Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa Lý

 Sở giáo dục và đào tạo Tỉnh Vĩnh Phúc 
Trung tâm GDTX Tỉnh 
---------------------- 
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
ĐỔI MỚI KIỂM TRA, 
ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY 
HỌC ĐỊA LÝ 
GV: Nguyễn Thị Thanh Hải 
Phòng Bồi dưỡng và nâng cao trình độ 
Trung tâm GDTX Tỉnh Vĩnh Phúc 
Mở đầu 
Thế kỷ XXI - thế kỷ của khoa học công nghệ, thế kỷ của sự bùng nổ 
thông tin. Càng ngày khối lượng thông tin đến với chúng ta càng lớn, do đó 
quá trình dạy và học trong nhà trường cũng đòi hỏi phải có những biện 
pháp để tăng cường lượng thông tin, lượng kiến thức, tri thức khoa học 
cũng như kỹ năng kỹ xảo và phương pháp tự lĩnh hội các tri thức, kiến thức 
đó cho học sinh. Thông tin, kiến thức ngày càng tăng mà thời gian dành 
cho học tập và giảng dạy thì hầu như không thay đổi vì vậy đòi hỏi phải có 
phương pháp và cách thức thích hợp để giúp học sinh lĩnh hội đầy đủ, 
chính xác có chọn lọc những thông tin cần thiết không chỉ trong trường học 
mà còn ngoài cuộc sống. 
Thực tế trên đã đặt ngành Giáo dục nước ta trước yêu cầu phải đổi 
mới cả về mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học. Thời gian gần đây 
ngành Giáo dục nước ta đang tiến hành đổi mới, bước đầu thu được nhiều 
thành công, nhưng quá trình đổi mới này cần phải có thời gian và cần tiến 
hành sâu rộng hơn nữa trong đó cần chú ý tới khâu kiểm tra, đánh giá. 
Kiểm tra, đánh giá là khâu không thể thiếu trong quá trình dạy học 
nhưng thực tế trong nhà trường phổ thông lại chưa được coi trọng đúng 
mức. Kiểm tra, đánh giá trong các môn học nói chung và với môn Địa lý 
nói riêng nhiều khi được tiến hành chiếu lệ, không có sự chuẩn bị lên kế 
hoạch từ trước, không thường xuyên và không trở thành hệ thống. Phương 
pháp kiểm tra, đánh giá truyền thống trong nhà trường tuy có nhiều ưu 
điểm song cũng bộc lộ nhiều khuyết điểm như thiếu tính khách quan, chưa 
lượng hoá được kết quả cũng như chưa kích thích được năng lực học tập 
của học sinh. Việc khẳng định và sử dụng phương pháp mới, hiện đại, ưu 
việt hơn trong đánh giá kết quả học tập của học sinh là cần thiết và cần 
được bàn đến một cách hết sức nghiêm túc.Vì vậy, tô lựa chọn chuyên đề 
“Đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí” làm đề tài nghiên cứu 
của mình. 
Phần nội dung 
Chương I: Những vấn đề cơ bản của kiểm tra, đánh giá 
I.Vai trò và nhiệm vụ của kiểm tra, đánh giá 
1.Vai trò 
- Quá trình dạy học: mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, tổ 
chức, đánh giá là một chỉnh thể, chu trình khép kín. 
- Kiểm tra, đánh giá là khâu cuối cùng nhưng lại là khâu khởi đầu của một 
chu trình mới. 
- KT, ĐG là công việc của cả giáo viên và học sinh. 
- KT, ĐG là hai công việc có nội dung khác nhau nhng có quan hệ mật thiết 
với nhau. 
KT, ĐG là khâu không thể thiếu, là yêu cầu khách quan trong QT D-H. 
2.Nhiệm vụ 
- Hiểu rõ và cụ thể việc học tập của học sinh (nắm kiến thức, kĩ năng, phát 
triển tư duy) để kịp thời điều chỉnh nội dung và phương pháp. 
- Tạo điều kiện cho học sinh nắm vững và củng cố kiến thức. 
- Hình thành kĩ năng, thói quen trong học tập cho học sinh. 
- Hình thành thế giới quan khoa học, giáo dục tư tưởng, đạo đức cho học 
sinh. 
- Tác động đến việc học tập bộ môn Địa lý nói riêng, các môn khoa học nói 
chung. 
II.Những khái niệm cơ bản về kiểm tra, đánh giá 
1.Các khái niệm 
- Kiểm tra là việc thu thập những dữ liệu, thông tin về một lĩnh vực 
nào đó làm cơ sở cho việc đánh giá. 
