay vua Quang Trung, trong sách giáo khoa Ngữ 
văn 11, tập 1(cơ bản), trang 68-Nhà xuất bản giáo dục. 
- Để thử nghiệm đề tài tôi chọn học sinh lớp 11A11 và 11D3 trường 
Trung học phổ thông Trán Biên, năm học 2011- 2012 để thực hiện. 
2. Mục tiêu 
- Cung cấp những tri thức cơ bản về bài Chiếu cầu hiền (Ngô Thì 
Nhậm). 
- Phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh và sự hứng thú 
trong tiết văn học sử. 
- Góp phần bồi dưỡng năng lực tư duy, năng lực diễn đạt và cách thức 
lập luận trong bài văn nghị luận của học sinh. 
- Giáo dưỡng học sinh vào việc trau dồi đức và tài để sống tốt, sống 
đẹp, sống có ý nghĩa trong tương lai. 
B.NỘI DUNG CHÍNH 
I. Cơ sở lý luận 
1. Dạy văn trong nhà trường hiện đại 
- Dạy văn là dạy cho học sinh nhận ra trong tác phẩm văn chương 
nguồn tri thức vô cùng phong phú, đa dạng, hấp dẫn và bổ ích để bồi 
dưỡng tâm hồn, trí tuệ để sống có ý nghĩa hơn, sâu sắc hơn, tinh tế hơn. 
Dạy văn là dạy sống, dạy người, dạy mở mang trí tuệ. 
- Trong quá trình dạy văn cần xác định học sinh là nhân vật trung 
tâm, là chủ thể cảm thụ. Giáo viên không được cảm nhận thay mà chỉ là 
người định hướng, “chỉ đường” cho các em đi khám phá tác phẩm. Con 
đường đó bao giờ cũng bắt đầu từ công việc tri giác ngôn ngữ, trải qua 
nhiều chặng, nhiều bước, đi từ bên ngoài vào bên trong tác phẩm. Trên 
con đường đó, người giáo viên có vai trò khơi nguồn, tạo cảm hứng để học 
sinh tích cực tự giác trong việc cảm thụ, chiếm lĩnh tri thức và chủ động 
thưởng thức tác phẩm văn chương. Như vậy, yêu cầu phát huy chủ thể học 
sinh gắn liền với tài năng sáng tạo của người giáo viên. Hay nói đúng hơn 
đó là sự hết hợp nhuần nhuyễn tính nghệ thuật và tính sư phạm trong quá 
trình dạy văn. 
2. Tiếp nhận văn học 
- “Tiếp nhận văn học hay cảm thụ văn học là sống với tác phẩm văn 
chương, rung động với nó, vừa đắm chìm trong thế giới nghệ thuật của 
nhà văn, vừa tỉnh táo lắng nghe tiếng nói của tác giả, thưởng thức cái hay, 
cái đẹp, tài nghệ của người nghệ sĩ sáng tạo” (Văn học 12- Tập hai, Phần 
lí luận văn học, Nxb Giáo dục-2002, trang 146). 
- Tiếp nhận văn học có nhiều cách. Tuy nhiên với bài này, tôi hướng 
việc cảm thụ của học sinh vào hai cách cơ bản sau: 
+ Cảm thụ có chú ý đến nội dung tư tưởng, tình cảm của tác phẩm để 
hiểu xem tác giả muốn nói gì? Và nói bằng cách nào? Từ đó thâm nhập 
vào tác phẩm để hiểu và cảm. Cách này khá dễ và áp dụng được với đa số 
học sinh. 
+ Cảm thụ có sự sáng tạo. Nghĩa là phải xem tác phẩm như một 
phương tiện để nghĩ, để cảm, để tự đối thoại với mình và đối thoại với tác 
giả. Kiểu cảm thụ này khó và cao, không phải dễ dàng đạt tới, tìm được ở 
học sinh thật hiếm. Nhưng nhờ nó mà giáo viên phát hiện được những học 
sinh có năng khiếu văn chương, thực sự say mê và rung cảm với văn 
chương. 
3. Phương pháp thực hiện 
Dạy văn là nghề sáng tạo, cá nhân giáo viên được tương đối tự do 
trong việc lựa chọn những phương pháp tối ưu. Để thực hiện bài dạy này, 
tôi vận dụng những phương pháp sau: 
- Phương pháp đọc hiểu, phương pháp diễn dịch, qui nạp, phân tích, 
phân tích- tổng hợp, tích hợp, để khai thác vấn đề, lí giải vấn đề, giúp 
học sinh tiếp cận văn bản từ nhiều phía và có thể vận dụng vào thực tế. 
- Phương pháp so sánh đối chiếu, dùng hình ảnh trực quan, giảng 
bình, gợi mở để bài giảng phong phú, sinh động. 