 Có nhiều loại kiểm tra: 
+Kiểm tra thường xuyên được thực hiện thông qua quan sát một cách có hệ 
thống hoạt động của lớp học nói chung, của mỗi học sinh nói riêng, qua các 
khâu ôn tập củng cố bài cũ, tiếp thu bài mới, vận dụng kiến thức đã học vào 
thực tiễn. 
+Kiểm tra định kỳ: tiến hành sau một chương lớn, một phần chương trình 
hoặc sau một học kỳ. 
+Kiểm tra tổng kết: tiến hành khi kết thúc giáo trình, cuối năm học. 
 Trong quá trình dạy học nên kết hợp nhuần nhuyễn, chặt chẽ cả ba 
loại hình kiểm tra trên. 
Kiểm tra có ba chức năng chính là: 
+Đánh giá 
+Phát hiện lệch lạc 
+Điều chỉnh 
- Đánh giá có nghĩa là thu thập một tập hợp thông tin đủ thích hợp, 
có giá trị và đáng tin cậy; xem xét mức độ phù hợp giữa tập hợp thông tin 
này và một tập hợp tiêu chí phù hợp với các mục tiêu định ra ban đầu hay 
được điều chỉnh trong quá trình thu thập thông tin nhằm đưa ra một quyết 
định (Jean Marie DeKatele- 1989). 
 Các khâu của quá trình đánh giá gồm: 
+Đánh giá chuẩn đoán: được tiến hành trước khi dạy một chương trình hay 
một vấn đề quan trọng nào đó nhằm giúp cho giáo viên nắm được tình hình 
về những kiến thức liên quan đã có trong học sinh, những lỗ hổng cần bổ 
khuyết để quyết định cách dạy thích hợp. 
+Đánh giá từng phần: tiến hành nhiều lần trong giảng dạy nhằm cung cấp 
những thông tin ngược để giáo viên và học sinh kịp thời điều chỉnh cách 
dạy và cách học, ghi nhận kết quả từng phần để tiếp tục chương trình một 
cách vững chắc. 
+Đánh giá tổng kết: tiến hành khi kết thúc môn học, năm học, khoá học 
bằng những kỳ thi nhằm đánh giá tổng quát kết quả học tập, đối chiếu với 
những mục tiêu đã đề ra. 
+Ra quyết định: là khâu cuối cùng của quá trình đánh giá. Dựa vào những 
định hướng nêu trong khâu đánh giá, giáo viên quyết định những biện pháp 
cụ thể để giúp đỡ học sinh hoặc giúp đỡ chung cho cả lớp về những thiếu 
xót phổ biến hoặc những sai sót đặc biệt. 
Đánh giá 
Điều 
chỉnh 
Phát hiện 
lệch lạc 
-Đo lường 
 Đánh giá cũng như kiểm tra thường bao gồm việc đo lường đã được 
định ra bằng một công cụ thu thập thông tin (trắc nghiệm, hệ thống các câu 
hỏi,) 
 Kết quả làm bài của học sinh được ghi nhận bằng một số đo dựa theo 
những quy tắc đã tính. Số đo đó thông thường là điểm số- những kí hiệu 
gián tiếp phản ánh trình độ của học sinh về mặt định tính (giỏi, khá, trung 
bình, yếu, kém) và định hạng (thứ bậc) 
2.Yêu cầu của kiểm tra, đánh giá 
 Kiểm tra, đánh giá là khâu quan trọng trong quá trình dạy học do vậy 
có những yêu cầu riêng trong quá trình tiến hành nhằm đạt được những kết 
quả cao nhất. Những yêu cầu cơ bản đó là: 
+Đảm bảo tính khách quan trong quá trình kiểm tra, đánh giá, phản ánh 
trung thực kết quả học tập của học sinh. 
+Đảm bảo tính toàn diện trong tất cả quá trình kiểm tra đánh giá học sinh 
về khối lượng, chất lượng tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, về quá trình phát triển 
năng lực hoạt động trí tuệ, năng lực tư duy sáng tạo, tính tự giác, tích 
cực,.Đánh giá cả về nội dung và hình thức. 
+Đảm bảo tính thường xuyên và hệ thống nhằm phát hiện những lệch lạc, 
thiếu sót ngay trong quá trình dạy học qua đó có biện pháp, cách thức chỉnh 
sửa, nâng cao hiệu quả của phương pháp dạy và học. 
+Đảm bảo tính phát triển (phát triển toàn diện học sinh cả về tư duy, trí tuệ, 
năng lực nhận thức, khả năng thích ứng,...) do đó phải luôn chú ý tới sự 
phát triển kiểm tra từ những vấn đề đơn giản đến những nội dung phức tạp 
đòi hỏi học sinh luôn phải cố gắng hết mình. 
Chương II: Các hình thức kiểm tra, đánh giá 
 Có nhiều hình thức kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. 
Mỗi hình thức có những ưu nhược điểm nhất định. Có thể hệ thống hoá các 
hình thức kiểm tra đánh giá bằng sơ đồ sau: 
I.Kiểm tra, đánh giá bằng quan sát 
1. Khái niệm và phân loại: 
Khái niệm: Quan sát là sự tri giác có chủ đích, có kế hoạch tạo khả 
năng theo dõi tiến trình và sự biến đổi diễn ra trong đối tượng quan sát. 
Quan sát là phương pháp nhận thức cảm tính tích cực nhằm thu thập những 
sự kiện hình thành những biểu tượng ban đầu về đối tượng của thế giới 
xung quanh. Quan sát gấn chặt với tư duy. 
Quan sát được thực hiện khi giáo viên sử dụng phương tiện trực 
quan, phương tiện dạy học hay khi chính học sinh làm việc trong phòng thí 
nghiệm 
Phân loại: 
- Căn cứ vào cách thức quan sát có thể phân ra quan sát trực tiếp, quan sát gián 
tiếp 
- Căn cứ vào thời gian có thể phân ra quan sát dài hạn và quan sát ngắn 
hạn 
- Căn cứ vào phạm vi quan sát có thể phân ra quan sát toàn diện và quan sát 
khía cạnh. 
- Căn cứ vào mức độ tổ chức quan sát có thể phân ra quan sát tự nhiên và 
quan sát bố trí, xắp xếp. 
Ưu điểm của phương pháp này: Tính linh hoạt (nhiều nơi, nhiều địa 
điểm), mang tính khách quan, đánh giá khá toàn diện (tri thức, thái độ, 
hành vi, đạo đức,...). 
Quan sát Vấn đáp Viết 
Trả lời dài (Trắc nghiệm tự luận) 
Subjective Test 
Trả lời ngắn (Trắc nghiệm khách quan) 
Objective Test 
Cung cấp 
thông tin Đúng Sai 
Điền 
khuyết 
Ghép 
đôi 
Lựa 
chọn 
Bằng 
hình vẽ 
Tiểu 
luận 
Các hình thức kiểm tra đánh giá 
 Tuy nhiên một lưu ý khi dùng phương pháp này là cần tiến hành 
trong thời gian dài, chất lượng và hiệu quả phụ thuộc vào năng lực đánh giá 
của giáo viên,... 
 Phương pháp này có thể tiến hành trong hoặc ngoài lớp, rất thuận lợi 
cho việc thu thập các thông tin, dữ liễu cần cho việc đánh giá. Phương pháp 
này giúp giáo viên xác định được thái độ, sự phản ứng vô ý thức, kỹ năng 
thực hành và một số kỹ năng về nhận thức của học sinh. 
 Để đánh giá trình độ và kỹ năng của học sinh, giáo viên có thể đưa ra 
bảng số liệu về: cơ cấu sản xuất lương thực của một nước nào đó trên thế 
giới để các em tự vẽ. Trong khi các em vẽ, giáo viên quan sát xem có bao 
nhiêu em trong lớp biết cách vẽ và bao nhiêu em vẽ đúng. Tiếp đó giáo 
viên yêu cầu các em đặt các biểu đồ đó vào đúng vị trí trên bản đồ (bản sao 
bản đồ quốc gia mà các em đã chuẩn bị trước). Giáo viên ghi lại xem có 
bao nhiêu em làm tốt, bao nhiêu em còn lúng túng. Qua quan sát trên, giáo 
viên có thể khái quát, có thể đánh giá được kỹ năng vẽ biểu đồ, đặt biểu đồ 
vào vị trí trên bản đồ của học sinh và từ đó định ra được phương pháp 
hướng dẫn, bổ xung thích hợp cho từng đối tượng học sinh. 
Các kỹ thuật sau có thể được dùng trong phương pháp quan sát: 
*) Ghi chép chuyện vặt (Anecdotal notes): Giáo viên ghi lại những 
mẩu chuyện vặt chợp bắt gặp trong đời sống nhà trường phản ánh những 
nét độc đáo về tính cách, thái độ của học sinh. Có thể dành cho mỗi học 
sinh một tờ phiếu hoặc một vài trang