- Đặc biệt là phương pháp phát vấn bằng hệ thống câu hỏi từ dễ đến 
khó, trong đó có câu hỏi tái hiện, câu hỏi phát hiện, câu hỏi tư duy, câu hỏi 
gợi mở, câu hỏi thảo luận nhóm, nâng cao một cách hợp lý để kích thích 
sự suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo, chủ động tích cực của học sinh. 
 Vận dụng và kết hợp tốt các phương pháp trên sẽ giúp tiết học diễn 
ra một cách tự nhiên, nhịp nhàng, gắn kết giữa thầy và trò. 
II. Những chuẩn bị cần thiết cho bài giảng 
1. Đối với giáo viên : 
- Chuẩn bị chung: 
+ Trước hết, giáo viên cần đọc và nghiên cứu kỹ sách giáo khoa để 
nắm được nội dung phần Tiểu dẫn, văn bản và hệ thống câu hỏi ở phần 
Hướng dẫn học bài. 
+ Nghiên cứu, làm việc với sách giáo viên để xác định đúng vị trí, 
mục đích yêu cầu và hệ thống trí thức cơ bản, trọng tâm của bài giảng. 
+ Vì bài này khó tìm tài liệu tham khảo nên giáo viên có thể tham 
khảo thêm Sách giáo viên Ngữ văn 11- Nâng cao, Giới thiệu giáo án Ngữ 
văn 11-Tập một –của Nguyễn Hải Châu (Chủ biên)..và một số sách tham 
khảo tôi đã giới thiệu ở trên để có thêm những hiểu biết sâu sắc, phong 
phú về nội dung sẽ dạy trên lớp. 
+ Chuẩn bị các Slide Power Point hoặc bảng phụ; những hình ảnh về 
Ngô Thì Nhậm và vua Quang Trung, ảnh minh họa cho văn bản. 
 - Giáo án: Giáo án là tài liệu trình bày cụ thể của giáo viên về nội 
dung, phương pháp, quy định mọi hoạt động của giáo viên và học sinh trên 
lớp. Đây là yếu tố quyết định sự thành công của tiết dạy. Do đó, giáo viên 
phải chuẩn bị giáo án thật kỹ càng. 
2. Đối với học sinh: Tất cả phần này yêu cầu chuẩn bị ở nhà. 
- Đọc sách giáo khoa: Do thời lượng trên lớp không nhiều do đó giáo 
viên yêu cầu học sinh đọc trước phần Tiểu dẫn, Văn bản và Chú thích ở 
nhà nhằm giúp các em bước đầu nắm được những nét cơ bản về tác giả và 
 văn bản. Hơn nữa, vì đây là văn bản cổ, sử dụng từ ngữ kinh điển rất nhiều 
nên tôi đặc biệt nhấn mạnh việc đọc phần Chú thích. Làm tốt khâu này, 
các em không chỉ được mở mang về tri thức mà còn giúp tiết học nhẹ 
nhàng, thoải mái hơn. 
- Bài soạn: Đây là sự chuẩn bị có tính chất tích cực, tự giác, có tác 
dụng làm tiền đề, cơ sở để giáo viên phát huy tính tích cực chủ động của 
học sinh trong quá trình lĩnh hội bài mới. Và do có sự chênh lệch về năng 
lực cảm thụ giữa hai lớp, nên tôi yêu cầu cụ thể như sau: 
 + Lớp 11 khối A, phần đông là học sinh trung bình và yếu môn văn 
nên tôi chỉ yêu cầu học sinh trả lời những câu hỏi ở mục “Hướng dẫn học 
bài” trong sách giáo khoa. 
+ Lớp 11 khối D, đa phần là học sinh khá nên tôi yêu cầu các em soạn 
thêm nội dung sau: Hãy chọn một đoạn hoặc một câu văn mà em tâm đắc 
rồi phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật lập luận của câu văn hoặc 
đoạn văn đó. 
III. Quá trình thực hiện bài giảng 
PHẦN 1: GIỚI THIỆU BÀI MỚI 
Lời vào bài phải ngắn gọn nhưng là khâu không thể bỏ qua. Lời vào 
bài tốt sẽ gây ấn tượng ban đầu, tạo sự hứng thú ngay từ đầu tiết học, khơi 
gợi sự tò mò và khao khát khám phá, tìm hiểu của học sinh. Có nhiều cách 
để vào bài song ở bài này tôi có thể kết hợp với việc kiểm tra bài cũ - bài 
Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc (Nguyễn Đình Chiểu) để giới thiệu bài mới 
một cách liền mạch và tự nhiên như sau: 
“ Như vậy, với bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Nguyễn